وقتی که یک ‌همه‌گیری، همه‌گیر نمی‌شود

مجید جویا: ویروس آنفلوانزای خوکی نوع آ یا H1N1 در سراسر زمین پراکنده می‌شود، تقریبا همه بر این عقیده‌اند که ما اکنون در مراحل اولیه شیوع یک همه‌گیری ویروس آنفلوانزا قرار داریم. ولی با این وجود، این‌که وضعیت پیش رو را یک همه‌گیری بنامیم، با چالش‌های چشم‌گیری روبرو است.

به گزارش نیچر، سازمان جهانی بهداشت در هفته اول اردیبهشت، خطر بروز همه‌گیری را از مرحله 3 به مرحله 5 ارتقا داد که تنها یک گام تا مرحله آخر که مرحله 6 و اعلام رسمی همه‌گیری بیماری در سطح جهانی است، فاصله دارد؛ به این ترتیب این سازمان اعلام کرد که ویروس جدید موجب شده که « بیشتر از دو کشور در یک منطقه تحت پوشش این سازمان در آستانه شیوع بیماری در بالاترین سطح خود» قرار بگیرند.

و این جایی است که سطح خطر از آن روز تاکنون در آنجا باقی مانده است؛ تنها یک گام کوچک تا اعلام رسمی وضعیت همه‌گیری جهانی بیماری. طبق تعریف کنونی، لازمه اعلام مرحله 6 این است که «دست‌کم یک کشور در یک منطقه دیگر تحت پوشش این سازمان در آستانه شیوع بیماری در بالاترین سطح خود» قرار گیرد. تقریبا با قطعیت می‌توان گفت که این گام کوچک نیز دیر یا زود اتفاق خواهد افتاد و بروز آن اجتناب‌ناپذیر است.

در همین هفته مارگارت چان، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت، تحت فشار کشورهای عضو سازمان (که از جمله آنها می‌توان به انگلستان و ژاپن نیز اشاره کرد) قرار گرفته تا تیرهای دروازه را جابجا کند و رسیدن به مرحله 6 را به تعویق بیاندازد. خواسته این کشورها این است که این کار با تعریف دوباره این وضعیت برای شمول میزان جدیت بیماری در کشورهای درگیر و نه تنها میزان پراکندگی جغرافیایی آن انجام گیرد.

در ابتدا به نظر می‌آید که این تجدید تعریف و شمول میزان جدیت بیماری در آن با عقل سلیم منطبق باشد. در حالی که به واقع این گونه نیست، چرا که میزان جدیت یک همه‌گیری غیرقابل پیش‌بینی است. ممکن است که آنفلوانزا محو شود؛ یا شاید هم برای چندین ماه ناپدید شود و در بازگشت با خشم و شدتی صدچندان، کشت و کشتاری به مراتب بیشتر از همه‌گیری سال 1297 / 1918 به راه بیندازد، سالی که ویروس آنفلوانزا 50 تا 100 میلیون نفر را در سراسر جهان به کام مرگ فرستاد.

علاوه بر این، سازمان جهانی بهداشت به این نکته نیز اشاره کرده که افزودن این شرط در یک سطح جهانی غیرمنطقی به نظر می‌رسد، چرا که ممکن است شیوع بیماری در یک کشور ثروتمند که از تعداد زیادی از پزشکان خوب، داروهای فراوان و بخش‌های مراقبت‌های ویژه مجهز در بیمارستان‌های خود بهره می‌برد، خطر زیادی ایجاد نکند؛ ولی در کشورهای فقیر که از زیرساخت‌های ضعیف بخش سلامت رنج می‌برند، بسیار حادتر جلوه کند و یا در جاهایی که بیماری‌های مزمن می‌توانند نتایج ابتلای یک فرد را به ویروس آنفلوانزا بدتر کنند.

خب پس چه چیزی مانع همه‌گیر اعلام شدن یک همه‌گیری می‌شود؟ افراد زیادی هستند که دوست ندارند چنین چیزی را بشنوند: کارشناسان رسانه‌ها که می‌گویند سطح واقعی خطر آن قدر نیست که گفته می‌شود؛ سیاستمداران و دانشمندانی که از این می‌ترسند که استفاده از این عبارت سبب ترس و وحشت عمومی می‌شود.

مهم این است که چه باید کرد
در میزان اهمیت مرحله 6 اغراق شده است. این مرحله یک سطح اعلام خطر نیست که اگر وضعیت از آن عبور کرد، به طور خودکار و اجتناب‌ناپذیر به یک سری مقررات سفت و سخت منجر شود. چنان‌که چان می‌گوید: «مرحله 6 به این معنا نیست که ما در آغاز پایان جهان قرار داریم».

سازمان جهانی بهداشت در اوایل اردیبهشت ماه، راهنمای آمادگی خود را برای همه‌گیری تغییر داد تبیین کند که نقش سازمان به موارد زیر محدود می‌شود: تعیین مرزهای گسترش ویروس؛ هماهنگ کردن اقدامات نهادهای بین‌المللی بهداشت عمومی؛ انتخاب گونه‌های واکسن مناسب برای مقابله با ویروس و توصیه زمانی که تولید واکسن در مقیاس انبوه باید انجام شود؛ و در نهایت هماهنگی و جمع‌آوری اطلاعات علمی در زمان شیوع گسترده.

بعد از آن بعضی کشورها مسئولیت اتخاذ تصمیمات مناسب را برای مقابله با وضعیت کنونی بر عهده گرفتند. برای مثال ایالات متحده، برای حالت‌های گوناگون بروز همه‌گیری در زمانی که با بیشترین توان خود حمله کند، برنامه‌ریزی کرده است. این برنامه، اقدامات مختلفی را شامل است که از رده 1 (وقتی نسبت مرگ و میر از 0.1 درصد کمتر باشد) تا رده 5 (وقتی نرخ مرگ و میر از 2 درصد می‌گذرد) بسته به شرایط تغییر خواهد کرد.

ریچارد بسر، رئیس اجرایی مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های ایالات متحده، در یک کنفرانس مطبوعاتی در روز 6 اردیبهشت اعلام کرد که از دیدگاه امریکا، سطوح تعریف شده توسط سازمان جهانی بهداشت برای نشان دادن وضعیت یک همه‌گیری منطقی نیست. او به خبرنگاران گفت: «اهمیت کاری که ما انجام می‌دهیم، خیلی بیشتر از نامی است که بر آن نهاده شده است». این شامل «نگاه کردن به آنچه در سطح عمومی در جریان است و تعدیل و سازگار کردن راهنمایی‌های ما و اقدامات ما بر مبنای آن‌چیزی است که در حال اتفاق افتادن است». بسر با این سخنان می‌خواهد چنین نتیجه‌گیری کند که که ایالات متحده با وضعیت کنونی به صورت یک همه‌گیری برخورد می‌کند و دیگر کشورها نیز باید روند مشابهی را در پیش گیرند.

ضرب العجل
با این حال، هنوز مباحثات حول ارتقای سطح کنونی تهدید تا مرحله 6 ادامه دارد. چان مجبور شد در سخنرانی خود در اجلاس سالانه سازمان جهانی بهداشت در ژنو که روز 28 اردیبهشت با حضور اعضای عالی رتبه سازمان در سوئیس برگزار شد؛ به نگرانی‌ها در مورد اعلام زودهنگام مرحله 6 همه‌گیری نیز اشاره کند.

ولی او به نمایندگان یادآوری کرد که ارتقا به مرحله 5، اقدامات بسیاری را برای مقابله با ویروس فعال کرده و کمک کرده که سازمان‌های بهداشت عمومی، آزمایشگاه‌ها و صنایع در این رابطه هشیار شوند. او تعریف همه‌گیری را تکرار کرد: «ویژگی تعریف‌کننده یک همه‌گیری این است که تقریبا همه مردم جهان در برابر یک بیماری آسیب‌پذیر باشند. این به این معنی نیست که همه به بیماری مبتلا شوند، بلکه همه در معرض خطر ابتلا باشند».

واقعیت این است که این ویژگی تعریف‌کننده تا حد زیادی محقق شده است. در روز هفتم خرداد، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که 13400 مورد ابتلای ثبت شده و 95 مورد مرگ‌ومیر در 48 کشور اتفاق افتاده است. علاوه بر این، به رغم این که طبق آمارهای رسمی میزان ابتلا به آنفلوانزای خوکی در ایالات متحده که در آزمایشگاه به اثبات رسیده، 5710 مورد است؛ ولی مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها اشاره می‌کند که مقدار واقعی ابتلا در این کشور شاید از رقم صدهزار نفر هم گذشته باشد.

برای تماشای عکس بزرگتر (1.5 مگابایت)، اینجا را کلیک کنید .

به باور دانشمندان مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های ایالات متحده، از آنجاکه اکنون تقریبا در همه جای ایالات متحده، ویروس آنفلوانزای خوکی پراکنده شده است، شمارش موارد تایید شده ابتلا به این ویروس تا حد زیادی معنا و اهمیت خود را از دست داده است. در عوض این سازمان به سیستم‌های سنتی نظارتی خود روی آورده تا نشانه‌های مشکوک ابتلا به آنفلوانزا را در سراسر کشور رصد کند. قطعا دیگر کشورها نیز هنگامی که شیوع بیماری در کشورهایشان گسترده‌تر شود، راه مشابهی را در پیش خواهند گرفت. نظارت شدید به همراه جداسازی سریع و درمان افراد بیمار تنها در مراحل اولیه شیوع یک بیماری در یک منطقه، ممکن خواهد بود؛ چرا که در این مرحله می‌توان به این ترتیب سرعت شیوع را کاهش داد. ولی وقتی که ویروس در کل جامعه پراکنده شده باشد دیگر این راهکارها بی نتیجه خواهند بود؛ این وضعیت اکنون در ایالات متحده امریکا صادق است.

همانگونه که خانم چان تلویحا در سخنرانی خود به آن اشاره کرد، مسائلی که در حال حاضر پیش روی این سازمان قرار دارند مهم‌تر از تجدیدنظر در تعریف فعلی سطوح تهدید همه‌گیری هستند، مسائلی مانند کمک به کشورهای فقیرتر برای آمادگی برای مقابله با همه‌گیری آنفلوانزای خوکی.

خانم چان می‌گوید: «شاید ویروس به ما یک ضرب‌العجل داده باشد، ولی ما نمی‌دانیم که این ضرب العجل چقدر به طول می‌انجامد. من شدیدا از جامعه بین الملل می‌خواهم که هوشمندانه از این ضرب‌العجل استفاده کنند. به طور جدی از شما می‌خواهم که به دقت به هر چیز و همه چیزهایی که ما می‌توانیم در کنار هم انجام دهیم، فکر کنید تا به کشورهای در حال توسعه کمک کنیم فشار اصلی یک بحران جهانی، بار دیگری بر دوش آنها نیفکند.

خانم چان به تازگی به اعضای سازمان جهانی بهداشت گفت که به رغم فشارها برای بازداشتن او از اعلام مرحله 6 همه‌گیری، اگر زمان آن فرا برسد به هیچ وجه در اعلام این مرحله تردید نخواهد کرد. حق با خانم چان است؛ اکنون زمان آن فرا رسیده یک همه‌گیری را همه‌گیری بنامیم.