سایه روشن کارنامه دعایی به روایت عبدی

فروزان آصف نخعی : شوک درگذشت حجت الاسلام محمود دعایی ، از خبرهای مهمی بود که توجه فعالان سیاسی ، مطبوعاتی و مردم را به خود جلب کرد و اظهار نظر درباره او هنوز ، فروکش نکرده است . اغلب ارزیابی ها پیرامون مدیرمسئول روزنامه اطلاعات ، آکنده از نکات مثبت درباره ویژگی های شخصی و منشی او و نیز قدردانی از خدمات ارزنده او در عرصه سیاست و مطبوعات است .

عباس عبدی ، رئیس انجمن صنفی روزنامه نگاران تهران ، در گفت و گو با خبرآنلاین ، ضمن بازخوانی کارنامه دعایی در سه حوزه مجزای شخصی، مطبوعاتی و صنفی ، نقدی صریح و تا حدودی متفاوت از عملکرد مدیرمسئول روزنامه اطلاعات ارائه داده است :

مرحوم دعایی قبل از انقلاب ، مجری رادیو روحانیت در عراق بودند و خبرها و تحلیل های فعالیت های انقلابیون علیه رژیم پهلوی را پوشش می دادند . پس از انقلاب ایشان در روزنامه اطلاعات به عنوان مدیرمسئول و با نگاه اعتدالی مشغول فعالیت شدند. ارزیابی تان از عملکرد ایشان در این دو دوره چیست ؟

ماهیت رویکرد فعالیت رسانه ای مرحوم دعایی در دو دوره پیش و پس از انقلاب ، با یکدیگر تطابق ندارند. اکثر کسانی که علیه شاه مبارزه کردند، بعد از انقلاب، همان رویکرد را به اجزای آن رژیم و یا نزدیکانشان یا حتی افراد عادی، تسری دادند در حالی که چنین رویکردی را در کارنامه آقای دعایی مشاهده نمی کنیم. این یک تفاوت اساسی است.

البته طبیعی است، هر یک از ما تغییراتی در رویکردهایمان داشته‌ایم و معمولا هم درباره این تغییرات صحبت می کنیم و می گوییم به فلان دلیل یا دلایل این تغییرات در ما رخ داده و گاهی حتی این تغییر را نقد می کنیم و می‌گوییم، کجای روند تغییر رویکرد، اشتباه بوده یا نبوده ولی ندیده‌ام آقای دعایی، جایی در باره دلایل تغییر رویکرد خود یا نقد این تغییر، سخن و کلامی گفته باشد. آنچه که دیده می شود، فقط خود تغییر رویکرد است.

بنابراین به نظر می رسد که دو رویکرد قبل و بعد از انقلاب ایشان، قطعا تفاوت جدی دارد ولی ایشان در این باره هیچ توضیحی عمومی نداده اند، یا حداقل من ندیده‌ام، شاید برای خانواده و برخی نزدیکان شان، در این باره سخن گفته باشند اما ما بدون دانستن دلایل، فقط تفاوت دو دوره را می بینیم؛ همین و بس.

فعالیت مطبوعاتی مرحوم دعایی در روزنامه اطلاعات بعد از انقلاب ، قابل تقسیم به چند دوره است ؟ شاخص ترین این دوره ها کدام است؟

خب! در مقطع قبل از بسته شدن فضای مطبوعاتی، قاعدتا روزنامه اطلاعات هم مانند روزنامه های دیگر، اثرگذاری خاص خودش را داشت، البته من در آن زمان پیگیر روزنامه اطلاعات نبودم، ولی می دانم روزنامه‌نگارهای خوبی در آن حضور داشتند، ولی بعد از برخوردهای دهه ۶۰ و اتفاقاتی که رخ داد و مجموعه فضای رسانه ای که به دلایل مختلف بسته شد، طبیعی است که روزنامه اطلاعات هم در همین چارچوب رفتار کرده باشد.

روزنامه اطلاعات برخی اقدامات مثبت و منحصر بفردی هم داشت برای مثال ماهنامه سیاسی و اقتصادی، نشریه‌ای اثرگذار و مفیدی بود، ولی خود روزنامه اطلاعات از حیث خبررسانی مانند رسانه های دیگر آن زمان، محدودیت های خاص خودش را داشت. در مقطعی مرحوم صابری، ستون مشهور «گل آقا» را راه انداخت، و به نظرم، ویژگی های مرحوم صابری، این بود که نگاه و قلمی متناسب با رویکرد آقای دعایی داشت اما در مجموع، گمان نمی کنم بتوان روزنامه اطلاعات را فقط با اتکا به موفقیت ستون «گل آقا» تعریف کرد، زیرا ماهیت هر روزنامه ای، در درجه نخست، اطلاع رسانی و خبررسانی است و در مرحله دوم، گزارش های تحقیقی و در درجه بعدی، یادداشت ها و مقالات و ستون های ویژه است. بنابراین، فکر نمی کنم روزنامه اطلاعات در این زمینه ها، وجه ممیزه خاص و برتری ویژه ای در مقایسه با روزنامه های دیگر داشته باشد و حتی در حوزه هایی، از روزنامه ها و رسانه های دیگر زمان خودش عقب هم افتاد و البته، این عقب افتادگی ناشی از حساسیت های سیستم بود به این روزنامه بود. طبیعی است، کسی که اعتبار و حکم خود را از سیستم می گیرد، باید مطالبات سیستم را هم لحاظ می‌کند و قدرت مانور چندانی ندارد.

همان طور که می دانید آقای خاتمی هم مدیر مسئول روزنامه «کیهان» بود و نهایتا، شخص دیگری به جای ایشان منصوب شد. اما این رخداد برای آقای دعایی تکرار نشد چون ایشان محدودیت های ناشی از انتظارات سیستم را بیشتر رعایت می کرد.

شما در نشست مجازی « پاسداشت دعایی در کلاب هاوس خبرآنلاین» گفتید مهم ترین مزیت مدیریتی مرحوم دعایی این بود که نگذاشت اطلاعات تبدیل به کیهان دیگری شود ...

نکته مهم برای من مشی سیاسی ایشان بود. والا، حکومت نیازی ندارد دو تا روزنامه کیهان داشته باشد زیرا برای ایفای نقش سخنگوی ویژه، وجود یک روزنامه کافی است. بنابراین، اگر روزنامه اطلاعات، تبدیل به کیهان دیگری می شد، بازهم روزنامه کیهان سرجای خودش باقی می ماند. اما نکته اینجاست که روزنامه اطلاعات به دلایلی مانند حساسیت های سیستم، می توانست وضعیت بدتری داشته باشد اما آقای دعایی اجازه چنین رخدادی را نداد. درواقع، آقای دعایی در روزنامه اطلاعات، انتظارات را برآورده نکرد، ولی اجازه نداد، روندی بر ضد انتظارات هم شکل بگیرد.

مشی میانه روی مرحوم دعایی را در شکل گیری دوگانه اطلاعات/ کیهان ، چقدر موثر می دانید؟

دوگانه اطلاعات / کیهان را از ذهن بیرون کنیم، زیرا آنقدر رسانه های دیگر پا به میدان گذاشته اند، که خود کیهان هم به حاشیه رفته است. به عبارت دیگر، عواملی مانند ظهور و جهش تعداد مخاطبان و ضریب نفوذ ماهواره و فضای مجازی و... تقسیم بندی هایی مانند دوگانه اطلاعات / کیهان را به حاشیه برده، هرچند کیهان، هنوز، به عنوان سخنگوی ویژه در فضای رسانه ای کشور حضور دارد و البته برای ایفای چنین نقشی، لازم نیست حتما منحصر به وجود روزنامه کیهان باشد زیرا می توان همین نقش را مثلا به یک کانال فضای مجازی واگذار کرد. با این نگاه ، تغییر یا عدم تغییر در سیاست های کلان روزنامه اطلاعات و حفظ مدیریت آن، مشکل چندانی برای سیاست های رسمی ایجاد نمی کند. این سیاست مسیر خودش را از طریق کیهان یا اخیرا از طریق توییتر و ... جلو می برد و ضمن این که روزنامه اطلاعات و حتی سایر روزنامه‌ها در مجموع فضای رسانه ای کشور، ضریب نفوذ چشمگیری ندارند.

بیشتر بخوانید :

کارنامه صنفی مرحوم دعایی در روزنامه اطلاعات و نوع تعامل ایشان با تحریریه و کارکنان موسسه و نیز عملکرد موسسه اطلاعات به عنوان یک بنگاه اقتصادی را چگونه ارزیابی می کنید؟

وقتی از منظر انجمن صنفی روزنامه‌نگاران به موضوع نگاه می کنم، می بینم آقای دعایی به روزنامه نگاران و کارکنان تحت استخدام موسسه، به خوبی رسیدگی و امکانات نسبتا مناسبی برای آنان مهیا کرده و کارنامه موفقی در این زمینه داشته اند. به عنوان نمونه، اکثر روزنامه نگاران و کارکنان با حمایت موسسه اطلاعات، صاحب خانه شده‌اند که حرکتی مثبت و شایسته تقدیر است.

البته این امکان بود که مشابه خدمات موسسه اطلاعات به عنوان یک بنگاه اقتصادی در حمایت از کارکنان خود، در سایر روزنامه ها هم تکرار شود اما شرایط اغلب بیرونی، چنین مجالی را از آنان گرفت. مثلا، دوره ای بود که روزنامه های خصوصی و توانمند وارد چرخه اطلاع رسانی و رقابت شدند و برخی از آنها، به سرعت توانستند تیراژ و ضریب نفوذ بالایی کسب کنند و وضعیت شان به عنوان بنگاه اقتصادی نیز بسیار خوب و دارای چشم انداز روشنی بود، اما متاسفانه، آن دوره، ادامه پیدا نکرد و عمر کوتاهی داشت. از منظر صنفی ، بررسی این نقطه ضعف و این که چرا رسانه ها نتوانستند در مسیر موفق خود ، پایدار بمانند مجال دیگری می‌طلبد.

ارزیابی تان از سکانداری آقای صالحی در روزنامه اطلاعات به جای مرحوم دعایی چیست؟

چند مساله را در این مقایسه باید متمایز کنیم. موضوع شخص آقای دعایی و منش فردی ایشان را باید از موضوع روزنامه تحت مدیریت ایشان، متمایز کرد. آقای صالحی به لحاظ خط مشی و شخصیت انسانی خود، می‌توانند تا حدی به آقای دعایی نزدیک باشند البته گمان نمی‌کنیم که ویژگی‌های سیاسی ایشان قابل تکرار باشد.

در موضوع مدیریت روزنامه هم آقای صالحی، حداکثر می تواند خط مشی آقای دعایی را ادامه بدهد و در حال حاضر ، این ، سقف ظرفیت و قابل تصور است و نمی توان از این روزنامه، توقع جهش در فضای رسانه ای کشور را داشت، بویژه آنکه، رعایت مطالبات سیستم همچنان در دوره مدیریت آقای صالحی نیز وجود خواهد داشت. مهیا نبودن فضای جهش برای روزنامه اطلاعات، نکته مهمی نیست، زیرا اساسا اهمیت مجموعه روزنامه ها در فضای فعلی کشور آنقدر کاهش یافته که بر خلاف گذشته، بود و نبودشان کمتر به چشم می آیند.

۲۱۲۱