راویان نینوا

تاریخ، روشن‌ترین گواه دلاورى‌ها و مظلومیت‌هاى امام حسین(ع ) است. بسیارى از  مورخان، در آثار خود به واقعه کربلا اشاره کرده‌اند و پس از شرح مختصر یا مفصل اتفاقات آن، پیامدها و اثرات تاریخى، سیاسى و مذهبى این واقعه را شرح داده‌اند. آشنایى با چند منبع معتبر و مقتل قابل رجوع در این زمینه، مى‌تواند محققان و فرد فرد مردمان جامعه را هر چه بیشتر با این واقعه، آشنا کند و گسترش سنت رجوع به مقاتل، یکى از بهترین راه‌هاى جلوگیرى از تحریف واقعه جان سوز عاشوراست. آنچه در این یادداشت گرد آمده، گزارشى از اصیل‌ترین و متقدم‌ترین منابع تاریخى درباره واقعه عاشورا و کربلاست؛ منابعى که بعدها بزرگانى چون سید بن طاووس در کتاب لهوف از آن‌ها بهره جسته‌اند و آثار برجسته‌اى پدید آورده‌اند.

مقتل الحسین(ع) ابومخنف
لوط بن یحیاى ازدى، معروف به ابومخنف در نیمه دوم قرن اول هجرى به دنیا آمد و در سال 157 هجرى قمرى درگذشت. پدر وى، یحیى بن سعید از یاران امام على(ع) بود و جدش، مخنف بن سلیم، نیز از یاران پیامبر(ص) و على(ع) بود. او یکى از مورخان نام دار صدر اسلام و جزو نخستین کسانى است که در کتابى مستقل به وقایع زندگانى امام حسین(ع) پرداخته است. برخى او را شیعه و عده‌اى دیگر او را اهل سنت مى‌دانند البته قول قوى این است که او اهل سنت بوده و به اهل بیت ارادت داشته است. او در حدود 40 کتاب نوشته که مهم‌ترین آن براى شیعیان «مقتل الحسین»  است. این کتاب تا حدود قرن چهارم هجرى موجود بوده و طبرى نیز در تاریخ خود از آن نقل‌هایى آورده است اما کتاب بعدا از بین رفته و هیچ نسخه‌اى از آن در دسترس نیست. البته امروز، کتاب‌هایى با نام مقتل ابومخنف در بازار موجود است اما همه پژوهشگران متفق‌القول بر این عقیده‌اند که این کتاب‌ها در قرن ششم هجرى نوشته شده‌اند و هیچ کدام نسبتى با کتاب اصلى ندارند. البته گروهى از پژوهشگران بخش‌هایى از این کتاب را که طبرى نقل کرده، گردآورده‌اند و این نسخه، معتبرترین یادگار مقتل ابومخنف است.

طبقات‌الکبرى ابن سعد
طبقات‌الکبرى کتابى تاریخى و معتبر است که در جلد هشتم خود با عنوان «ترجمه الامام الحسین علیه السلام و مقتله» به زندگانى حضرت امام حسین(ع )پرداخته است. بسیارى از پژوهشگران به این منبع استناد مى‌کنند.

نویسنده کتاب، ابو عبدالله محمدبن سعد منیع بصرى است که حدود صد و پنجاه سال پس از شهادت امام حسین(ع) آن را نوشته است. مى‌توان در این کتاب به مواردى از جمله کودکى امام(ع)، احادیث پیامبر(ص) در شان امام(ع)، پیشگویى‌ها درباره شهادت او، رفتن به مکه و کوفه، رخدادهاى روز عاشورا، روانه کردن اسیران به کوفه و شام، دگرگونى‌هاى آفرینش پس از شهادت امام(ع) و قیام توابین و مراثى امام(ع) اشاره کرد.

انساب‌الاشراف
این کتاب نوشته احمد بن یحیى بلاذرى از بزرگان اهل سنت است که در آن به شرح مفصلى از وقایع کربلا و امام حسین(ع) در روز عاشورا پرداخته شده است. اینکه امام(ع) در مکه و مدینه و در منازل میان راه چه گفت و چه رفتارهایى از خود نشان داد، همه در کتاب «انساب‌الاشراف» ثبت شده است. این کتاب از مهم‌ترین منابع تاریخى است که بسیارى از وقایع عاشورا را نقل کرده است.

اخبار الطوال
این کتاب نیز یکى از مهم‌ترین منابع تاریخ اسلام است که دینورى، نویسنده آن پس از رسیدن به واقعه  عاشورا، به شرح مفصلى از حوادث آن مى‌پردازد. از جمله مواردى که در این کتاب ذکر شده است مى‌توان به علل رفتن امام حسین(ع) به مکه، هجرت امام(ع) از مکه به کوفه، ورود امام(ع) به نینوا و ناخشنودى از اینکه در جنگ پیشى بگیرد، شدت یافتن تشنگى در لشگر امام(ع) و روانه کردن عباس(ع) براى تهیه آب، خطبه امام(ع) در شب عاشورا، شهادت على اکبر(ع) و دیگر یاران امام(ع)، تعداد زخم‌هاى امام(ع)، تعداد شهیدانى که همراه امام(ع) بودند، تغییراتى که در آفرینش پس از شهادت امام حسین(ع) رخ داد، فرستادن سر مبارک امام حسین(ع) به کوفه، سخن گفتن سر امام حسین(ع) و انتقام خدا از قاتلان امام در دنیا اشاره کرد. دینورى یکى از  مورخان اهل سنت است که در اواخر قرن سوم مى‌زیسته است.