ارزیابی سخنان بشار اسد ؛ اولویت در گزینه توافقی

بحران سوریه ماههاست چه در ابعاد داخلی و میدانی و چه در ابعاد سیاسی دریک بن بست واقعی به سر می برد و هیچ پیشرفتی در این دو صحنه وجود نداشته است. در صحنۀ داخلی اگرچه مخالفین در مقاطعی برخی از مراکز در نزدیکی دمشق را در متصرف شده اند ولی با اقدامات ارتش سوریه عقب نشینی کرده و دولت مجدداً بر بسیاری از مراکزی که در دست مخالفین بوده، تسلط پیدا کرده است. در این میان شاید برخی معتقد باشند که از نظر میدانی حتی نیروهای دولتی در شرایط بهتری نسبت به گذشته به سر می برند ولی درمقابل برخی دیگر عکس آن را اعتقاد دارند. به هرحال این فراز و فرود در بحرانی به مقیاس و اندازه سوریه همواره در بیست ماه اخیر وجود داشته، اما واقعیت حاکی از بن بستی است که اشاره شد.
درعین حال طی روزهای اخیر تحرکاتی در منطقه و در صحنۀ بین الملل صورت گرفته که حکایت از خروج تدریجی از بن بست سیاسی فعلی است . راهکارها و ابتکارهایی سیاسی مطرح می گردد که نشان از تلاش برای برون رفت از بحران است. شاید از هم اکنون قضاوت سریع پیرامون این تغییرات خوشبینانه باشد، اما بخشی از دلایل حکایت از این امر دارد که بن بست موجود در بحران سوریه و به ویژه در خارج از مرزهای این کشور و بیشتر در صحنه بین الملل میان قدرتها در حال چانه زنی و تبادل نظر است و این نتیجه را به ذهن متبادر می سازد که احتمالاً در مورد سوریه باید در آینده ای نزدیک منتظر تحولاتی مهم باشیم.
زمانی که تحرکات اخیراخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل واتحادیه عرب در امورسوریه ورایزنی وی با مقامات واشنگتن، قاهره، دمشق و مسکورا درکنار سفر هفتۀ گذشته معاون وزیر خارجه سوریه به مسکو که گفته شد حامل پیام مهمی از سوی بشار اسد به روسیه بوده قرار دهیم آن هم درست در زمانی که اخضر ابراهیمی دردمشق به سرمی برده می توان گفت تغییرات مهمی در راه است.
شاید این نظر درستی باشد که آمریکا و روسیه به تدریج به این جمع بندی رسیده اند که آینده سوریه نگران کننده است. در جبهۀ آمریکا به دلیل فعالیت جریان های افراطی نزدیک به القاعده در سوریه این نگرانی مدت هاست وجود دارد. آن ها نمی دانند آینده سوریه با چنین وضعیتی به چه سمت و سویی خواهد رفت. از طرفی روسها نیز نگران آنند که نیروهای دولتی به تدریج قادر به کنترل بخشهایی از مناطق داخل سوریه نباشند به هرحال مخالفان مسلح درکنار پایتخت درحال جنگ و گریزند بنابراین هردومی توانند درپی راهکاری سیاسی برای حل بحران باشند.
دراین میان آقای بشار اسد نیز اظهارات مهمی داشته که حاوی نکات برجسته ای است.
ایشان در سخنرانی خود ابتدا واقعیاتی از صحنه سوریه را بیان می کند که هدفش به چالش کشاندن سیاست های امریکا ودوستانش در منطقه است وی حضور جریان القاعده و تفکر تکفیری را در تحولات سوریه وارداتی و درتعارض با خواسته های مردم سوریه دانسته وآن را ناشی از اشتباه بزرگ غربی ها برمی شمارد وسپس به برخی دولتهای بدون تاریخ منطقه – منظور وی قطر است –می تازد واین که مردم سوریه با تاریخ و تمدن عظیم خود حاضر نیستند زیر بار این کشورها بروند که درصدد سوءاستفاده از بحران موجود هستند. درعین حال بخش مهم سخنرانی وی اشاره به نکات جدید و حائز اهمیتی دارد:
این نخستین باری است که وی اعتراف می کند امنیت کشور از دست رفته و صحبت از آوارگی مردم سوریه را به میان می آورد که آن را ناشی از دخالت های خارجی می داند و از جامعه بین المللی می خواهد که اگر قصد کمک به سوریه دارند، وضعیت مردم را دریابند و اینکه جامعه بین الملل باید به دنبال راهکاری جدی برای حل بحران سوریه باشد.
*نکتۀ مهم دیگر در سخنرانی بشار اسد اینست که وی تأکید دارد که هر راه حلی برای سوریه باید با درنظر گرفتن عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی باشد. طرح این مسئله در سه سطح نشان دهندۀ اینست که بشار اسد در کنار بسیاری از کشورهایی که اعتقاد دارند بحران سوریه فراتر از جغرافیای سوریه است، امروزنقش همۀ قدرتهای تأثیرگذار منطقه ای و بین المللی در بحران سوریه را می پذیرد. در واقع بشار اسد با این راهکار، سرنوشت سوریه را به راهکارهای منطقه ای و بین المللی گره می زند. وی در این چارچوب به نوعی رقابت های بین المللی دربحران سوریه را نیز یادآورمی شود.
*سومین نکتۀ قابل تأمل در سخنرانی بشار اسد ارائه راهکاری عملیاتی است که شامل آتش بس، گفتگوی فراگیر ملی، تدوین منشورملی و تشکیل دولت فراگیر می شود. این مسئله نشان می دهد وی به ابتکار اخضر ابراهیمی نزدیک شده و همچنین توافقنامۀ ژنو را می پذیرد . البته بحث آتش بس معمولاً در کلیه طرح هایی که وارد می شود، در اولویت قرار دارد اما زمانی که موضوع گفتگوی فراگیر ملی مطرح می شود، می تواند در درون آن مشارکت همه گروههای مخالف باشد که هم در داخل هستند و هم در خارج از کشور و تاکنون مورد پذیرش بشار نبوده اند به نوعی تداعی شود که این بار ایشان مایل است که گفتگوها با حضور همۀ گروههای داخلی و خارجی صورت گیرد.
تشکیل دولت فراگیر و تأکید بشار اسد بر این مسئله نیز مهم است. گرچه ایشان سخن از صلاحیت های دولت فراگیر ومیزان اختیارات آن به میان نمی آورد ولی نشان می دهد که وی آمادگی ورود به یک مرحله انتقالی را دارد. این سخنان در قالب کلی می تواند مورد توافق روسیه وامریکا باشد وشاید پایه ای برای مذاکرات نمایندگان این دو قدرت قرار گیرد که قرار است با اخضر ابراهیمی در اواسط همین ماه میلادی دور هم جمع شوند.
همین تحولات است که در صورت توافق می تواند افق هایی از خروج احتمالی اما تدریجی بن بست سیاسی بحران سوریه پس از گذشت بیست و دو ماه را درپی داشته باشد.