دیروز روز تنوع زیستی و گردشگری بود بحثی که اکثرا در گردشگری گم می شود .تنوع زیستی مفهومی است که امروزه در سه سطح ژن، گونه و اکوسیستم مطرح می‌شود، ولی این واژه در سطح گونه شناخته شده‌تر بوده و کاربرد بیشتری دارد.
امروزه بر روی کره زمین در حدود دو میلیون گونه موجود زنده شناسایی و نامگذاری شده‌اند که دانشمندان حدس می‌زنند که این رقم تا حدود ده میلیون قابل افزایش باشد. البته بخش عظیم این افزایش متعلق به گروه‌های بی‌مهرگان و بخصوص بندپایان است. سازمان ملل در سال 1992 کنفرانسی را درباره حمایت از محیط زیست در ریودوژانیرو برگزار کرد که یکی از دستاوردهای آن انعقاد پیمان تنوع زیستی است که ایران هم این معاهده را در سال 1375 تصویب کرد و به آن پیوست.
تنوع زیستی به معنای گوناگونیهایی است که درباره اشکال حیات در زمین وجود دارد. مجموعه این گوناگونیها و تنوعی که در داخل این مجموعه و در مناطق حفاظت شده وجود دارد، تنوع زیستی را تشکیل می‌دهد. این مجموعه تنوع زیستی است که لازم است برای نسلهای آینده حفظ و حفاظت شود. اما سوال اینجاست که چگونه می شود این مجموعه را حفاظت کرد؟ چگونه می شود به گونه ای آن را حفظ کرد که نسل های آینده که قرار است در سالهای آینده از آن استفاده کنند، از هم نسلی های ما راضی باشند.
مهمترین کاری که می شود به این منظور انجام داد این است که باید در نسل امروز برای درست شناختن طبیعت و حفاظت از آن انگیزه ایجاد کنیم. یعنی به جای اینکه مناطق حفاظت شده درست کنیم و از ورود مردم به آنها جلوگیری کنیم، بهتر است که مردم را تشویق کنیم تا وارد این منطقه ها بشوند ولی در عوض با آموزش مستمر به آنها یاد بدهیم که چگونه باید از این مناطق استفاده کنند. باید به جای مقابله کردن با مردم و جلوگیری از ورود آنها به طبیعت، مردم را تشویق کنیم به طور اصولی وارد طبیعت بشوند، آن را بشناسند و با آن خو بگیرند. هنگامی که انسان نسبت به یک موضوع معرفت داشته باشد با آن درست رفتار می کند، از آن خفاظت می کند و نمی گذارد که کوچکترین آسیبی به آن برسد.
موضوع دیگری که باید به آن اشاره شود موضوع اکوتوریسم در ایران است. اکوتوریسم یعنی گردشگری مسئولانه. یعنی طبیعت را به طوری حفظ کنیم که گردشگران نسلهای آینده هم بتوانند از آن به درستی استفاده کنند.
اما بهترین راه حلی هم که در این مورد به نظر می رسد این است که همیشه بهتر است برای حفظ کردن طبیعت و ارتقای وضعیت اکوتوریسم در هر کشوری، به افراد محلی روستاها و کسانی که در اطراف مکانهای گردشگری زندگی می کنند، مراجعه کرد و از طریق آنها، طبیعت را حفظ کرد. بهترین راه هم برای انجام دادن این مهم، شناساندن امکانات بالقوه ای است که در این مکانها وجود دارد. وقتی که یک روستایی بداند که اگر حیوانات غیراهلی را شکار نکند وآنها را از بین نبرد، گردشگرانی هستند که برای دیدن آنها به روستا و یا مکانهای اطراف محل زندگی او می آیند و حاضرند برای دیدن آنها پول بپردازند. بنابراین بهترین و اولین راه برای انجام دادن این کار، بالابردن انگیزه های اقتصادی افراد روستایی است. راه دوم، دادن اطلاعات کافی و درست به مردم برای بازگشتن به طبیعت و درست استفاده کردن از آن است. ما در این سالها شاهد این موضوع هستیم که مردم ما با طبیعت بیگانه شده اند چرا که بدیهی ترین اطلاعات را هم در مورد طبیعت اطرافشان ندارند و البته مشوقی هم برای کشاندن آنها به طبیعت وجود ندارد.
ما در حال حاضر شاهد این موضوع هستیم که بالاترین رکورد فرسایش خاک در جهان متعلق به ایران است. عوامل تخریب‌کننده محیط‌زیست و در رأس آنها چرای مفرط دام در مناطق بیابانی ایران همچنان ادامه دارد. دیم زارهای کم بازده که بخش عمده‌ای از اراضی کشور در غرب، شمال‌غرب و شمال شرق را شامل می‌شوند همچنان شخم زده می‌شوند. در این اراضی که اغلب شیبدار هستند و هیچ تناسبی با کشت‌وکار ندارند، گندم و جو کشت می‌شود و بعد از چند سال هم رها می‌شوند. سرازیر شدن آلودگی‌ها به منابع آبی و خشکاندن تالاب‌ها، صدها گونه گیاهی و ده‌ها گونه جانوری را با تهدید جدی مواجه ساخته است به‌طوری که بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری که ارزش اکولوژیک و علوفه‌ای بالایی دارند کمیاب شده‌اند؛ نمونه بارز آن گور ایرانی است که روزگاری همه دشت‌های وسیع کشور جولانگاهش بود اما امروز زیستگاهش به پارک ملی بهرام گور در استان فارس و ذخیرگاه زیستکره توران در استان سمنان محدود شده است.
همه اینها باعث شده که هروقت درباره طبیعت ایران صحبت می‌کنیم حرف‌های‌مان رنگ مصیبت بگیرد. وقتی که در سال تنوع‌زیستی اخبار چندان مهمی درباره حفاظت از گونه‌های حیات گیاهی و جانوری ایران منتشر نشده به نظر نمی‌رسد که در سالهای عادی بعدی اوضاع بهتر شود. به خصوص که اتفاقات سیاسی و فشارهای اقتصادی، فرصتی برای پرداختن به این موضوع باقی نمی‌گذارد.
دکترای مدیریت محیط زیست و استاد دانشگاه
نظر شما