سید محسن مصطفوی*
حزب عدالت و توسعه یا قول ترکها آک پارتی در روزهای ابتدایی روی کار آمدن در ترکیه نوید بخش یک غده خوش خیم و الگویی برای کشورهای منطقه برای یک دموکراسی اسلامی بود و ترکیه در زمینه اقتصادی، اجتماعی، رفاهی و اجتماعی به شمار می رفت. قرار گرفتن این کشور در جاده موفقیت باعث شد حتی بحران اقتصادی اروپا هم این رشد را متوقف نکند. شاید یکی از دلایل این پیشرفت، روابط خوب ترکیه با کشورهای منطقه و به خصوص همسایگان خود بود.
ولی امروز از این روابط خوب چه مانده است ؟ ترک ها در زمان عثمانی گرایی اصلی (نه بدلی کنونی) از جنگ با همسایه شمالی خود، (روسیه) یک قرارداد تحقیر آمیز سن استفانو (یشیل‌کوی در ترکیه امروزی) در سال 1878 باقی گذاشته اند. قراردادی که منجر به آزادی بلغارستان و بسیاری از مناطق بالکان شد. از سوی دیگر هم یک نبرد ساری قمیش به سال 1915 که منجر به شکست امپراطوری عثمانی از روسیه ضعیف و درگیر انقلاب شد ، به یادگار دارند. امروز اما ترکها سوخوی روسی را به دلیل 17 ثانیه نقض حریم هوایی کشورشان ساقط میکند و عواقب آن را بر جان می خرند. بعد از بحران سوریه، در سال 2014 حجم تجارت خارجی بین دو کشور بالغ بر 30 میلیارد دلار هم رسیده بود ، سه و نیم میلیون توریست روسی مسیر سفر خود را به ترکیه انتخاب کرده بودند ( کشور دوم بعد از آلمان با پنج میلیون توریست ) و مهم تر از همه میتوان به 58 درصد گاز ترکیه اشاره کرد که سال گذشته از طریق روسیه تامین شده است اما حالا چه سرنوشتی بر سر این دست آوردها خواهد آمد؟
در مورد سوریه این همسایه جنوبی، سیاست حزب عدالت و توسعه و آقای اردوغان از «دوست من اسد»، به «اسد باید برود»» و اسد در آینده سوریه جای ندارد رسید و حالا کمتر رسانه ای است که حمایت های ترکیه از داعش و دیگر گروههای مسلح که بر علیه رژیم سوریه می جنگند را پوشش نداده باشد.
در مورد همسایه شرقی ترکیه، (ایران) نیز وضع به تقریبا به همین منوال است و از جملات اردوغان نظیر «ایران خانه دوم من است » به هشدار به ایران بابت بحران یمن و تلاش برای سلطه در خاورمیانه و همچنین در روزهای اخیر هشدار درباره نوشته های مطبوعات ایران بابت همکاری پسر و دختر اردوغان در خرید نفت از داعش تغییر وضعیت داده است. روندی که به اصطحکاک روابط بین ایران و ترکیه منجر شد. روابطی که حجم تجاری 16 میلیارد دلاری در سال 2011 و در زمان دولت احمدی نژاد را به دنبال داشت و اردوغان که گویا هم ذات پنداری بیشتری با او احساس میکرد از او به عنوان دوست خود یاد میکرد و چشم انداز 30 میلیارد دلاری برای سال 2015 پیش بینی میکردند ( البته در سال گذشته آمارها حاکی حجم نجاری 22 میلیارد دلاری ایران و ترکیه با وجود تحریم ها بوده است ) ، در سال 2014 ، بیش از یک و نیم میلیون ایرانی ترکیه برای مسافرت خود انتخاب کرده اند و چهارمین کشور برای بازار گردشگری ترکیه بوده و به اینها باید 20 درصد گاز ترکیه را که توسط ایران تامین میشود را باید اضافه نمود .
دیگر همسایه جنوبی ترکیه ، عراق نیز درگیر زیاده خواهی ترکیه شده ، عراقی که دومین شریک تجاری ترکیه بعد از آلمان تا سال 2011 بود و حجم تجاری نزدیک به 12 میلیارد دلار با ترکیه داشت (که البته نیمی از آن با منطقه خودمختار کردستان بود) ارتباطات خاصش با حکومت اقلیم کردستان، بدون اطلاع دولت مرکزی، این روزها با اعزام نیروی نظامی به شمال عراق وارد فاز جدیدی شده و موجب شکایت دولت عراق به سازمان ملل گشته است.
کشوری که در این بحرانهای به وجود آمده میتوانست راه حلی برای تامین انرژی ترکیه باشد، ولی ترکیه با سیاستی اشتباه به روی اقلیم کردستان و به ویژه مسعود بارزانی سرمایه گذاری کرده است. بارزانی که بر مشروعیت ریاست او بر اقلیم کردستان هم حرف و حدیث فراوان است و مشکلات ترکیه و حزب عدالت و توسعه با کردها (به غیر بارزانیها ) بر همه واضح و مبرهن است ، از قضیه کوبانی و کردهای سوریه گرفته تا درگیری دوباره با پ.ک.ک و کردهای شرق و جنوب شرق ترکیه و مسایلی که در دیاربکر ترکیه بر سر مسله انتخابات ترکیه و سرکوب کردها اتفاق افتاد همه و همه نشان دهنده وضعیت بغرنج روابط دولت مرکزی ترکیه با جمعیت بیست میلیونی کردهای ترکیه و سایر کردهای منطقه است .
ترکها به طور سنتی با همسایه های دیگر خود مانند ارمنستان (بر سر جنگ قره باغ) با یونان (بر سر مسله قبرس) و بلغارستان (به خاطر مسایل اشغالگری پانصد ساله این سرزمین) اختلاف داشتند و دارند، امروز تقریبا با همه همسایه های خود وارد درگیری و حاشیه شده اند و از طرف دیگر با مسایل اختلافات داخلی به خصوص با احزاب کردی و چپ و ملی گرا و معضل سه میلیون مهاجر سوری روبروست که همه مشکلات اخیر ماحصل کارکرد آقای اردوغان و دوستانش در حزب عدالت و توسعه است که حتی با کشورهای دوردست تر نظیر مصر هم وارد درگیری لفظی و حاشیه شده اند.
در آخر درباره مسایل به وجود آمده به نقل قولی از ساواش گنچ استاد دانشگاه فاتح ترکیه اشاره میکنم که می گوید: چرا ترکیه همیشه اشتباه میکند ؟ آنکارا با انتخاب مجموعه ای از سیاست خارجی در حال حاضر همان تجربه ای که مدت ها پیش با تهران و دمشق داشت را با مسکو هم تکرار می کند: دوستی و نزدیکی شدید تا دنبال درگیری بودن. برای اولین بار یک عضو ناتو جنگنده روسی را سرنگون کرد. این اقدام ممکن است در کوتاه مدت برای عده ای در جبهه داخلی نقشی قهرمانانه ایفا کند، اما در جهان خارج موجب می شود ترکیه به عنوان یک بازیگر غیرقابل پیش بینی نشان داده شود. مشکل سوریه تنها یکی از اشتباهات تاریخی حزب عدالت و توسعه است، شکست آنکارا در هر دو جبهه داخلی و خارجی موجب می شود تا در آینده نزدیک هزینه بیشتری بپردازد.
*
4950
نظر شما