الیزا ذوالقدر: دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با انتشار راهنمای انعکاس اخبار خودکشی در رسانه‌ها مدعی است که می‌تواند گامی در جهت کم کردن خودکشی در جامعه ایران بردارد.
در این راهنما که با حضور جمعی از کارشناسان انتشار یافته، از رسانه‌ها خواسته شده از انعکاس اخبار خودکشی در صفحه اول نشریات خودداری کنند. همچنین از خبرنگاران خواسته‌اند که از پوشش خبری هیجان‌انگیز در مورد خودکشی (به ویژه در مواردی که افراد مشهور و مورد وثوق مردم اقدام به خودکشی می‌کنند؛ در این موارد تا حد امکان پوشش خبری باید محدود باشد)، چاپ عکس افراد اقدام‌کننده و روش اقدام به خودکشی و صحنه خودکشی و گزارش جزئیات روش خودکشی (اعلام محل اقدام به خودکشی مانند سقوط از بالای برج، زیر ریل قطار، بالای پل و ... ریسک خودکشی را در افرادی که از این مناطق استفاده می‌کنند، افزایش می‌دهد) خودداری کنند.
انتشار این راهنما در حالی است که در هفته‌های اخیر اخبار چندین خودکشی در مقابل چشم مردم و در اماکن عمومی به دلیل مشکلات اقتصادی و روانی جامعه را حیرت‌زده کرد به ویژه که این اخبار در رسانه ملی انعکاسی نداشت و حتی خبرهای موثقی نیز از سرنوشت افرادی که دست به خودکشی زده بودند منتشر نشد.
خودسوزی مردی در مقابل مجلس شورای اسلامی که با واکنش رئیس مجلس هم همراه شد، خودکشی دختری در ایستگاه متروی نواب، خودسوزی جوانی اهل کنگاور در مقابل دانشگاه تهران، خودکشی سرباز کلانتری حین انجام خدمت و چندین مورد از این دست در هفته‌های اخیر که با انعکاس گسترده‌ای مواجه شد، شاید یکی از دلایلی انتشار راهنمای انعکاس اخبار خودکشی در رسانه‌ها در مقطع فعلی باشد.
تاثیرات عمیق روانی
به گفته سیدمهدی حسن‌زاده دبیر علمی سمینار ملی بررسی رفتارهای خودکشی و راهکارهای پیشگیری از آن در ایران، خودکشی تأثیرات عمیق روانی و اجتماعی از خود به جای می‌گذارد و به ازای هر خودکشی دست‌کم شش نفر درگیر می‌شوند و چنانچه خودکشی در مکان‌های جمعی مانند مدرسه و دانشگاه رخ دهد، صدها نفر را درگیر می‌کند.
حسن‌زاده معتقد است: خودکشی یک بیماری نیست بلکه سرانجام همه کسانی است که درد مشترکی به نام «روان درد» دارند.
حسین اسدبیگی معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی در گزارش خود از وضعیت خودکشی در ایران و جهان می‌گوید: «ایران با نرخ خودکشی شش نفر در صد هزار نفر، در رتبه 58 جهان قرار دارد.»
به گزارش دفتر سلامت روانی، اجتماعی وزارت بهداشت، سالانه شش نفر به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت در ایران خودکشی می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد 95 درصد افرادی که خودکشی می‌کنند دچار اختلالات روانی هستند. از جمله 80 درصد بیماران افسرده، 10 درصد اسکیزوفرنی‌ها و پنج درصد افرادی هستند که زوال عقل و حالات هذیانی دارند.
شاخ و برگ دادن به ماجرا
تاکنون سخنی در مورد نقش رسانه‌ها در بالا بردن آمار خودکشی در ایران نشده بود در حالی که به گفته دکتر سید احمد جلیلی روانپزشک این چالش از 40 -50 سال پیش میان روانپزشکان و جامعه‌شناسان با رسانه‌ها در غرب مطرح شده که بزرگنمایی وسیع اخبار مربوط به خلافکاری جوانان و نوجوانان ولو با درج تنبیه این افراد، منجر به کاهش این مسائل نمی‌شود.
رئیس انجمن روانپزشکان ایران می‌گوید: این موضوع همواره مورد توجه روانپزشکان بوده و آنها معتقدند ممکن است کسانی به دلیل همانندسازی یا حتی برای اینکه نامشان در روزنامه بیاید دست به چنین اقداماتی بزنند.
وی با ذکر مثالی از خودکشی در مترو وین، می‌افزاید: زمانی که مترو وین افتتاح شد یک نفر خود را زیر قطار انداخت و خودکشی کرد. این خبر با عکس و جزئیات در صفحه اول روزنامه‌ها منعکس شد. نتیجه این بود که در سال اول پس از این حادثه 160نفر به این روش خودکشی کردند.
این روانپزشک معتقد است: زمانی که در یک استان کشور زنان مورد ظلم اطرافیان قرار می‌گیرند و خودسوزی می‌کنند، شاید پوشش وسیع این خبر باعث شود دیگر زنان نیز به جای گرفتن حق خود از طریق مقاومت، به روش‌هایی مانند خودسوزی روی آورند و خودسوزی تبدیل به اپیدمی شود.
وی با بیان اینکه برخی معتقدند بزرگنمایی در انعکاس جزئیات خودکشی باعث افزایش خودکشی خواهد شد، می‌گوید: در سوی دیگر نیز رسانه‌ها قرار دارند که دانستن را حق مردم می‌دانند و به جریان آزاد اطلاعات معتقد هستند.آنها شاید بگویند شرایط کشور بد است و آمار افسردگی بالا رفته و این محدودیت‌ها را به مسائل دیگری منتسب کنند.
دکتر جلیلی می‌افزاید: شاید این موضوع نیز درست باشد اما در عین حال نمی‌توان منکر یک نظر علمی شد که درج این اخبار با آب و تاب، ممکن است برخی افراد تلقین‌پذیر را تحت تأثیر قرار دهد و خودکشی تبدیل به اپیدمی شود و به جامعه لطمات زیادی وارد کند.
وی بر این نکته تأکید دارد که خودکشی راه مبارزه برای به دست آوردن حق نیست و می‌گوید: این موضوعی است که باید درباره آن اندیشه کرد که آیا درج چنین اخباری به صلاح جامعه است یا خیر. تفاوتی هم نمی‌کند که چه حکومتی بر سر کار باشد یا در ایران باشد یا سوییس. شاید مصلحت باشد چنین محدودیت‌هایی اعمال شود هرچند ممکن است برای دولت هم نفع سیاسی داشته باشد.
نماینده ایران در انجمن جهانی روانپزشکان در عین حال بر این نکته تأکید دارد که نباید اجازه داد مسائل درمانی و بهداشتی مانند خودکشی و بیماری روانی، جنبه سیاسی پیدا کند زیرا در این میان، این جامعه است که لطمه اصلی را می‌خورد نه دولت‌ها.
رئیس انجمن روانپزشکان ایران درباره آمار خودکشی می‌گوید: از آمار خودکشی در ایران اطلاعات دقیقی در دست نیست بنابراین نمی‌توان آن را با دنیا مقایسه کرد.
روزنامه‌ها مقصر نیستند
اما دکتر قرایی‌مقدم جامعه‌شناس نظر دیگری دارد. او می‌گوید: دلایل خودکشی متعدد است و بسیاری از کسانی که خودکشی می‌کنند اصلاً روزنامه نمی‌خوانند که بخواهند تحت تأثیر اخبار آن قرار گیرند.
این جامعه‌شناس می‌گوید: یک زن روستایی ایلامی یا کرمانشاهی که مورد ظلم قرار گرفته اصلاً سواد خواندن و نوشتن ندارد و نمی‌داند روزنامه چیست. بنابراین درج اخبار خودکشی در رسانه‌ها نمی‌تواند تأثیری در بالا بردن آمار خودکشی داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه بیشترین آمار خودکشی در ایران مربوط به استان‌هایی مانند ایلام، کرمانشاه، کردستان و تا حدودی گلستان است، می‌افزاید: در این استان‌ها سطح سواد پایین است و رفتارهای نابهنجار همسر یا اجبار به ازدواج و مسائلی از این دست آمار خودکشی را در میان زنان افزایش داده است.
قرایی‌مقدم در عین حال به این موضوع اشاره دارد که به طور مطلق نمی‌توان گفت که رسانه‌ها هیچ تأثیری ندارند اما زمانی که عوامل زمینه‌ساز خودکشی در جامعه زیاد است نمی‌توان رسانه‌ها را مقصر دانست.
وی با بیان اینکه انتشار راهنمایی مانند راهنمای درج اخبار خودکشی در رسانه‌ها برای پاک کردن صورت مسأله است، می‌گوید: بهتر است ابتدا عوامل خودکشی مانند فقر، شرایط بد اقتصادی، بیکاری، ناهنجاری‌های فرهنگی و مسائلی از این دست در جامعه کم شود بعد به رسانه‌ها درباره اخبار خودکشی دستورالعمل داده شود.
این جامعه‌شناس تأکید می‌کند: خودکشی یک پدیده اجتماعی است که عواملی مانند عوامل اقتصادی، جنسیت، سن و میزان همبستگی با اطرافیان بر آن تأثیرگذار است اما در ایران مهمترین عامل مسأله اقتصادی است که دولت باید چاره‌ای برای آن بیندیشد.
نظر شما