مجید جویا: استفاده گسترده از مواد فعال شیمیایی در سطح لکه بزرگ نفتی در خلیج مکزیک، به یک آزمون بزرگ تبدیل شده است.
به گزارش نیچر، بعد از انفجار سکوی نفتی در اعماق آب‌های خلیج مکزیک و غرق شدن آن در چند هفته پیش، مقادیر بزرگی از مواد شیمیایی که باعث پراکندن این لکه نفتی می‌شوند، بر روی این سطح پاشیده شد تا لکه نفتی را برطرف کنند.
این مواد شیمیایی در کنار محصور کردن لکه نفتی با استفاده از تیرهای بسیار بزرگ و سوزاندن این نفت در آتش‌سوزی‌های کنترل شده، تلاش‌هایی هستند برای کاهش تخریب زیست‌محیطی اقیانوس که با فوران روزانه 5هزار بشکه نفت (حدود800هزار لیتر) بر ابعاد آن افزوده می‌شود.
پراکنده‌کننده‌ها چه کار می‌کنند؟
پراکنده‌کننده‌ها نفت را از سطح دریا پاک نمی‌کنند؛ برعکس، آنها کمک می‌کنند که لکه‌های بزرگ نفت (همان‌گونه که از نامشان برمی‌آید) پخش شده و به تکه‌های کوچک‌تر تقسیم شوند، کاری که تجزیه آنها را برای میکروب‌های دریایی ساده‌تر می‌کند.
عملکرد آن ها بر همان اصولی مبتنی است که مایع ظرف‌شویی در آشپزخانه از آنها بهره می‌گیرد. هر دوی این‌ها عمدتا از مولکول‌های عملگر سطح (سورفکتاتنت‌ها) تشکیل شده‌اند که با عملکردی مانند دوقطبی‌های مغناطیسی، سرهایی آب‌دوست و دم‌هایی آب‌گریز دارند. این مولکول‌ها خود را در فضای بین آب و روغن جا می‌دهند و این‌چنین، کشش سطحی در این فضا را کاهش می‌دهند. این کار باعث سخت‌تر شدن پیوند مولکول‌های درهم‌گسیخته نفت و مولکول‌های آب از پیوستن به همنوع خودشان به جای مخلوط شدن با ماده دیگر است.
دیوید هورساپ، نایب‌رییس بخش خدمات تحقیق و توسعه انرژی نالکو و سازنده این پراکننده‌کننده‌های شیمیایی در جریان ماجرای لکه نفتی مکزیک می‌گوید: «کاهش کشش سطحی، انرژی مورد نیاز را برای مخلوط کردن نفت به صورت قطرات گسسته در آب کاهش می‌دهد. پراکندن نفت به ذرات کوچک به طور طبیعی اجازه می‌دهد که بعد از آن، میکروب‌های طبیعی این قطرات نفت و پراکننده‌کننده‌ها را به سرعت مصرف و تجزیه کنند».
چه نوع سورفکتانتی در این لکه نفتی استفاده شده است؟ تا به حال دست کم 1230 مترمکعب از دو نوع سورفکتانت به نام‌های 9500 Corexit و Corexit EC9527A استفاده شده است. هورساپ می‌گوید: «یکی از آنها برای نفت تازه یا نفتی که خیلی زود آزاد شده و هنوز در معرض هوا قرار نگرفته، طراحی شده و دیگری نیز برای نفت سنگین و آن‌هایی که برای چند روز در معرض هوا بوده‌اند، استفاده می‌شود».
تاثیرات زیست‌محیطی سورفکتانت‌ها 
سورفکتانت‌ها خودشان نیز مایعات شیمیایی ناخوشایندی هستند، با این حال محصولات امروزی به نسبت حلال‌های سمی که در گذشته از آنها استفاده می‌شد، هم‌چون حادثه مهیب Torrey Canyon، اثرات مخرب کمتری دارند.
مشکل اصلی این سورفکتانت‌ها، این است که آنها باعث گسترده شدن بیشتر نفت در محیط می‌شوند. این مواد کمک می‌کنند که از رسوب مقادیر بزرگی از نفت در ساحل و فرو رفتن جانداران در آن جلوگیری شود. اگرچه ممکن است جانوران ساکن خشکی از کاهش خطر قرار گرفتن در معرض این نفت سود ببرند، اما جانداران در بخش‌های دیگر اقیانوس و جاندارانی که در کف دریا سکونت دارند، احتمالا در معرض آلودگی بیشتری قرار می‌گیرند.
کاریس میچلمور، شیمی‌دان با گرایش محیط‌زیست از مرکز علوم زیست‌محیطی دانشگاه مریلند و یکی از نویسندگان گزارش آکادمی ملی ایالات متحده در سال 2005 / 1384 در مورد سورفکتانت‌ها است، می‌گوید: «این مسئله یک جور معامله است. این‌گونه نیست که به شما بگویند استفاده از این سورفکتانت‌ها هیچ اثر جانبی ندارد. شما برای حفظ تعدادی از گونه‌ها، گونه‌های دیگر را به خطر می‌اندازید».
در پژوهشی دیگر که هنوز منتشر نشده، میچلمور و همکارانش، مرجان‌های نرم را در معرض آلودگی با نفت خام قرار دادند و از سورفکتانت Corexit 9500 که هم‌اکنون کاربرد دارد، استفاده کردند. نتیجه این بود که نرخ رشد مرجان‌ها به طرز چشمگیری کاهش یافت. با این حال، روی‌هم‌رفته هنوز در زمینه دانش در مورد اثر سورفکتانت‌ها ، کمبود‌هایی هست، بخصوص اگر در حجم‌هایی به کار برده شود که در حال حاضر برای این لکه نفتی استعمال شده است.
میچلمور می‌گوید: «اثرات جانبی طولانی‌مدت آنها هنوز ناشناخته است. سورفکتانت‌ها ذاتا سمی هستند. و این قطرات روغن نیز به این گرایش دارند که غذای مورد استفاده ارگانیزم‌های تصفیه کننده شوند. تا به این جای کار، سورفکتانت‌ها به طور عمده برای سطح صاف این لکه و به روش پاشیده شدن با استفاده از هواپیما، به کار گرفته شده‌اند. آیا می‌توان از آنها بر روی منبع نشت نفت استفاده کرد؟
عملکرد در اعماق دریا
اکنون از روبات‌هایی در اعماق خلیج استفاده می‌شود تا این سورفکتانت‌ها را مستقیما روی نفت در حال خروج از کف دریا بریزند. تا پیش از این و در یک چنین عمقی هرگز از این مواد استفاده نشده بود.
اریک آدامز، مهندس محیط‌زیست در ام.آی.تی (انستیتو فناوری ماساچوست) و دیگر نویسنده گزارش سال 2005 / 1384، اشاره می‌کند که در سطح دریا، باد و موج به مخلوط شدن این سورفکتانت‌ها با آب و شکستن لکه نفتی کمک می‌کنند؛ ولی در زیر آب اطمینان از این‌که چنین اختلاطی صورت گرفته است، سخت‌تر خواهد بود.
وی که در مورد سیستم‌های کاربرد سورفکتانت‌ها در اعماق دریا کارهای نظری نیز در انجام داده، می‌گوید: «به کار بردن این سورفکتانت‌ها در سطح تا حدی آسان‌تر است، اما فکر می‌کنم که مزیت به کارگیری آنها در آب عمیق؛ که می‌تواند به منبع نشت نفت هم برسد؛ ارزش آزمودن را دارد».
برخی از منتقدین، استفاده آزمایشی از پخش‌کننده‌ها در اعماق دریا را در منطقه Deepwater Horizon توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده، ای.پی.ای به پرسش گرفته‌اند، چرا که این پژوهش تاکنون فقط بر روی تاثیر پراکنده‌کننده‌ها در بخش‌های بالایی اقیانوس متمرکز بوده است. اما به نظر می‌رسد که این کوشش‌ها مفید باشد.
هورساپ می‌گوید: «تصاویر هوایی و ماهواره‌ای نشان دهنده این است که از وقتی این مواد درست بالای چاه تزریق شدند، سطح لکه به طور قابل توجهی کاهش یافته و شاهد پراکندگی خیلی سریع روغن در ستون آب هستیم».
ای.پی.ای نیز اذعان دارد که اثر استفاده از این مواد در آب‌های عمیق بر روی محیط زیست هنوز تا حد گسترده‌ای ناشناخته است؛ با این وجود، بعد از انجام آزمون‌های اولیه، در هفته اخیر پیشرفت‌هایی برای کاربرد این مواد در آب‌های عمیق صورت گرفته است.
آینده سورفکتانت‌ها 
اما آینده آبستن چه چیزی خواهد بود؟ در کوتاه‌مدت، شرکت‌های شیمیایی سراسر دنیا در حال تلاش برای پاسخ دادن به حجم عظیم تقاضای سورفکتانت‌ها در نتیجه این حادثه هستند. هورساپ می‌گوید که تامین‌کننده‌ها در حال حاضر نیاز به این مواد را تامین می‌کنند، اما اگر تقاضا برای این مواد رشد قابل‌ملاحظه‌ای یابد، شاید انبارها خالی شوند.
در طولانی‌مدت، پاسخ به این حادثه سبب شروع چیزی شده است که به هر قصد و نیتی، آزمایش بسیار بزرگی درمورد استفاده از مواد پراکنده‌کننده است. گزارش آکادمی ملی علوم ایالات متحده در سال 2005 / 1384 موجب طرح پرسش‌های فراوانی در رابطه با مسمومیت سورفکتانت‌ها و سرنوشت نهایی نفت پراکنده شده در اثر استفاده از آنها شده است. هم آدامز و هم میچلمور می‌گویند که تاکنون پیشرفت زیادی در رابطه با پاسخ این پرسش‌ها حاصل نشده؛ ولی حادثه خلیج مکزیک شاید این تحقیقات را به جلو هدایت کند.
نظر شما