محبوبه عمیدی: اواخر ماه میلادی گذشته، دولت اوباما طرح ساخت تأسیسات عظیم بازیافت سوخت هسته‌ای این کشور را در سکوتی خبری لغو کرد. این حرکت باراک اوباما می‌تواند ضربه مهلکی را به جی.ان.ای.پی، یا برنامه همکاری‌های بین‌المللی انرژی هسته‌ای که توسط بوش پسر، در دوران دوم ریاست‌جمهوری‌اش پیشنهاد شد ، وارد کند. بخش خبری نشریه نیچر با بررسی علل این تصمیم، به اهمیت این موضوع در سیاست هسته‌ای ایالات متحده پرداخته و اینکه امیدها برای ورود جهان به یک عصر اتمی تازه به کجا خواهد انجامید ؟
جی.ان.ای.پی با چه هدفی ایجاد شد؟
در حالی‌که تولید انرژی هسته‌ای گسترش پیدا می‌کند، بعضی دولت‌ها نیاز به تولید سوخت هسته‌ای و غنی‌سازی اورانیوم را در داخل کشور خود، احساس خواهند کرد و این همان فرایندی است که می‌تواند به تولید مواد مورد نیاز برای سلاح‌های اتمی نیز ختم شود. وزارت انرژی ایالات متحده، ایده تأسیس جی.ان.ای.پی را در زمستان سال 2006 / 1384 برای مقابله با مشکلات حاصل از گسترش سلاح‌های اتمی و زباله‌های اتمی مطرح کرد. دولت بوش امیدوار بود با تأمین سوخت هسته‌ای و تضمین تولید آن برای کشورهای فاقد سلاح‌های اتمی، بتواند گسترش این سلاح‌ها و دست‌یابی به دانش غنی‌سازی را به وسیله این کشورها محدود کند. در مقابل، کشورهای عضو جی.ان.ای.پی که به تأسیسات غنی‌سازی دسترسی داشتند، (فرانسه، روسیه و ایالات متحده) موظف می‌شدند سوخت مورد نیاز کشورهایی را که با عدم گسترش تأسیسات غنی‌سازی بومی موافقت کرده‌اند، تأمین کنند.
مطابق این توافق، هر زمان بسته سوختی مورد استفاده قرار می‌گرفت، به کشور تأمین‌کننده برگشت داده می‌شد تا پس از بازفرآوری، مجددا در رآکتورهای تجارتی کشور مبدأ استفاده شود. پلوتونیوم و ایزوتوپ‌های استفاده نشده اورانیوم نیز می‌توانستند به صورت شیمیایی استخراج شده و در تولید قرص‌های سوخت جدید که قابل استفاده در رآکتورهایی با طراحی خاص بودند، به کار گرفته شوند. در حال‌حاضر، کشورهای فرانسه، ژاپن، انگلستان و روسیه قادر به بازفرآوری سوخت هسته‌ای برای استفاده‌های تجارتی هستند؛ در حالی‌که ایالات متحده از دهه 1970 / 1350 به بعد این کار را انجام نداده است.
با بازفرآوری، این کشورها حداکثر استفاده را از سوخت هسته‌ای تولیدی خود می‌برند و علاوه بر آن به شکل مؤثری میزان زباله‌های هسته‌ای حاصل از چرخه سوخت را کاهش خواهند داد.
ایده خوبی به نظر می‌رسد. چرا تشکل‌های دوست‌دار محیط‌زیست با آن مخالفند ؟
بازفرآوری، ایزوتوپ‌های پلوتونیومی را که می‌توانند در سوخت هسته‌ای یا بخش فعال سلاح‌های اتمی به کار گرفته شوند، استخراج می‌کند. طرفداران بازفرآوری معتقدند پلوتونیوم خالص می‌تواند با عناصر رادیواکتیوی دیگری ترکیب شود و میزان رادیواکتیویته‌اش، آن‌قدر بالا برود که دیگر به سادگی قابل استفاده نباشد؛ اما تشکل‌های دوست‌دار محیط زیست باز هم می‌گویند خطر استفاده از آن برای تولید بمب توسط گروه‌ها و افراد خاص از بین نمی‌رود.
از سوی دیگر، این فرایند می‌تواند اثرات نامطلوب دیگری هم بر محیط‌زیست داشته باشد. استفاده از اسیدها در مراحل مخلتف بازفرآوری مانند حل سوخت‌های قدیمی، پسماندهای رادیواکتیوی را تولید می‌کند که نگهداری و دفع آنها کار چندان ساده‌ای نیست. دوست‌داران محیط زیست می‌گویند ایجاد شرایط استاندارد نگهداری سوخت‌های هسته‌ای، به مراتب از شرایط مصرف آنها سخت‌تر و پر هزینه‌‌تر است.
در پایان هم بحث بودجه کافی برای ساخت چنین تأسیسات عظیمی مطرح می‌شود. مطابق برآورد وزارت انرژی ایالات متحده، رقمی بالغ بر 15 میلیارد دلار باید برای ساخت این تأسیسات هزینه شود که با توجه به شرایط اقتصادی فعلی اصلا رقم کمی نیست. تام کلمنتس، از مخالفان بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای و عضو کمپین دوست‌داران زمین - گروهی غیر‌انتفاعی که با تولید انرژی هسته‌ای مخالف است - می‌گوید برای ساخت تأسیسات مشابهی در روکاشای ژاپن حدود 20 میلیارد دلار هزینه شده است.
دولت اوباما، با موضوع جی.ان.ای.پی چگونه برخورد کرده است ؟
دولت بوش آماده‌سازی پیش‌نویس «برنامه زمان‌بندی شده نشان‌زد زیست محیطی » را برای جی.ان.ای.پی آغاز کرد، فرایندی که می‌توانست به شکل مؤثری راه را برای ساختار آتی تأسیسات بازفرآوری ایالات متحده هموار کند. اما هشتم تیرماه جاری، دولت اوباما اعلام کرد تهیه این سند ملغی شده است. کلمنت می‌گوید: «ابطال این سند به این معنی است که هر‌گونه تلاشی برای آغاز تأسیسات بازفرآوری تجاری در ایالات متحده محکوم به شکست بوده است».
آیا این به معنی کنار گذاشته شدن مجدد بازفرآوری توسط دولت آمریکاست ؟
نه به طور کامل. کنگره آمریکا، کمکی 145 میلیون دلاری را به «افزایش پایدار چرخه سوخت و راهکارهای مدیریت زباله‌های اتمی» اختصاص داده است، مجموعه برنامه‌هایی برای تحقیق و توسعه که به عقیده کلمنتس شامل تحقیقاتی در زمینه بازفرآوری نیز می‌شود. کلمنتس می‌گوید: «این تحقیقات نخواهد توانست هزینه‌های بازفرآوری را کاهش دهد یا آن‌را از نقطه‌نظر زیست‌محیطی یا جلوگیری ا ز گسترش سلاح‌های هسته‌ای مطلوب‌تر از قبل بکند».
اما برتون ریشتر، فیزیک‌دان آزمایشگاه ملی شتاب‌دهنده SLAC در کالیفرنیا چندان با نظرات او موفق نیست. ریشتر می‌گوید: «پیدا کردن راه‌های مؤثر برای بازفرآوری سوخت هسته‌ای می‌تواند با از میان بردن مواد اولیه مورد نیاز سلاح‌های اتمی در نهایت به کاهش تولید این سلاح‌ها منجر شود. اگر این فرایند را به شکل صحیح آن انجام دهید، می‌توانید مرحله تولید پلوتونیوم را متوقف کنید».
ریشتر و کلمنتس علی‌رغم تفاوت دیدگاه‌هایشان در زمینه بازفرآوری، هر دو در مورد اینکه ساخت یک تأسیسات هسته‌ای جدید تجاری در ایالات متحده به این زودی‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود، کاملا هم عقیده هستند.
چه اتفاقی خواهد افتاد ؟
مناظرات پارلمانی به پایان رسیده و به نظر می رسد این برنامه در داخل آمریکا با شکست مواجه شده است. اما با این‌حال، احتمالا دولت اوباما برای چرخه سوخت بین‌المللی و مبارزه با گسترش سلاح‌های اتمی به آن استناد خواهد کرد. شاید هم دولت تعدادی از این مستندات را در قالب یک برنامه خاص که تا پایان امسال معرفی خواهد شد، به عنوان استراتژی ایالات متحده برای نابودی زباله‌های هسته‌ای معرفی کند.
نکته قابل‌توجه این است که حتی اگر جی.ان.ای.پی آن‌طور که پیش‌بینی شده، عمل نکند؛ ایده تأمین سوخت مورد نیاز کشورهای فاقد توان غنی‌سازی از بین نخواهد رفت. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، راهکارهای متعددی را برای ایجاد یک بانک سوخت چند ملیتی در نظر دارد، که می‌تواند نقش جی.ان.ای.پی را در صورت لزوم برای جامعه جهانی بازی کند.
نظر شما