انطباق دقیق رویدادهای تقویم هجری قمری و شمسی کار سختی است؛ اما با استفاده از نرم‌افزارهای رویت هلال مشخص می‌شود که عاشورای 61 هجری قمری در روز سه‌شنبه 20 مهر یا چهارشنبه 21 مهر اتفاق افتاده است.

امیرحسن‌زاده*: تقویم رسمی کشور بر اساس هجری خورشیدی است. همان‌طور که از نام آن بر می‌آید، مبداء آن هجرت پیامبر اسلام (صلی‌ا... علیه و آله و سلم) از مکّه به مدینه است و طول سال آن، مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است که به طور متوسط 365.242198 شبانه‌روز یا 365 شبانه‌روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 45 ثانیه حساب شده است.

برخلاف تصور عموم، تقویمی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، از سال 1304 هجری خورشیدی به عنوان تقویم رسمی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما تقویم هجری قمری برای ثبت بسیاری از وقایع تاریخی مورد استفاده مورخان بوده است. ضمن آن‌که بسیاری از مناسبت‌ها و اعیاد تقویم بر پایه هجری قمری است. بنابراین مسئله انطباق تاریخ های تقویم هجری قمری و شمسی همواره مورد توجه منجمین و مورخین بوده است. یکی از این موارد انطباق واقعه عاشورا (10 محرم 61 هجری قمری) با تقویم هجری شمسی است. برای وارد شدن به این بحث، ابتدا نگاهی دقیق‌تر به تقویم هجری قمری می‌اندازیم.

مبنای تقویم هجری قمری
تقویم هجری قمری هلالی، تقویم دینی مسلمانان جهان است. مبدأ این تقویم، اول محرم سالی است که پیامبر اکرم (صلی‌ا... علیه و آله و سلم) از مکة معظمه به مدینة منوره هجرت فرمود. این مبدأ در اغلب کشورهای اسلامی ، روز جمعه 1 محرم سال 1 هجری‌قمری، مطابق 27 تیر 1 هجری‌شمسی و مطابق 16 ژوئیة 622 میلادی (ژولینی) اختیار شده است. سال‌های این تقویم شامل 12 ماه قمری هلالی است که به ترتیب عبارتند از: محرم ،صفر، ربیع‌الاول، ربیع‌الثانی، جمادی‌الاول، جمادی‌الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه.

طول ماه هلالی، مدت زمان بین دو لحظة ماه نوی نجومی متوالی است. مقدار متوسط طول ماه هلالی حدود 29.530589 شبانه‌روز یا معادل 29 شبانه‌روز و 12 ساعت و 44 دقیقه و 3 ثانیه است. بنابراین به طور متوسط طول سال قمری برابر با 354.367068 شبانه‌روز = 29.530589 × 12 است. این تقویم به دو شکل هلالی و قراردادی مورد استفاده قرار می گیرد.

تقویم هجری قمری هلالی
در این نوع تقویم که در کشورهای اسلامی به منظور تعیین اعیاد و مناسبت‌های مذهبی استفاده می‌شود، تاریخ اول هر ماه با رؤیت هلال ماه نو در شامگاه روز بیست‌ونهم یا سی‌اُم ماه قبل، تعیین می‌شود. در نتیجه، تعداد شبانه‌روزهای هر ماه قمری برابر با مدت زمان بین دو رؤیت متوالی هلال ماه نو است. این نوع روش آغاز ماه، پیش از اسلام به ویژه در بین اقوام سومری، بابلی و یهودی نیز رایج و سابقه‌ی طولانی داشته است.

پیش‌بینی وضعیت رؤیت هلال ماه‌های قمری به مقادیر مشخصه‌های ماه و خورشید و موقعیت جغرافیایی رصدگر در لحظه غروب خورشیدِ روز بیست‌ونهم ماه قبل بستگی دارد. در واقع در این تقویم کارشناسان با محاسبه مشخصه‌های ماه و خورشید در زمان غروب خورشید روز بیست‌ونهم ماه قمری و مقایسه آن با معیارها و رکوردها، وضعیت رؤیت‌پذیری هلال ماه را پیش بینی می‌کنند.
این امکان وجود دارد که هلال ماه نو در مکانی بر روی کره زمین، دقایقی بعد از غروب خورشید روز بیست‌و‌نهم رؤیت شود و در مکان دیگری رؤیت نشود که این اختلافِ یک شبانه‌روزی در رؤیت هلال ماه‌های قمری، اختلاف یک شبانه‌روزی را در تقویم هجری قمری هلالی کشورهای اسلامی سبب می‌شود.

مطابق حکم شرعی اگر هلال ماه در شامگاه بیست‌ونهم ماه رؤیت شود، آن ماه به پایان رسیده و فردا اول ماه بعد است؛ ولی اگر هلال ماه در شامگاه روز بیست‌ونهم رویت نشد، ماه 30 روزه می‌شود. بنابراین ماه قمری نمی‌تواند 28 روزه یا 31 روزه باشد. ضمن آن‌که در تقویم هجری قمری هلالی، برای توالی ماه‌های 29 و 30 روزه نظم و قاعده مشخصی وجود ندارد. از این رو ممکن است چند ماه متوالی 29 روزه یا 30 روزه وجود داشته باشد.

تقویم هجری قمری قراردادی
تاریخ‌نویسان و سایر پژوهشگران برای سهولت در محاسبات روزمره‌ تقویم هجری قمری و بر طرف کردن اشکالات ناشی از اختلاف در تقویم هجری قمری هلالی در کشورهای اسلامی، از تقویمی به نام«تقویم هجری قمری قراردادی» استفاده می کنند. البته این نوع تقویم در تعیین اول ماه‌های قمری کاربردی ندارد.

مبداء تقویم و نام ماه‌های این تقویم همانند تقویم هجری قمری هلالی است. اما تعداد شبانه‌روز ماه‌های این تقویم، متناوباً 30 و 29 شبانه‌روز است. یعنی ماه محرّم 30 شبانه‌روز، ماه صفر 29 شبانه‌روز و همین‌طور تا آخر در نظر گرفته می‌شود. البته همان‌طور که ذکر شد، این نوع تقویم در تعیین اول ماه‌های قمری تقویم کشورهای اسلامی کاربردی ندارد.

محاسبه عددی تاریخ واقعه عاشورا
همان‌طور که ذکر شد، مبدا هر دو این تقویم ها یکی است اما طول سال آنها با یکدیگر متفاوت است. در واقع طول سال قمری به طور متوسط 10.87513 شبانه‌روز کمتر از سال شمسی است و همین باعت اختلاف 43 ساله بین این دو تقویم شده است (43= 1389-1432). بسیاری از مردم، این مسئله را با جابه جایی ماه مبارک رمضان در بین فصول سال تجربه کرده‌اند.

یک روش به دست آوردن تاریخ هجری شمسی واقعه عاشورا استفاده از همین مقادیر متوسط طول سال شمسی و قمری است. امسال اول محرم 1432 مصادف با سه‌شنبه 16 آذر 1389 بود. با توجه به این‌که از اول محرم سال 61 هجری به اندازه 1371 سال قمری گذشته، پس از آن روز به اندازه 485837.25 شبانه‌روز طی شده است که اگر این عدد را بر طول متوسط سال شمسی تقسیم کنیم به 1330 سال و 65 روز می‌رسیم. این بدان معنی است که اگر از 16 آذر 1389 به این اندازه به عقب برویم به 11 مهر 59 هجری شمسی می‌رسیم که مقارن با اول محرم سال 61 هجری قمری است. بنابراین با این محاسبه ساده درخواهیم یافت که 10 محرم (عاشورا) سال 61 هجری قمری مقارن با 20 مهر سال 59 هجری شمسی است.

محاسبه تاریخ واقعه عاشورا بر اساس رویت هلال
با استفاده از تطبیق تقویم هجری قراردادی با میلادی (به کمک نرم‌افزارهایی مانند (Accurate Times مشخص می‌شود که اول محرم 61 هجری قمری برابر 1 اکتبر 680 میلادی (ژولی) است و بنابراین عاشورا مقارن با 10 اکتبر 680 میلادی (ژولی) یا چهارشنبه 21 مهر 59 هجری شمسی است. البته به دلیل استفاده از تقویم قراردادی این تاریخ می‌تواند یک یا دو روز با تاریخ واقعی اختلاف داشته باشد.

حال با مراجعه به نرم‌افزارهایی مانندMoon Calculator مشخص می‌شود که مقارنه ماه و خورشید (ماه نو) در محرم سال 61 هجری در ساعت 17:11 به وقت محلی روز 28 سپتامبر 680 میلادی اتفاق افتاده و در شامگاه فردای آن روز، 29 سپتامبر، هلال ماه در کربلا به جدایی بیش از 11 درجه از خورشید رسیده و در زمان غروب خورشید، ارتفاع ماه بیش از 8 درجه است. رویت چنین هلالی با چشم غیرمسلح ممکن است؛ بنابراین پیش‌بینی می‌شود که 30 سپتامبر 680 میلادی مقارن با اول محرم 61 هجری قمری باشد. بنابراین 10 محرم مقارن با 9 اکتبر 680 میلادی یا سه‌شنبه 20 مهر 59 هجری شمسی می‌شود.

مطابق این بررسی نتیجه می‌شود که واقعه عاشورا (10 محرم 61 هجری قمری) در روز سه‌شنبه 20 یا چهارشنبه 21 مهر 59 هجری شمسی اتفاق افتاده است.

*کارشناس ارشد مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 115392

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
4 + 14 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 24
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 1
  • بدون نام IR ۰۹:۵۷ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۱
    29 4
    محاسبه جالبی بود از این که میبینم در ایران هم عده ای به جزئیات دقت دارند خیلی خوشحالم دقت در این جزئیات می تواند خود منابع بزرگی در برای محققان در مورد واقعه عاشورا واقع شود
  • حامد IR ۱۰:۲۹ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۱
    5 9
    روز هفته تعیین شده را تا کنون هیچ مورخی نگفته و در هیچ نقلی ذکر نشده است.
    • شهرام EU ۰۹:۴۳ - ۱۳۹۱/۰۷/۲۱
      16 16
      این محاسبه اشتباهه. سالهای کبیسه دار رو حساب نکرده. بطور متوسط هر 33سال 5 روز کبیسه داریم یعنی به ازای هر 33سال باید 5روز از گ1330 سال و 65 روز" کم کنیم. یعنی 1330/33=40.30 پس 40 روز باید از این 65 روز کم شود، پس میرسیم به اول آذرماه. لطفا در این مورد توضیح بدین.
  • محمد نورمحمدي IR ۱۰:۲۹ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۱
    10 12
    سلام عاشورا روز چهارشنبه 21مهر سال 59 خورشيدي مطابق با 10 اكتبر680 ميلادي است
  • بدون نام IR ۱۲:۲۹ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۱
    5 9
    اگه هرکی هرکیه خب عاشورا جمعه بوده قربونت برم چرا نمی دانید حرف الکی میزنید
  • توهم US ۱۳:۰۲ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۱
    5 9
    عاشورا چهرشنبه 21 مهر 59 بود..بيخودي تاريخ اشتباهي به مردم ندين..
  • بدون نام IR ۱۳:۳۸ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۱
    16 20
    میگن مهرماه عراق هوا خنکه پس چطور.....؟
    • امیر IR ۱۴:۰۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۵
      28 13
      شما دو ساعت بدون آب برو تو همین عراق خنک ببینم دوام میاری یانه
    • بدون نام IR ۱۸:۳۲ - ۱۳۹۱/۰۹/۱۰
      19 6
      اب و هوای عراق مثل خوزستانه ما در خوزستان تا نیمه ابان کولر را روشن نگه می داریم
  • پاشا IR ۲۰:۱۴ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۱
    12 22
    قشنگ موندین تو اون دوران در نمیاد. من هم آرزو می کردم کشکی همون 1400 سال پیش به دنیا می اومدید به آرزوتون می رسیدید
  • مسافر کربلا IR ۰۹:۵۹ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۲
    20 4
    اشتباه نکن! کشور عراق آب و هوای خیلی گرم تری نسبت به کشور ما داره و خود شهر کربلا هم هواش گرمه. تابستون اونجا از اواسط بهار تا اواسط پاییز طول میکشه. میتونین به خوزستان سفر کنین ببینین اونحا که هواش بهتر از کربلاست، تو مهرماه چطوره
  • بدون نام IR ۰۶:۵۴ - ۱۳۸۹/۰۹/۲۸
    23 6
    من که توی جنوب زندگی می کنم می دونم که توی مهر چقدر هوا گرمه اونم هوای عراق.اینجا که تا حتی اواخر آبان هم هوا گرمه.
  • سعید A1 ۱۳:۲۴ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۵
    4 13
    من متولد 21 مهر هستم
  • بدون نام IR ۱۳:۳۲ - ۱۳۹۱/۰۷/۱۵
    11 15
    الان به چه دردی می خوره چهارشنبه بوده یا سه شنبه مهم هدف واقعه عاشوراست
    • بدون نام IR ۰۱:۳۷ - ۱۳۹۱/۰۷/۲۱
      4 4
      :))
    • محمد علی IR ۱۹:۳۵ - ۱۳۹۳/۱۰/۰۱
      1 4
      خوب . به ما چه؟
  • خلیج همیشه فارس IR ۰۰:۳۳ - ۱۳۹۱/۰۸/۲۶
    8 6
    من همیشه تو ذهنم این سوال بود که چرا ایرانیان تو واقعه عاشورا حضور نداشتن با وجود ارادت به خاندان عصمت و طهارت؟ولی با توجه به تاریخ ذکر شده اجداد ما مشغول برگزاری جشن مهرگان بودند . اما امروز بعد گذشت قرنها ایرانیان با بزرگداشت نام و یاد سالار شهیدان همچنان ارادت خود رابه این خاندان اظهار مینمایند و این یکی از عجاب محرم و عاشوراست که این روز را تاابد در دلهای تمام عاشقان اهل بیت و ازادیخواهان جهان زنده نگه میدارد.این در حالیست که در طول زمان بسیاری از روزها وعقاید از ذهن بشر پاک شده ولی حماسه عاشورا همیشه زندست و در دلها باقی.
  • اکبر رحیم جغتائی IR ۱۴:۰۹ - ۱۳۹۱/۰۸/۲۶
    4 4
    طیق روایات و احادیث روز عاشورا جمعه بوده است .
  • بی نام A1 ۰۴:۵۶ - ۱۳۹۲/۰۸/۲۱
    3 3
    اول از اینکه کربلا به خوزستان هیچ ربطی نداره که آب و هواش و دارین مقایسه می کنید ! کربلا لا شهر اصفهان در یک مدار جغرافیایی قرار داره که به سادهگی مشه رو نقشه عرض جغرافیایی این دو تا شهر و نگاه کرد ... دما کربلا هم میانگین سالیانه به 30 درجه می رسه ...دوم اینکه از لحاظ آب دقیقا کربلا وسط دو رود معروف جهان که بسیار پر آب و با فشار زیاد قرار گرفته یکی فرات به فاصله 18 کیلومتر از مرکز کربلا فاصله داره و دجله که به فاصله تقریبا 100 کیلومتری از مرکز کربلا فاصله داره
  • بی نام US ۰۴:۵۷ - ۱۳۹۲/۰۸/۲۱
    7 4
    بله در این زمان با این گاز های گلخانه ای هوا خیلی گرم شده و همه میدونیم که سالیان سال است که دانشمندان میگن هر سال هوا گرم تر میشه.. پس نتیجه میگیریم در هزار و اندی سال پیش هوا بسیار خنک تر از حالا بوده .. اما در هر صورت تشنگی اگر 10 روز ادامه داشته باشه خب هر کسی به مشکل خواهد خورد.
  • بی نام A1 ۰۶:۰۱ - ۱۳۹۲/۰۸/۲۱
    6 4
    طبق یک رسم کهن زنان کرد روز دوشنبه چادر نمی برند می گویند کسی از آدم می میرد. و آن چادر را برای عزا سر می اندازی هم فقط چادر آیا می شود نسبتی میانش قایل شد
  • بی نام A1 ۱۱:۱۹ - ۱۳۹۲/۰۸/۲۱
    5 4
    تکلیف اونهایی که در21 مهر عروسی میگیرند ودر واقع همزمان با سالگرد شهادت امام حسین است چی میشه؟
    • حسین A1 ۱۷:۰۴ - ۱۳۹۲/۰۸/۳۰
      5 2
      اگر آنها انسان باشند و در همان روز به قاتلین امام (ع) و بدخواهانش لعن و نفرین بی پایان تا روز قیامت بفرستند به نظر من اشکالی ندارد
  • فتحی A1 ۰۸:۳۷ - ۱۳۹۴/۱۰/۲۹
    0 0
    با سلام استاد فرموده شما در مورد درج تاریخ صحیح ولی یکی از رایج ترین رسم اعراب مخصوصا یزید جابه جا کردن ماههای حرام بود که خداوند در قرآن فرموده و ثبت تاریخ شما صحیح نیست بررسی مجدد فرمایید.