ساعت سازمان فضایی هنوز خواب است!

عباس خاراباف: با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در 13 مرداد 1392، امید به تغییر و بهبود شرایط در وضعیت برنامه‌ها و سیاست‌های فضایی کشور به خصوص تعیین تکلیف سازمان فضایی ایران زنده شد و کارشناسان و متخصصان نخبه شاغل در این سازمان و خارج از آن چشم‌ انتظار این بودند که با توجه به سرعتی که رییس جمهور جدید در معرفی وزرای کابینه داشتند نسبت به تعیین تکلیف وضعیت فضایی چه از جنبه ساختاری و چه از حیث رویکرد مدیریتی، تصمیم گیری‌های قطعی انجام شود. با این وجود تاکنون فقط اداره سازمان فضایی کشور از دفتر ریاست جمهوری به معاونت اجرایی رییس جمهور منتقل شده و به نوعی نحوه مدیریت این سازمان در بلاتکلیفی خاصی قرار دارد.

در حالی که سایت‌های اینترنتی سازمان‌های فضایی فعال دنیا، ویترین فعالیت‌های مفید فضایی آن کشورها هستند، سایت سازمان فضایی ایران طی سال‌های گذشته به خوبی نمایانگر وضعیت آشفته پشت صحنه برنامه‌های نمایشی این سازمان است. اوضاع این سایت روز به روز بدتر هم می‌شود و شرایط به گونه‌ای است که با گذشت بیش از یک ماه از سال جدید، سایت رسمی سازمان فضایی ایران همچنان عنوان سال قبلی «حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی» را در سرصفحه خود قرار داده است. همین به خوبی نشان می‌دهد که ساعت سازمان فضایی مدت‌هاست که به خواب رفته است.

کارشناسان از رییس جمهور چه می‌خواهند؟
با روی کار آمدن دولت جدید، به نظر پرهیز از اقدامات نمایشی در دستور کار قرار گرفته و ماموریت اصلی معاونت اجرایی ریاست جمهوری، رسیدگی جدی به مشکلات اقتصادی و معیشتی اقشار جامعه شده است. قرار است که در این دولت از افتتاح خط راه آهن نیمه‌کاره گرفته تا آب‌پاشی از هواپیما برای کاهش آلودگی هوا خبری نباشد. این رویکرد دولت جدید درست در نقطه مقابل اقدامات نمایشی-سیاسی سازمان فضایی درسال‌های گذشته قرار دارد. اما با این حال با گذشت بیش از هشت ماه از استقرار دولت جدید، سازمان فضایی ایران با تیم مدیریتی دولت قبلی اداره می‌شود که به نوعی در تبدیل کردن فناوری فضایی به ابزار نمایش و سیاست نقش اصلی را داشتند.

قرارگرفتن در چنین شرایطی نوعی سرخوردگی و رخوت را در بین کارشناسان و پژوهشگران فضایی ایران به وجود آورده که بسیاری از همین افراد در سازمان فضایی مشغول به فعالیت هستند. بعضی از این افراد که عموما از بهترین و فعال‌ترین فارغ التحصیلان دانشگاه‌های برتر کشورند و مهاجرت به خارج را به امید انجام کاری مفید در داخل فراموش کرده بودند، اکنون دلسرد شده و با استمرار شرایط کنونی، ریزش بدنه اصلی کارشناسی سازمان خطری است بالقوه که در مورد برخی از بخش‌ها و گروه‌های کاری و پژوهشی بالفعل شده است.

کارشناسان انتظار دارند رییس جمهور محبوب و همکارانش به ویژه معاونت اجرایی هر چه زودتر تصمیم مشخصی برای سازمان گرفته و با انتصاب فردی با دانش، اعتقاد و اطلاع کافی از حوزه‌های کاربردی و خدماتی فناوری فضایی، امکان اثرگذاری فناوری فضایی را در بهبود معیشت مردم فراهم سازد.

نظرسنجی‌ها چه می‌گویند؟
در آخرین روزهای سال گذشته (اسفند 1392)، باشگاه خبرنگاران هوافضا با همکاری دبیرخانه کنفرانس انجمن هوافضای ایران اقدام به برگزاری یک نظرسنجی گسترده در محل برگزاری سیزدهمین کنفرانس هوافضای کشور کرد. در این نظرسنجی، صدها کارشناس هوافضایی درباره فعالیت‌ها و برنامه‌های فضایی کشور نظرات خود را به صورت کتبی اعلام کردند.

بر اساس نتایج این نظرسنجی، در حالی که تمرکز سازمان فضایی ایران (برگرفته از برنامه‌های سیاسی-نمایشی دولت قبلی) بر «برنامه‌های سرنشین‌دار» (همانند برنامه پرتاب میمون به ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری و سپس پرتاب نخستین مرد یا زن فضایی کشور) است، اکثریت قاطع کارشناسان این نوع برنامه‌ها را دارای اولویت بسیار کمتری از توسعه سامانه‌های ماهواره‌ای و ماهواره‌برها دانسته‌اند. نتایج این نظرسنجی که قرار است به زودی منتشر شود، به خوبی نشان می‌دهد کارشناسان در برنامه‌ها و حوزه‌های دیگر مدیریتی نیز درست در نقطه مقابل فعالیت‌های سازمان فضایی قرار گرفته‌اند.

خشت اول چون نهد معمار کج....
کارشناسان می‌گویند، نحوه ایجاد و ارتقای جایگاهی سازمان فضایی در دولت قبل به نحوی بود که بدون مطالعه قبلی و صرفا بر اساس یک میل سیاسی، سه مجموعه ناهمگون سازمان فضایی ایران متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و پژوهشکده مهندسی جهاد وزارت جهاد کشاورزی، با یکدیگر نه ادغام بلکه تجمیع شدند. این چنین تجمیعی که بدون هیچ گونه مطالعه جدی و در بی خبری کامل اساتید و متخصصان فضایی کشور اعم از دانشگاهی و صنعتی و متناسب با شیوه‌های کاری نامتعارف دولت قبل شکل گرفت، مصائب و مشکلات سهمگینی را برای صنعت فضایی کشور در بخش خدماتی و غیرنظامی به بار آورده است. همین مشکلات اکنون صدای کارشناسان و متخصصان خود این سه مجموعه را هم در آورده است.

فضا همه جا برای خدمت به مردم
آنچه در آژانس‌ها و سازمان‌های فضایی پیشرو دنیا اعم از ناسا ( آمریکا)، اسا (اتحادیه اروپا)، ژاکسا ( ژاپن)، ایسرو (سازمان تحقیقات فضایی هند)، سازمان ملی فضایی چین و دیگر سازمان‌های فضایی پیشرو دنیا دنبال می‌شود تمرکز بر ارایه خدمات فضایی و ارتقای کیفیت زندگی مردم با تکیه بر توسعه دو حوزه کاربردی فناوری فضایی یعنی سنجش از دور و مخابرات فضایی است. این مساله به وضوح با بررسی اجمالی ماموریت‌ها و پروژه‌های در دست اقدام و فعال این سازمان‌ها برای هر کارشناس حرفه‌ای و حتی نیمه حرفه ای محرز می‌شود. در حالی که تمرکز سازمان فضایی ایران طی سالیان اخیر ارسال موجود زنده به فضا و برداشت تبلیغاتی صرف از این موضوع بوده است. به رغم وضعیت خوب مالی و تزریق منابع مالی مناسب به سازمان فضایی طی سالیان اخیر، ولی نحوه هزینه‌ کردن و نوع طرح‌ها و پروژه‌های فعال آن، شاهدی بر این مدعی است. چنانچه امروزه مشاهده می‌کنیم که فناوری سنجش از دور و مخابرات فضایی دو رکن اصلی ماموریتی سازمان‌های فضایی پیشرو دنیاست و برنامه‌های پرهزینه و هیجان‌سازی چون ارسال موجود زنده به فضا فاقد اولویت عملیاتی است.

5353