زلزله‌ای که چند روز پیش جنوب شرقی و شرق تهران را لرزاند نه زلزله‌ای بزرگ بود و نه خطرناک! شاید جالب باشد اگر بدانید که در مؤسسه ژئو فیزیک دانشگاه تهران روزانه دو تا سه نمونه از این زلزله‌ها ثبت می‌شود. انرژی اینگونه زلزله‌ها آنقدر زیاد نیست که بتوان آن را درمناطق وسیعی ثبت کرد. ایستگاه‌های شبکه لرزه نگاری در کشور همگی به مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران وابسته هستند. باید توجه داشت که زلزله در ایران و البته در همه کشورها توسط ایستگاه‌ها ثبت و ضبط می‌شود و بعید به نظر می‌رسد که این زلزله در مرکز زلزله نگاری دنیا ثبت نشده باشد.
البته این لرزش کوچک را نمی‌توان جوز زلزله‌های پر انرژی عنوان کرد. ضمن آنکه باید توجه داشته باشیم که نمی‌توان این زلزله را عاملی برای زلزله مهیب‌تر و پر انرژی‌تر خواند. زلزله‌ای که در حوالی پاکدشت و شهر ری اتفاق افتاد بسیار کم انرژی بود اما چون این زلزله را در مناطق مسکونی شاهد بودیم برای افراد محسوس به نظر آمد. عمق آن کم بود و تنها به صورت انرژی آزاد شده‌ای آن را احساس کردیم و به صورت انفجار با صدا توام بود.
باید گفت که این سری از مناطق یعنی مناطق شرق و جنوب تهران و حوالی پاکدشت دارای گسل‌های فراوان است و این زلزله‌ها در این مناطق دور از ذهن نیست. باید در نظر داشت که ممکن است از این پس باز زلزله‌های اینچنینی در این منطقه رخ دهد. تهران شهر زلزله خیزی است و دارای گسل‌های بسیار. اما باید در نظر داشت که این لرزه‌ها خطرناک نیستند بنابراین برای ثبت این زلزله نباید توقع این را داشت که در مرکز زلزله‌شناسی جهان ثبت شود. مطمئناً این امواج آرام و کند به ایستگاه‌های شبکه جهانی نخواهد رسید.
مسئله دیگر آن است که حتی بسیاری از زلزله شناسان تفاوت بین زلزله و انفجار را نمی‌دانند. اینکه قرار است موجی کوچک اتفاق بیفتد یا لرزه‌ای کم انرژی. باید در نظر داشت که هر ریشتر می‌تواند 32 برابر انرژی به لرزه بیفزاید. دقیقا زلزله 4 ریشتری با زلزله 5 ریشتری فرق می‌کند شکل موج‌ها و اندازه انرژی‌ها که با هر ریشتر چند برابر می‌شود در مرکز زلزله‌شناسی ژئوفیزیک دانشگاه تهران این لرزه‌ها با امواج ثبت می‌شود و همانطور که پیش از این هم بسیار گفته شده است تهران شهری است پر از گسل و انواع امواج که می‌توان این انتظار را داشت که زلزله‌ها در پی هم تهران را بلرزانند این در حالی‌است که سالها این مباحث و معادلات ریاضی اندازه‌گیری می‌شود و خوشبختانه هنوز زلزله خطر ناک در تهران رخ ندانده است. از طرفی دیگر این اطمینان را می‌دهم که با لرزه بی‌خطر نمی‌توان زلزله مخرب‌تری را تخمین زد وبر این باور بود که زلزله دیگری در راه است. ضمن آنکه باید بدانیم که زلزله را حتی با امکانات واطلاعات علمی روز هم نمی‌توان به درستی تخمین زد وانتظار آن را کشید. انتظار برای زلزله تهران نمونه‌ای از همین انتظار است که بر پایه علم و معادلات ریاضی بنا شده است اما تا به حال اتفاق نیفتاده است.
باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است.
همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزش‌ها (مثلاً ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزش‌ها) یا در بعضی موارد فعالیت‌های آتشفشانی نیز به وجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.
استاد و رئیس بخش زلزله‌شناسی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
نظر شما