بحران سیاسی گریبان انرژی پاک را هم گرفت

محبوبه عمیدی: ساخت و ساز در سایت چند ملیتی و چندین میلیارد دلاری آی.تی.ای.آر که با شعار «راهی برای دست‌یابی به انرژی نوین» و با هدف اثبات تولید انرژی از فرایند کنترل شده گداخت هسته‌ای در جنوب فرانسه آغاز شده بود، از ابتدای سال 1388متوقف شده است.

به گزارش نیچر، توقف این پروژه عظیم از مذاکرات طرف اروپایی بر سر چگونگی دریافت سهم این قاره از پروژه آی.تی.ای.آر ناشی شده است. آی.تی.ای.آر هفت سرمایه‌گذار اصلی دارد: اتحادیه اروپا، ژاپن، کره جنوبی، روسیه، ایالات متحده، چین و هند که از میان آنها اتحادیه اروپا با تأمین حدود 45% از هزینه‌های ساخت‌وساز این پروژه با اختلاف فاحشی نسبت به سایر کشورها، بزرگ‌ترین سرمایه گزار آی.تی.ای.آر به شمار می‌آید. تعهدات طرف اروپایی شامل پی‌ریزی و ساخت سازه‌هایی است که در نهایت آشیانه تأسیسات عظیم گداخت هسته‌ای در منطقه St Paul lez Durance واقع در جنوب فرانسه خواهند بود.

از تأخیر در آماده‌سازی محلی این‌طور بر می‌آید که گود‌برداری اولیه برای شروع عملیات عمرانی، پیش از بهار 2010/ 1389 آغاز نخواهد شد. این در حالی است که طبق برنامه پیش‌بینی شده، حفاری‌ها می‌بایست همین روزها هم‌زمان با آغاز پاییز 2009 / 1388 شروع می‌شد.

با این حال مقامات اروپایی علت این تأخیر را بیشتر مشکلات فنی عنوان کرده‌اند تا دلایل سیاسی و معتقدند اتحادیه اروپا می‌تواند این ساختمان‌ها را در آخرین زمان مقرر، یعنی سال 2018/ 1397 در اختیار این پروژه قرار دهد. کاترین ری، سخنگوی مرکز تحقیقات اتحادیه اروپایی در بروکسل می‌گوید: «پروژه آی.تی.ای.آر به حالت تعلیق درنیامده است».

علی‌رغم این اعلام، بعضی از محققان نگرانند که بن‌بست سیاسی ایجاد شده، بتواند زمان آغاز پروژه آی.تی.ای.آر را به عقب ببرد. گانتر هاسینگر، مدیر علمی بخش فیزیک پلاسما در انستیتو ماکس پلانک در گارچینگ آلمان می‌گوید: «من نگرانم با از دست دادن زمان حال، شاهد به تعویق افتادن تعهدات این پروژه در سال‌های آتی باشیم».

آی.تی.ای.آر چیست؟
با اتمام این پروژه و آغاز به کار آن، دستگاه‌‌ها ایزوتوپ‌های هیدروژن را آن‌قدر گرم و به هم فشرده خواهند کرد تا گداخت هسته‌ای صورت گیرد و با تبدیل هیدروژن به گاز هلیم، انرژی آزاد شود.

مطالعات اولیه در سال 2006/1385، هزینه ساخت‌وساز در آی.تی.ای.آر را حدود 5 میلیارد یورو (7.4 هزار میلیارد تومان) پیش‌بینی کردند و 5 میلیارد یوروی دیگر هم برای تأمین هزینه‌های تأسیسات و عملیات پروژه پیش‌بینی شد که مطابق برنامه طی بازه‌ای بیست ساله به آن تزریق می‌شد. اما بررسی دقیق و گسترده طرح در سال جاری میلادی، باعث شد تنها هزینه‌های عمرانی آن معادل کل رقم پیش‌بینی شده برای ساختمان‌ها، تأسیسات و آغاز فرایند گداخت هسته‌ای برآورد شود.

خانم ری می‌گوید: «اتحادیه اروپا حدود 10 میلیارد یورو برای عملیات عمرانی، رساندن پروژه به بهره‌برداری و در نهایت فرایند توقف کار نیروگاه، در صورت مازاد بر نیاز بودن آن یا قدمت و عملیات پیاده کردن قطعات، در بازه‌ای 35 ساله پیش‌بینی کرده است. اما در حال حاضر 27 عضو این اتحادیه به اضافه سوئیس، باید تعهدات مالی تازه‌ای را به دلیل افزایش هزینه‌های اولیه پروژه متقبل شوند».

هاسینگر می‌گوید: «تا زمانی که اتحادیه اروپا راهی برای تأمین بودجه این طرح پیدا نکند، بعید می‌دانم ساخت‌وساز آغاز شود. مسئله این است که اتحادیه اروپا به انجام تمامی تعهداتش برای اجرای عملیات عمرانی نیاز دارد، آن‌هم پیش از این‌که بتواند قراردادها را واگذار کند».

منابع نزدیک به طرف‌های درگیر در مذاکرات می‌گویند تعدادی از گزینه‌های احتمالی برای تأمین منابع مالی مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. یکی از آنها ممکن است تعهدات حفاظت‌شده توسط کشورهای عضو باشد. دیگری می‌تواند قول شعبه مرکزی بانک سرمایه‌گزاری اروپا در کریچبرگ، لوکزامبورگ برای پوشش هزینه‌های اضافی به وسیله اعطای وام به اعضا در صورت نیاز باشد.

این طرح وام البته اولین در نوع خودش نخواهد بود. پیش از این هم در سال 2002/1381 سرن، بزرگ‌ترین آزمایشگاه فیزیک ذرات بنیادی در جهان،  وامی 300 میلیون یورویی را برای تأمین هزینه‌های ساخت شتاب‌دهنده عظیم هاردون، ال.اچ.سی از این بانک دریافت کرده است.

گر چه کسری بودجه و تأخیر در تأمین آن می‌تواند در نهایت مشکلاتی را برای تحویل این پروژه ایجاد کند، اما مقامات اروپایی معتقدند شرایط تحت کنترل است. دایدیر گامبیر، مدیر برنامه گداخت هسته‌ای برای تأمین انرژی در بارسلونای اسپانیا که مسئولیت نظارت بر قراردادهای عملیاتی را برای ساخت ساختمان‌های مورد نیاز پروژه آی.تی.ای.آر برعهده دارد، در این زمینه می‌گوید: «ما در حال حاضر، به هیچ‌وجه با محدودیت‌های مالی مواجه نیستیم. تصمیم اعضا برای تأخیر قراردادها باید دلایلی صرفا فنی داشته باشد، همین واقعیت است که باعث شده طراحی پروژه تاکنون به تصویب نهایی نرسیده باشد. ما هنوز هم به اطلاعات بیشتری نیاز داریم که باید توسط سایر طرف‌های قرارداد تأمین شود. با این حال داریم در حد توان‌مان برای اجرای این پروژه تلاش می‌کنیم».

انتظار می‌رود، عملیات ساختمانی آی.تی.ای.آر، سال 2018/1397 به اتمام برسد و بهره‌برداری از آن برای تأمین انرژی پاک در سال 2026 / 1405 آغاز شود، البته اگر تمامی موانع بر سر راه این مشارکت از میان برداشته شوند.