چرا باید نگران شد؟ چه عواملی موجب نگرانی است، چه در بخش حکومت و چه جامعه؟
از حکومت شروع کنیم:
یک- فقدان سیستم اطلاع رسانی مورد اعتماد موجب نگرانی است. مردم می خواهند بدانند که واقعیت این بیماری چیست، چرا و چه موقع به ایران رسیده و برای مقابله با آن چکار باید کرد. امّا وقتی که سیستم اطلاع رسانی رسمی فاقد شفافیت لازم است و سابقۀ پنهانکاری و بی صداقتی را هم در کارنامه دارد؛ طبیعی است که مردم به خبرها و هشدارها به دیدۀ تردید نگریسته و سراغ دیگر منابع خبری غیررسمی و خارجی بروند. هجوم اخبار درست و نادرست و تحلیل ها و توصیه های رنگارنگ، جامعه را خسته تر و نگران تر می کند. نظام اطلاع رسانی رسمی باید نشان دهد که دغدغۀ مردم را دارد و به فکر توجیه اقدامات حکومت نیست.
دو- ناکارآمدی نظام اداری و اجرایی کشور هم، که خصوصاً در مواقع بروز حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله آشکار شده، موجب نگرانی است. وقتی که دولت در زمینۀ مدیریت بحران های قبلی کارنامه قابل قبولی نزد افکار عمومی ندارد، چرا مردم نگران شیوع ویروس کرونا نشوند. اطلاع مردم از تجربه دیگر کشورها در مقابله با این پدیده به آنها آموخته که چنین کاری نیازمند مدیریتی یکپارچه، جامع و هماهنگ است وگرنه باید منتظر افزایش هزینه های مادی و انسانی بود.
سه- ضعف و نقص نظام پزشکی و درمانی کشور در مواجهه با پدیده هایی در سطح کرونا نیز موجب نگرانی است. اگر مردم نسبت به وجود امکانات در دسترس برای تشخیص و درمان به موقع این بیماری، از پرسنل کارآزموده گرفته تا دارو و تجهیزات بیمارستانی، اطمینان خاطر نداشته باشند، نگران خواهند شد. بله، بسیاری از این نقائص و کمبودها در کوتاه مدت قابل رفع نیست و مسائل سیاسی مثل تحریم ها یا کم رغبتی دیگر کشورها برای کمک به ما نیز مزید بر علت است، ولی این مسائل بر میزان نگرانی ها می افزاید که از آنها نمی کاهد.
حال سراغ جامعه برویم:
یک- بی اعتمادی مردم به حکومت موجب نگرانی است. اساساً هر دولتی برای اجرای پروژه های ملی و کلانی مثل مقابله با کرونا نیازمند همراهی مردم است ولی لازمۀ این همراهی، اعتماد مردم به دولت است. بی اعتمادی به دولت نتیجه مجموعه ای از سیاست ها و اقدامات نادرست قبلی است که در مواقع بحرانی نمایان شده و دولت را از پشتیبانی اجتماعی محروم می سازد.
دو- گسترش رفتارهای خودخواهانۀ مردم هم موجب نگرانی است. رفتارهای آزمندانۀ مردم در قبال شیوع ویروس کرونا، مثل تهیۀ هرچه بیشتر وسایل پیشگیری برای خود (ماسک و مواد ضدعفونی کننده و ...)، نشان از بی اعتنایی آنها نسبت به سرنوشت دیگر اعضای جامعه دارد. جامعه ای که در آن هر کس به دنبال جلب حداکثری منافع خود، ولو به بهای تضییع حق دیگران باشد، فاقد "چسب اجتماعی" لازم است. در چنین وضعیتی افراد نامطمئن نسبت به آینده، بی اعتنا به سرنوشت مشترک اجتماعی، وارد مسابقۀ بقاء برای تضمین آینده می شوند.
سه- جامعۀ ضعیف و نامتشکل فاقد توان لازم برای مقابله با بحران هایی در سطح کروناست، که این هم مایۀ نگرانی است. قدرت و استحکام درونی جامعه نه به خاطر تعداد جمعیت، بلکه برخاسته از واقعیتی به نام "جامعه مدنی" است، یعنی وجود نهادهای میانجی میان دولت و مردم. احزاب سیاسی، نهادهای صنفی و تشکل های داوطلبانه ای که افراد ذینفع و ذیعلاقه را گرد خود جمع می آورند، به هنگام بحران می توانند با بسیج اعضایشان از موجودیت جامعه دفاع کنند. پانگرفتن نهادهای مدنی در جامعه، به عللی مثل بی اعتمادی حکومت به مردم و نگرانی از متشکل شدنشان، موجب کاهش توان درونی جامعه می شود. یک جامعه ضعیف با افراد نامتشکل به جای آن که در مواقع بحرانی همراه و پشتیبان دولت باشد، طلبکار او خواهد بود.
آیا امیدی هست؟
کرونا ضعف های جامعه و حکومت را نمایان کرده و موجب نگرانی عمومی شده است. سوء استفاده دشمنان ایران از این ضعف ها و هراس افکنی هایشان، به ویژه در فضای مجازی، بر دامنه و شدت نگرانی ها افزوده است. با این همه، نحوۀ رویارویی دولت با این پدیده می تواند فرصتی تازه برای تغییر این وضعیت باشد، مشروط بر آن که اهمیت موضوع به خوبی درک شود. پدیده های اجتماعی مثل بی اعتمادی مردم به حکومت یا زوال "سرمایه اجتماعی"، یک شبه پدید نیامده اند که یک باره از میان بروند. امّا تغییرات اجتماعی کلان نیز با برداشتن گام های خرد آغاز می شوند. تهدید کرونا می تواند تبدیل به فرصتی برای اصلاح و بهبود وضعیت اجتماعی شود.
* دانشجوی دکتری جامعه شناسی و عضو انجمن جامعه شناسی ایران
نظر شما