محمدامین آهنگری*: در حالی که این روزها بحث پرتاب هفتمین کاوشگر ایرانی همراه با میمون فضانورد مطرح است، کاوشگرها (یا به عبارت بهتر راکت‌های کاوش)، کاربردهای بهتری از جمله آزمایش ارزان‌قیمت سامانه‌های ماهواره‌ای و مطالعات علمی در حوزه‌های مختلف دارند که نسبت به اعزام انسان یا میمون به فضا بسیار کاربردی‌تر هستند و در کشورهای بسیاری نیز برای توسعه این‌گونه کاوشگرها تلاش می‌شود. با این وجود در حال حاضر پرتاب میمون به ارتفاع حدود 120 کیلومتری از پروژه‌های اولویت‌دار سازمان فضایی محسوب شده و مسئولان این سازمان می‌گویند چنین پرتابی برای کشور اقتدار و غرور به همراه دارد. این در حالی است که بنا به دلایل منطقی احتمال آسیب دیدن به غرور ملی در چنین پروژه‌ای کم نیست.
مسیری بهتر برای فضایی شدن هم هست
در حال حاضر پروژه‌های متعددی از قبیل توسعه ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی و کاربردهای آنها در راستای دست‌یابی به فضا و مزایای آن به دست متخصصین ایرانی اجرا می‌شود که اغلب آنها از ارزش بالایی برخوردارند و می‌توانند کشورمان را در مسیر فضایی شدن به خوبی پیش برند. اما در این میان مشخص نیست به چه دلیل اعزام میمون به فضا که همواره از سوی مقامات در راستای پروژه اعزام انسان به فضا مطرح می‌شود تا این حد مورد توجه قرار گرفته و به نوعی در حال تبدیل شدن به یک مسئله حیثیتی است که قابل نقد و بازنگری نیست. اشاره شدن این پروژه در اسناد بالادستی از قبیل سند چشم‌انداز و سند جامع توسعه هوافضای کشور نیز مزید بر علت شده تا این پروژه که هنوز حتی به درستی مقصد و مقصود نهایی آن معلوم نیست، آرام‌آرام به عنوان نماد اصلی توسعه فضایی کشور شناخته‌شده و به ابزاری برای تبلیغات افراد و سازمان‌ها تبدیل گردد.
کاربردهای کاوشگرها
هم‌اکنون، مجدداً تاکید شده است که توسعه کاوشگرها در راستای برنامه اعزام انسان به فضا بوده و ما را در رسیدن به این هدف یاری میکند. فارغ از اینکه کاوشگرها، کاربردهای بهتری از جمله آزمایش ارزان‌قیمت سامانه‌های ماهواره‌ای و مطالعات علمی در حوزه‌های مختلف دارند که نسبت به اعزام انسان یا میمون به فضا بسیار کاربردی‌تر است و در کشورهای بسیاری نیز برای توسعه این‌گونه کاوشگرها تلاش می‌شود.
پروژه‌ای که مورد انتقاد است
باید توجه داشت که توجیه اقتصادی ادامه پروژه اعزام انسان به فضا که مقدمه آن ارسال میمون به فضا است توسط برخی کارشناسان به طور جدی زیر سئوال رفته است. همچنین به تازگی برخی مسئولین تعریفی از این برنامه ارائه کرده‌اند که با آنچه در تصور غالب مردم شکل گرفته تفاوت دارد. در میزگرد فضانورد ایرانی که چندی پیش توسط قطب علمی سامانه‌های هوافضایی دانشگاه صنعتی شریف و باشگاه خبرنگاران هوافضا برگزار شد، دکتر محمدابراهیمی رییس پژوهشکده سامانه‌های فضانوردی اعلام کرد برنامه اعزام انسان به فضا فعلاً در حد پرتاب زیرمداری برنامه‌ریزی شده است که در این حالت فضانورد ایرانی برای چرخیدن به دور زمین در مدار قرار نخواهد گرفت.
به غرور ملی ضربه نخورد
با وجود چنین تناقضی که میان انتظارات و تعاریف مسئولین وجود دارد و نیز با توجه به اینکه این برنامه در مقایسه با سایر پروژه‌های فضایی ایران از جمله توسعه ماهواره‌ها در جایگاهی الزام‌آور قرار ندارد، گره زدن غرور ملی فضایی شدن ایران به چنین پروژه‌ای موجب قرار گرفتن سایر پروژه‌های ارزشمند و کاربردی ایران در زیر سایه پروژه‌هایی از قبیل اعزام میمون به فضا که بیشتر جنبه نمایشی دارند، میگردد. از طرفی دیگر ایجاد چنین جایگاهی برای پروژه‌ای که نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای فعال در عرصه انسان به فضا مانند آمریکا، ژاپن، چین و هند در اولویت قرار نداشته و در بحران‌های اقتصادی فوراً متوقف می‌شود باعث شده است در کشور ما صحبت از توقف یا انتقاد به برنامه اعزام انسان به فضا مانند توهین به ارزشها یا زیر سئوال بردن دستاوردهای فضایی ایران تلقی شده و دست مسئولین در تصمیم‌گیری برای ادامه یا توقف این پروژه با توجه به مسایل روز اقتصادی کشور بسته شود.
بنابراین بهتر است از مطرح شدن پروژه اعزام انسان به فضا به عنوان پروژه‌ای ارزشی خودداری کرد تا کارشناسان فنی، اقتصادی، رسانه‌ها و همچنین مسئولین بلندپایه کشور قادر باشند مانند سایر کشورها بر روی آن به بحث و گفتگو بپردازند و حتی در صورت لزوم آن را به صورت موقت یا دائم کنار گذاشته و بدون ایجاد تبعات منفی این اقدام از جمله ایجاد بی‌اعتمادی و ضربه خوردن غرور ملی به توسعه سایر بخش‌های فضایی بپردازند.
دستاوردهای خوب
سالیان نه چندان درازی است که ایران قدم در راه فضایی شدن برداشته است. با وجود بودجه اندک مصرف‌شده در این راه و با وجود تمام مشکلات بعضاً منحصر به فردی از قبیل تحریم که بر سر راه کشورمان قرار دارد،گامهای سریع این بازیگر جدید عرصه فضا در میدان فناوری که با همت دانشمندان جوان و کم‌توقع این مرز و بوم میسر شده، حیرت همگان را بر انگیخته است. پرتاب ماهواره‌های بومی توسط حامل‌های فضایی ایرانی توسعه زیرساخت‌ها از جمله تربیت نیروی انسانی کارآمد، راه‌اندازی ایستگاه‌های زمینی، مراکز کنترل، آزمایشگاه‌ها، مراکز آموزشی و پژوهشی متعدد و بسیاری دستاوردهای دیگر در زمانی کوتاه و هزینه‌ای به مراتب کمتر از آنچه کشورهای فعال در زمینه‌های مشابه خرج میکنند، خود چندان غرورآفرین است که نیازی به ابراز آن با اصرار بر برخی پروژه‌های خاص نباشد.
*دانش‌آموخته کارشناسی ارشد هوافضا
5353
نظر شما