محبوبه عمیدی: شرکت سیگماآلدریچ که تولید‌کننده کیت‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی است، امیدوارست بتواند با ورود به عرصه مهندسی ژنتیک و تولید موشهای صحرایی اصلاح‌شده ژنتیکی، بازار تازه‌ای برای محصولات خود دست و پا کند.
به گفته سخنگوی این شرکت، آزمایشگاه‌های پیشرفته مهندسی ژنتیک سیگما از ماه آینده، به دریافت درخواست‌ها برای تولید موشهای صحرایی سفارشی یا پرورش انبوه آنها به درخواست مراکز تحقیقاتی اقدام خواهند کرد. اولین گروه از این موشهای صحرایی اصلاح‌شده ژنتیکی، به احتمال زیاد نمونه‌هایی هستند که ژن ApoE1 که به عنوان یکی از ژن‌های عامل تصلب شرایین و بیماری آلزایمر شناخته شده، از ژنوم آنها حذف شده، یا ژن Disc1 که احتمال می‌رود در ابتلا به بیماری اسکیزوفرنی نقش داشته باشد، دیگر در ژنوم آنها وجود ندارد.
به گزارش نیچر، این حیوانات اصلاح‌شده ژنتیکی، سهم معنی‌داری از بازار چند میلیارد دلاری حیوانات آزمایشگاهی و خدمات مرتبط با آن را به خود اختصاص خواهند داد، چیزی حدود 700 میلیون دلار که بنا بر گفته اریک استرتاگ، بنیانگذار Transposagen Biopharmaceuticals و تامین‌کننده قسمت عمده موشهای صحرایی اصلاح‌شده ژنتیکی برای آزمایشگاه‌های سراسر دنیا؛ می‌تواند ظرف 3 سال آینده تا 12 درصد سهم این بازار را تصاحب کند.
بدون شک بازار حیوانات اصلاح‌شده ژنتیکی در سال‌های اخیر در تسخیر موشهای آزمایشگاهی بوده است. به عنوان مثال تنها در انگلستان، سال گذشته 1.2 میلیون موش آزمایشگاهی مورد نیاز بود که این رقم برای موشهای صحرایی اصلاح‌شده ژنتیکی تنها شش‌هزار عدد بود. این در حالی است که موشهای صحرایی برای بررسی بعضی از بیماری‌های شایع در جوامع انسانی، نمونههای آزمایشگاهی به مراتب بهتری هستند؛ این مورد مخصوصا در شناخت اختلالات دستگاه عصبی و ژن‌های دخیل در آن صادق است. از سوی دیگر دست‌کاری سلول‌های بنیادی جنینی برای حذف ژن‌های از پیش تعیین شده و دستیابی به تغییرات ژنتیکی مورد نظر در موشهای صحرایی نسبت به موشهای آزمایشگاهی فعلی به مراتب دشوارتر است. با این وجود، شرکت سیگماآلدریچ از «زینک فینگر نوکلئاز»های مهندسی‌شده برای ترکیب با دی.ان.ای - در توالی‌های خاص - و حذف ژن‌های از پیش تعیین شده، آن‌هم مستقیما در رویان موشهای صحرایی استفاده می‌کند. این شرکت که فناوری تولید آنزیم‌های «زینک فینگر نوکلئاز» را سال 2007/ 1386 از Sangamo Biosciences به ارزش 13.5 میلیون دلار خریده است، به تازگی گزارشی از موفقیت‌هایش را در این فناوری را با همکاری کالج پزشکی ویسکانسین در نشریه ساینس منتشر کرده است.
دیوید اسمالر، مدیر بخش بازرگانی تحقیقات بیوتکنولوژی در سیگماآلدریچ، می‌گوید: «این شرکت تلاش می‌کند با همکاری بسیار‌نزدیک با مشتریان، نقاط مشترک را توسعه دهد و بتواند به خوبی نیازها را شناسایی و مرتفع کند. ما تصمیم داریم اولین فهرست از حیوانات اصلاح‌شده ژنتیکی آزمایشگاهی را مهرماه در نشست متخصصان علم اعصاب در شیکاگو در اختیار شرکت‌کنندگان قرار دهیم. این موشهای صحرایی به تنهایی بین 300دلار/ 300هزار تومان تا 500 دلار/500 هزار تومان ارزش خواهند داشت؛ ولی یک‌جفت از این موش‌ها که مطابق درخواست مؤسسات علمی به وسیله فناوری زینک فینگر اصلاح‌شده ژنتیکی و قابلیت تولید مثل داشته باشند، باید حدود 80هزار دلار/80میلیون تومان تا 100 هزار دلار/100 میلیون تومان قیمت داشته باشد که این رقم با هزینه تولید موشهای آزمایشگاهی اصلاح‌شده ژنتیکی به وسیله فناوری‌‌های موجود تفاوت چندانی ندارد. اما برای تولید این موش‌ها از لحاظ تئوری به یک‌سوم زمان فعلی نیاز خواهیم داشت.
فناوری پول‌ساز
فناوری تولید آنزیم‌های زینک فینگر که متعلق به شرکت سنگامو است، در حال حاضر به صورت انحصاری در اختیار سیگماآلدریچ قرار دارد، فناوری که دقت و انعصاف‌پذیری آن در کنار انحصاری بودنش نگرانی‌هایی را برای سایر مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های همکار به همراه داشته است. مایکل وایلز از جکسون لبراتوری -سازمان تحقیقاتی غیرانتفاعی که مشغول تحقیق روی انواع موشهای آزمایشگاهی طبیعی و جهشیافته است و آنها را در اختیار مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه‌ها قرار می‌دهد، در این باره می‌گوید: «جامعه تحقیقاتی منتظر است ببیند، زینک فینگر چه خواهد کرد و البته اینکه انحصاری بودن این فناوری چقدر موفقیت‌آمیز خواهد بود. حق استفاده انحصاری می‌تواند جلوی استفاده از موشهای صحرایی اصلاح‌شده ژنتیکی را برای مقاصد علمی و آموزشی بگیرد و این ممکن است، روند به کارگیری این موش‌ها را کندتر کند. من گمان می‌کنم، ورود بخش علمی و دانشگاهی به این مقوله می‌تواند، کمک شایانی به بهبود و توسعه این فناوری بکند و در نتیجه سیگما الدریج به مراتب موفق‌تر از زمانی عمل خواهد کرد که این فناوری را به صورت انحصاری در اختیار دارد.
شرکت Transposagen که برای تولید موشهای صحرایی اصلاح‌شده ژنتیکی از ترانسپوزون‌ها -ژن‌های متحرکی که می‌توانند در ژنوم حرکت کرده و به شکل تصادفی به بخش‌های مختلف دی.ان.ای متصل شوند- استفاده می‌کند، برای بهبود نتایج به طور مداوم با مراکز آموزشی و تحقیقاتی در ارتباط است. این شرکت برای ادامه همکاری با سازمان‌های تحقیقاتی، نمونههای آزمایشگاهی را به قیمت تمام شده در اختیار آنها قرار می‌دهد. استرتاگ می‌گوید: «ما قصد نداریم، بخشی از درآمدمان را از بودجه دانشگاهی و آموزشی کسب کنیم. اما امیدواریم بتوانیم نمونههای مفیدی را به شرکت‌های دارویی و آزمایشگاه‌های بیوتکنولوژی بفروشیم و بازار این شرکت‌ها را به دست بیاوریم».
سیگماآلدریچ برای رسیدن به این هدف، تولید نمونههای با‌ارزشی را در برنامه قرار داده است. اسمالر می‌گوید: «هدف سیگما این است که فناوری زینک فینگر را به شکل وسیعی قابل دسترسی کند. مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه‌های دیگر هم می‌توانند با پرداخت هزینه‌های حق ثبت و رعایت قوانین پیش‌بینی شده، این فناوری را به خدمت بگیرند. ما نمی‌خواهیم چیزی را به نفع سیگما تغییر بدهیم».
وایلز می‌گوید: « انتخاب نمونههای صحیح و روش درست برای رسیدن به سود‌دهی در این زمینه بسیار‌سخت است. ما در بخش مهندسی ژنتیک تنها چند رقیب بزرگ داریم که فروشندگان موفقی هستند، در حالی‌که اغلب شرکت‌های همکار ما درآمدی ندارند و فقط دارند ضرر می‌کنند».
نظر شما