سوریه:نبرد گزینه ها

این گزاره حاکی از آن است که آمریکا در کنار عربستان و ترکیه به سوریه بدون بشار اسد فکر می کند و در این میان به رغم ناتوانی جبهه مخالفین میانه رو سنی در قالب ارتش آزاد در ایفای نقش مستقل در تحولات سیاسی و عرصه میدانی سوریه بار دیگر تجهیز لجستیکی و تقویت نظامی این گروهها را به جد دنبال می کند. البته اتحاد و همفکری کاملی را میان آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی نظیر فرانسه و انگلیس با دو دشمن منطقه ای بشار اسد یعنی عربستان و ترکیه نمی توان متصور شد. چرا که آمریکایی ها در رایزنی های اخیرا با مقامات روسیه از احتمال نقش آفرینی بشار اسد در دوره انتقالی سخن گفتند در حالی که عربستان در کنار ترکیه همچنان از سوریه بدون بشار اسد و تغییر در ساختار سیاسی این کشور حمایت می کند و در مذاکرات اخیر هم بر مواضع سرسختانه خویش اصرار ورزیدند .
اما در جبهه حامیان بشار اسد وضع به شکل دیگری است، روسها با تشدید بمباران هوایی عمدتا بر مواضع جبهه مخالفین میانه رو در حلب و ادلب شرایط را برای پیشرفت نظامی ارتش سوریه فراهم کردند و حتی حاضر نیستند که با فشارهای جبهه متحد غربی- عربی از مواضع خویش عقب نشینی کنند، برعکس تصور غربی ها محاسبات روسها در عرصه نظامی منطقی تر به نظر می رسد چرا که روسها در کنار کار اطلاعاتی و پشتیبانی مهندسی از نیروهای وفادار به بشار اسد فعلا از گسیل نیروهای زمینی به سوریه خودداری و به حملات هوایی اکتفا کردند در سوی دیگر میدان، ایران دیگر متحد قوی سوریه در منطقه با اعزام هر چه بیشتر نیروهای مستشاری و سازماندهی نیروهای مردمی، عزم خویش را برای مقابله با سیاست های تهاجمی عربستان در منطقه نشان داده است.
این در حالی است که حضور نیروهای حزب ا... لبنان در سوریه به عنوان بازوی نظامی ایران در منطقه در پایداری بشار اسد در قدرت مهم بوده است. همچنین کارآمدی حملات هوایی روسها علیه نیروهای مخالف بشار اسد در سوریه مقامات عراقی را مجاب کرده است که با اتئلاف با روسیه و ایران می تواند در سرکوب داعش و آزادی استانهای اشغالی از دست تروریستها سلفی- تکفیری از طولانی شدن جنگ جلوگیری کند. امری که در صورت توافق نهایی برای ورود هواپیماهای جنگی روسیه به آسمان عراق برای حملات موثرتر علیه داعش موجب تقویت سیاست منطقه ای مسکو و افول قدرت هر چه بیشتر عربستان و ترکیه خواهد شد.
عراقی ها از عملکرد نیروهای ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا در پشتیبانی هوایی و حمله به مواضع داعش در موصل - تکریت و الرمادی ناراضی هستند حتی فرماندهان بسیج مردمی عراق آمریکایی ها را به همدستی با داعش متهم می سازند. بنابراین با قدرت نمایی روسها در عرصه نظامی سوریه مسوولین عراقی هم شیفته همپیمانی و مشارکت نظامی مسکو در طرح شکست داعش در عراق شدند .
گزاره مطلوب حامیان منطقه ای بشار اسد تغییر در معادلات جنگ، وادار نمودن جبهه گسترده مخالفین داخلی و خارجی به پذیرش راه حل سیاسی با مشارکت دولت فعلی است آیا گزینه حفظ بشار اسد در ساختار سیاسی سوریه امکانپذیر است؟ یا گزینه غرب و عربستان مبتنی بر حذف کلی وی از قدرت و تشکیل دولت جدید با حضور موثر نیروهای مخالف میانه رو؟
آنچه مسلم است تحولات داخلی سوریه سیال است و بحران پیچیده پنج ساله این کشور نیز بدلیل تضاد منافع قدرت های بزرگ تن ندادن بازیگران به رویه دمکراتیک با بن بست روبرو شده است. البته روسها در عرصه دپیلماتیک هم برای ایفای نقش پر رنگتر در آینده سیاسی سوریه و حفظ منافع استراتژیک خویش دست به ابتکاراتی زدند حضور بشار اسد برای اولین بار پس از آغاز بحران در کاخ کرملین و مطرح شدن طرح آمادگی وی برای برگزاری انتخابات سراسری با مشارکت تمام نیروهای سیاسی و پذیرش این امر در صورت مخالفت مردم سوریه، وی نامزد انتخابات ریاست جمهوری نخواهد شد گویای این نکته اساسی در عرصه سیاسی است که روسها دارند فشار خویش را بر آمریکا و متحدان منطقه ای آن بیشتر می کنند و در این میان در عرصه میدانی، جنگ سوریه آمادگی خویش را برای پشتیبانی از ارتش آزاد سوریه بر علیه داعش اعلام کردند و علاوه بر این، روسیه خواهان مشارکت سیاسی ایران و مصر در فرایند صلح سازی سوریه شدند.
بی شک نقش ایران نیز در ایجاد صلح پایدار در منطقه به ویژه نفوذ سیاسی آن در سوریه بی بدیل است نکته ای که به رغم تنگ نظری عربستان سعودی و رجزخوانی دیپلماتیک علیه ایران آمریکا و کشورهای اروپایی به نقش ایران در معادلات سیاسی سوریه واقف اند و برعکس تصور خام سعودیها ایران را بخشی از راه حل بحران می دانند. بنابراین امکان مشارکت ایران در گفتگوهای صلح سوریه با مشارکت تمام بازیگران دخیل در بحران وجود دارد. باید اضافه کرد پس از اجرایی شدن توافق وین میان ایران و گروه 1+5 فضای جدیدی در مناسبات منطقه ای حاکم خواهد شد از انجا که ایران بدنبال بازی برد- باخت در حل و فصل مسایل منطقه ای نیست . حاضر است در صورت مشارکت فعالی در ایجاد امنیت و حصول توافق منطقه ای در بحران سوریه داشته باشد .
آنچه مشهود است پس از گذشت پنج سال از بحران فراگیر داخلی سوریه، شرایط سیاسی و نظامی آن به گونه ای پیش رفته که نمی توان گزینه نظامی را فصل الخطاب پایان مجادلات فعلی دانست. ورود روسها به جبهه نبرد گرچه به مفهوم افزایش روحیه نظامی دولت بشار اسد و برخی پیروزی ها علیه مخالفین قلمداد می گردد، ولی در تحلیل نهایی در آرایش سیاسی نیروهای اثرگذار و تغییر معادله قدرت در سوریه تاثیر چندانی نخواهد گذاشت. چرا که آمریکا و عربستان و ترکیه با ارسال سلاح های پیشرفته به مخالفین دولت سوریه تلاش خواهند کرد از پیروزی قطعی در نبرد جلوگیری کنند. بنابراین ممکن است که ادامه وضعیت موجود به طولانی شدن جنگ و بالارفتن تلفات نیروهای غیرنظامی منجر شود .
بنابراین گزینه مطلوب و راه حل میانه در بحران سوریه گسترده شدن کشورهای مشارکت کننده در فرایند صلح سازی و انتقال قدرت از طریق رویه های دمکراتیک است. گام اول این فرایند ایجاد جبهه واحد بین المللی برای مبارزه با تروریسم و سرکوب نیروهای تکفیری و سلفی در منطقه است. در صورت عزم و اراده واقعی کشورهای غربی و توافق کلی با ایران و روسیه امکان عملیاتی شدن این امر وجود دارد.
نکته اصلی قطع کمک های مالی و نظامی نهان و آشکار برخی از کشورهای منطقه از جمله عربستان، قطر و ترکیه به جبهه النصره و داعش است، لازم به ذکر است داعش از طریق قاچاق سوخت نفت و منابع فسیلی عراق و سوریه و فروش آن در کشورهای همجوار در آمدهای هنگفت مالی کسب می کند، بنابراین بایستی دست تروریستها را از ذخایر نفتی سوریه و عراق کوتاه کرد .
در گام بعدی ایجاد آتش بس دایمی در سوریه به ویژه در مناطق درگیر با نیروهای میانه رو و امداد رسانی بین المللی به مردم مصیبت زده سوریه است. این آتش بس با نظارت سازمان ملل متحد و حضور نیروهای بی طرف در خطوط تماس درگیر امکان پذیر است . متاسفانه پس از استعفای اخضر ابراهیمی، نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه، نقش این سازمان در اعاده صلح و برقراری آتش بس کمرنگتر هم شده است .توافق اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد برای معرفی شخص جدید برای سوریه و استفاده از ظرفیت دیپلماتیک با تماس مستمر با همه بازیگران دخیل در بحران می تواند نمود عینی از این تلاش ها باشد .
بی تردید منافع ملی مردم سوریه در کاستن از دخالت روزافزون خارجی و بازگشت به طرح سیاسی و مذاکرات سوری- سوری است. در چنین شرایطی قدرت های بزرگ برای کاهش آلام مردم نباید تاکید بر ماندن و یا رفتن شخص بشار اسد یا حفظ و تغییر ساختار سیاسی سوریه را کنند. بلکه نخست باید بستر لازم برای آتش بس دایمی فراهم و در کنار آن مقدمات برگزاری انتخابات سراسری در سوریه مهیا گردد. فلذا در یک شرایط بحران زاده و آشوب سیاسی اصل برگزاری انتخابات هم کمکی به حل بحران نخواهد کرد. بالاخره این واقعیت را باید پذیرفت که با آوارگی بیش از نیمی از مردم سوریه و حضور سنگین گروههای تروریستی در بخش های مختلف این کشور، امکان برگزاری انتخابات دمکراتیک وجود ندارد.

داود احمدزاده، کارشناس مسایل منطقه