شانس اخوان المسلمین چندان زیاد نیست

زهرا خدایی

دومین انتخابات آزاد و شفاف بعد از سقوط دومین دیکتاتور جهان عرب روز دوشنبه در مصر برگزار خواهد شد. دقیقا زمانی که مصر در حال آماده شدن برای مهمترین اتفاقی بود که برای آن لحظه شماری می کرد به یکباره شهرهای مختلف صحنۀ وقوع یک تراژدی شد که حاصل آن در حدود 40 کشته و هزاران زخمی بود. به نظر می رسد اصرار ارتش برای در دست داشتن زمام امور بیش از قدرت و توان مردم باشد، به خصوص آنکه در حال حاضر از مجموع طیف هزار رنگ احزاب سیاسی که خود را برای حضور در انتخابات پارلمانی آماده می کنند، دسته ای تظاهرات اخیر را تقبیح و دسته ای دیگر آن را می ستایند.  آخرین تحولات مصر و چشم انداز انتخابات پارلمانی را با عباس برومند، کارشناس شمال آفریقا مورد بررسی قرار داده ایم که در ذیل مشروح آن را می خوانید.

مصر خود را برای انتخابات پارلمانی آماده می کند. در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، مصر کشوری است که تنوع احزاب فعال و نقش آفرینی آنها در عرصۀ سیاسی بسیار بالاست. با توجه به پیروزی اسلامگرایان در همسایگی این کشور(تونس) گفته می شود اخوان المسلمین شانس بیشتری برای پیروزی دارد. تحلیل شما چیست؟
خیر، فکر می کنم این مقایسه درست نیست. اخوان المسلمین در مصر پایگاه النهضة در تونس را ندارد. البته آراء خوبی خواهد داشت اما پیروزی مطلق را منتفی می دانم. باید به حضور طیف متنوعی از احزاب نیز توجه داشت. حزب النهضة از زمان بورقیبه تاکنون توانست با سابقه مبارزاتی خود آرمان هایش را حفظ و جریانی اسلامگرا و مبارز باقی بماند. سیاست های النهضة در مقابل رژیم سابق تونس عمدتا تاکتیکی بوده ولی در نهایت از رژیم های اقتدارگرا و مستبد تمکین نکرده است. اما اخوان المسلمین از آرمان های اولیه خود فاصله گرفته و به جریانی محافظه کار تبدیل شده است. فضای مصر به مراتب اسلامی تر از تونس اما پیشینه و سابقه اخوان المسلمین و النهضة متفاوت است. باید به این مسائل توجه داشت.

اخوان با تشکیل حزبی به نام"آزادی و عدالت" قصد حضور در انتخابات را دارد، گفته می شود با تشکیل این حزب، اخوان مشی میانه ای را در پیش گرفته است. آیا تفکرات این حزب جدای از اندیشه های سلفی اخوان المسلمین است؟
همانطور که گفتم اخوان المسلمین مدتهاست مشی میانه ای را در پیش گرفته است. سلفی که می گویید در جهان معاصر ما یک طیف است که یکسر آن القاعده است و یک سر آن همین روشنفکرهای اخوان. جریان اخوان المسلمین به یک جریان محافظه کار تبدیل شده است. طبیعتاً نباید انتظار داشت که به موفقیتی چشمگیر در انتخابات دست یابند. مگر اینکه کادر خود را عوض کنند تا این جریان کمی از گرایشات محافظه کاری خود فاصله بگیرد.

گفته می شود مصر آینده با قدرت گرفتن اسلامگرایان میانه رو، مدلی همچون ترکیه را در پیش خواهد گرفت، آیا این فرضیه درست است؟
این احتمال منتفی نیست. البته احزاب فعلی اسلام گرا که کارنامه خوبی ندارند چندان محل تامل نیستند. شاید احزاب جدید و جوان اسلام گرا به این موفقیت دست یابند که آن هم نیازمند گذر زمان است. اینکه جامعه در چه شرایطی گذار به سکولاریسم را تجربه کند بسیار مهم است. مصر از دل یک انقلاب در حال گذار است. مصر جامعه ای اسلامی است که اسلامگرایان در آن رشد زیادی داشتند. قطعا این گرایشات در تدوین قوانین به خصوص قانون اساسی مورد توجه قرار خواهد گرفت.

در صورت تحقق این فرضیه نوع تعامل اسلامگرایان با همسایۀ اسراییلی چگونه خواهد بود؟
شاید مانند ترکیه یا کمی غلیظ تر. اسراییل به دنبال پرهیز از تنش و درگیری است. در حوادثی که چند ماه پیش در مرز اسراییل و مصر رخ داد شاهد بودیم که اسراییل ازموضع خود عقب نشینی کرد، رژیمی که زیر بار هیچ تعهدی نمی رود در نهایت مجبور شد با ابراز تأسف از تشدید تنش ها جلوگیری کند. اسراییل به شدت وحشت دارد که با مصر وارد درگیری شود. گرایشات ضد اسراییلی جامعه مصر بسیار بالاست. در هیچ کشوری در خاورمیانه عربی به اندازه مصر گرایشات ضداسراییلی وجود ندارد. اسراییل ترجیح می دهد در موضع تدافع باشد و تلاش آنان اینست که هیچ تنشی میان دو کشور وجود نداشته باشد.
اگر حکومت آینده مصر به سمتی رفت که مطلوب اسراییل باشد، مشکلی میان دو کشور نخواهد بود. اما در صورتی که رژیمی اسلامگرا اکثریت را در دست گیرد، موضع اسراییل دور شدن از تنش است و مصر هم از این امر استقبال خواهد کرد چون مساله کمک های قابل ملاحظه غرب به سادگی قابل چشم پوشی نیست.

تعامل اسلامگرایان با ارتش چگونه است؟
اگر منظورتان احزاب است که فعلا همراهی می کنند، غیر آنها هم اسلامگرایانِ شناسنامه داری در مصر هم اکنون نداریم. جریان های اسلامی حاضر به سمت درگیری با ارتش نخواهند رفت و تلاش می کنند با روش مسالمت آمیز با نظامیان کنار بیایند. از طرفی به این مسئله توجه داشته باشیم که اسلامگرایی مصر دچار انشقاق زیادی شده است. اسلامگرایان در این کشور دو دسته شده اند؛ یکی جریان توده ای مردمی و انقلابی است که در میان انقلابیون هستند و دیگری اسلامگرایان حزبی رسمی که دو گونه رفتار می کنند.علت اساسی این انشقاق را نیز باید در این مسئله دانست که اخوان نتوانست به صورت یک حزب پیشرو در انقلاب وجاهت خود را حفظ کند.

چرا اخوان راهش را از مردم جدا کرد؟
این انقلابیون بودند که راه خودشان را از اخوان جدا کردند. انقلابیون عملا اخوان را نماینده مطلوبی برای خود نمی دانند. از این رو اخوان در تلاش است تا خود را با حاکمیت فعلی سازگار کند و در دولت آینده سهم بگیرد.

کمی درباره نخست وزیر جدید بگویید.
کمال الجنزوری از سیاستمداران کارکشته و خوشنام مصر است اما بالاخره متعلق به همان سیستم گذشته است. از طرفی سن او بسیار بالاست و طبیعتا نمی تواند یک دولت انقلابی را هدایت کند. او در موقعیتی است که باید بیشتر از نظریاتش استفاده کرد.

زمزمه های انتقال دفتر حماس از سوریه به مصر شنیده می شود، در صورت تحقق این امر، نوع رابطۀ مصر و اسراییل چگونه خواهد بود؟
اسراییل در موضع قدرت و ناز نیست. آنها نگران تر از این حرف ها هستند. اسراییل با تمام قوا از توسعه هرگونه تنش با مصر پرهیز خواهد کرد.

کمی به رابطۀ مصر با همسایگان بپردازیم. آینده رابطه ایران و مصر را چگونه ارزیابی می کنید. عربستان اعلام کرده بود که کمک هایش به مصر را قطع می کند، اگر مصر رابطه اش با ایران را جدی تر کند. مصر تا چه میزان تحت فشارهای منطقه ای و فرامنطقه ای در برقراری رابطه با ایران خواهد بود؟
به نتایج انتخابات و ترکیب دولت آینده مصر مربوط است. الان دولت انتقالی در وضعیتی نیست که به برقراری روابط با همسایگانش به طور جدی فکر کند. اما در مجموع نوع واکنشهای مصر در قبال ایران منفی نیست و قطعا سطح روابط ایران بهتر از زمان مبارک خواهد بود، هر دولتی بیاید. اما مهم اینست که این روابط تا چه میزان استراتژیک شود و عمق پیدا کند.

رابطۀ آمریکا با مصر آینده چگونه خواهد بود؟ به اعتقاد شما آمریکا کمک های مالی که در زمان مبارک به این کشور می کرد را ادامه خواهد داد؟
آن هم به نتایج انتخابات و ترکیب دولت آینده مصر مربوط است. بهتر است کمی صبر کنیم تا فرایند پیش رو در مصر طی شود. مصر در شرایطی نیست که آمریکا بخواهد در آن ریسکی صورت دهد، حتی اگر دولت نامطلوب باشد. هیچ یک از گروههای حاضر در مصر نیز حاضر به قطع این تعامل نیستند. این رابطه و تعامل استراتژیک است. چون مصر هم نقش رهبری جهان عرب را دارد و هم مسائل جهان عرب از این کشور مدیریت می شود و قطعا آمریکا هم حاضر نیست چنین جایگاهی را از دست بدهد. از طرفی امنیت اسراییل سرِ دیگر مسئله است. آمریکا همۀ تلاش خود را می کند که در مصر اتفاقی نیفتد و از این رو ترجیح می دهد که در مصر حضور داشته باشد. از این رو با حفظ سطحی از روابط دیپلماتیک تلاش می کند که حضورش در این کشور را حفظ کند.

آینده مصر را چگونه پیش بینی می کنید؟ جایگاه اسلامگرایان و همچنین نقش نظامیان
بستگی دارد به اینکه انقلابیون جوان تا چه میزان موفق به تشکیل احزاب و ایجاد سازو کارهای حزبی شوند. اگر آنها در این راه موفق شوند احزاب سنتی عقب می مانند و اگر جوانان انقلابی نتوانند حزبی تشکیل دهند و همین طور به صورت توده ای و فردی عمل کنند در آن صورت قدیمی ها و سنتی ها شانس بیشتری برای موفقیت دارند و احتمال اینکه اخوان کرسی های زیادی به دست آورد، زیاد است. در دولت آینده و مجلس موسسان اخوان طیف مهمی خواهد بود.
در مورد ارتش نیز باید گفت که آنها سعی می کنند حداقلی از اقتدار را برای خود حفظ کنند اما باید منتظر بود و دید. توجه داشته باشیم که ارتش مصر شرایط خاصی دارد. ارتش مصر ارتشی ملی است و گرایشات مردمی در آن غلیظ است و نمی تواند آن را با ارتش سایر کشورهای مقایسه کرد. در مجموع نباید به ارتش بدبین بود.

49 263