چندی است تهران در انتظار زلزله‌ای است که امید می‌رود آسیب چندانی به همشهریان وارد نسازد چرا که با همین مقیاس ریشتر در بسیاری از نقاط جهان هم زلزله آمده است و شهر‌ها همچنان پا بر جا مانده و در پی آن جان انسانها. مدت‌هاست که از جانب گروهی تحقیقاتی که البته در تمام دنیا این گروه‌های تحقیقاتی متشکل از متخصصینی از تمام دنیا هستند، هشدار‌هایی در مورد زلزله تهران به گوش می‌رسد اما متأسفانه مدیران الزامی برای شنیدن این هشدار‌ها نمی‌بینند.
مسئولانی که به نظر می‌رسد آنها هم برای حفظ شهر از بحران‌های احتمالی در حال کار هستند و عجیب به نظر می‌رسد که چرا تعامل متناسبی با متخصصان آسیب شناس ندارند. پیش از این نیز اعلام کرده بودم که در صورت وقوع زلزله‌اى با قدرت بالاى ۶ درجه در مقیاس ریشتر در تهران، تنها ۱۰ درصد ساختمان هاى پایتخت توانایى مقاومت دارند و دیگران این موضوع را پیشگویی می‌پندارند که واقعیتی را به دنبال آن نیست. بسیاری بر این باور هستند که سال‌هاست که ادعا می‌شود در تهران قرار است زلزله‌ای بیاید اما تا به حال نیامده است. اما نکته آنجاست که اعلام این احتمالات با محاسبات ریاضی بوده است و نه شاخصه‌هایی از علم زمین‌شناسی. با محاسبات ریاضی که انجام دادیم متوجه شدیم که در زلزله‌هایی که طی قرن‌های گذشته اتفاق افتاده است احتمال وقوع زلزله در تهران بیش از 90 درصد است.
زلزله‌ای با مقیاس 7 ریشتر که با دقت 2 تا 3 سال دیگر تخمین زده می‌شود. اما همه اینها تخمین و محاسبات ریاضی است نه پیشگویی که بتوان آن را نقض کرد و کلیت آن را نادیده انگاشت. شاید تاکید بر این نکته که متخصصان زلزله نگار از سراسر دنیا این اعتقاد را دارند و با پیشرفته‌ترین تجهیزات به این مهم دست پیدا کرده‌اند ضروری نباشد، اما تحقیقات در مورد زلزله در تمام دنیا امری بین‌المللی است و کشور‌ها این موضوع را به تنهایی دنبال نمی‌کنند. چرا که برای رسیدن به این مهم و صحت احتمالات باید علمی‌ترین اظهار نظر را در اختیار داشت. باز به تهران می‌رسیم و اینکه چرا تاکید داریم که مسئولان باید هر چه زود‌تر دست به کار شوند و چرا گله داریم از اینکه به این مسئله بی‌توجهی نشان می‌دهند. تهران چرا شهری آسیب‌پذیر است و چرا گسل‌های بسیاری را در آن می‌توان عاملی برای وقوع زلزله دانست.
تهران بزرگ با حومه‌هایش شهری است با بافت ضعیف و فرسوده و در تمام شهر می‌توان این فرسودگی را مشاهده کرد. هم در شمال تهران و هم در جنوب آن در این شهر بافت نو و فرسوده در کنار هم هستند و شاید بی‌مبالاتی‌های بسیاری باعث شد که این شهر نتواند آن‌طور که باید در برابر زلزله مقاوم باشد حتی بافت نو آن که به لحاظ سازه‌‌ها و اسکلت‌های فلزی هم پایدار در برابر زلزله نیستند، از طرف دیگر امیدی هم به خانه‌های بتونی نیست.
اینها مطالبی است که وقتی فاش می‌شود مسئولان از شنیدن آن گله‌مند‌تر می‌شوند چرا که باز هم در ساخت ساختمان‌های جدید دقت نظر نداشته‌اند. این حرف‌ها نه چشم‌بندی است و نه پیشگویی و بعید به نظر می‌رسد که چنین تصوری از این حرف‌ها بشود. گروه متخصصی از کشور ژاپن هم چند سال پیش به تهران آمدند و به این موضوعات اعتقاد داشتند. بارها هم به شهرداری در رابطه با ضعف در ساخت و ساز گوشزد شده است اما متأسفانه روند ساخت و ساز غیر اصولی همچنان ادامه دارد و تغییری در این روند مشاهده نمی‌شود. مشکلی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم ضعف مدیریت در مطالعات زمین، انتخاب زمین و ساخت و سازاست که به زعم مهندسان غیرمتخصص ایرادی در این ساخت و سازها نیست.
می‌توان بیش از 50 عامل برای پیشبینی و محاسبه یک فاجعه را بر شمرد که در تهران وجود دارد و قطعاً اگر زلزله‌ای در تهران رخ دهد فاجعه‌ای مخرب‌تر از بم خواهیم داشت. تهران از منظر اجتماعی، زمین‌شناسی و عمران در زلزله دچار بحرانی می‌شود که شاید در هیچ کجای دنیا مثالی از آن وجود نداشته باشد. چرا که تنها در تهران است که در کنار بافت فرسوده و کوچه‌های 5 متری آن شاهد ساختمان‌های بلند هستیم. اما باز هم می‌توان جلوی این فجایع را گرفت. باید شهرداری‌ها برنامه‌هایی پیاده کنند که در آن خیابان‌ها منطقه به منطقه و محله به محله بازبینی شوند. اگر خانه‌ای قابل باز‌سازی است و یا اگر ساختمان‌هایی نیاز به نوسازی دارند از آن دریغ نشود. اگر این اقدام زود‌تر و دلسوزانه انجام شود شاید تهران از زلزله‌ای که در راه است در امان بماند.
استاد دانشگاه تهران و زمین‌شناس
نظر شما