آن جهان عربی که دیگر نیست

دیر زمانی از پایان تحقق رویای یک اقامت افسانه ایی ،آنگونه که در قصه های هزار و یک شب شرقی می خواندیم نمی گذرد. نشستن در قهوه خانه ایی چوبی در خیابان شگفتی ساز الحمراء بیروت،یا بازار ابوسفیان دمشق آنگونه که درنقاشی های شاعر و نقاش لبنانی جبران خلیل جبران ترسیم شده،به همراه بوی تند عطر تنباکو و قهوه عربی اکنون در حال تبدیل شدن به یک خاطره است،همچون خاطره های دوران کودکی طاها حسین ، که میگفت تنها غصه خوشی های ازدست رفته اش باقی می ماند . زمانی اگر بیروت دل ما راخوش نمی کرد، به کوچه های تنگ قاهره،دمشق،امان،رباط و یا هر شهر دیگر از سرزمین های خاورمیانه عربی می توانستی پناه ببری و با صدای گرم "فرید الاطرش" و"عبداحلیم حافظ" و دیگر هنرمندان و شعرای عرب ساعاتی را از هیاهوی سیاست فارغ شوی و لذت شرقی بودن را در کنار آنان حس کنی،آنگاه که شاعر جوان قهوه خانه ایی در خیابان ملک طلال امان اشعار نزار قبانی را می خواند و می گریست:

و در روزگاران گذشته ای دو ر

پرنده سبز بودندو گیسوانش سرودی بلند

کنون دیگر اینچنین نیست.

بیروت آماده انفجار،دمشق ویران ،بغداد در آتش ،قاهره ملتهب،عدن و صنعا تلی از خاک و....،حتی امان و رباط به ظاهر آرام نیز در امنیت نیستند. بسیار مضحک است ، آنچه می بینیم حتی در اوج جنگ های خاورمیانه عربی هم تجربه نشد،اینگونه که امروزاعضای جهان عرب به جان هم افتاده اند. امت عرب در حال اضمحلال است و پیشینه تاریخی او به جای وحدت ،عملا به عامل جدایی و انشقاق آن تبدیل شده است؟.جغرافیای سیاسی کشور های عربی به گونه ایی خونین و نگران کننده در حال فروپاشی ست.تنها عامل مشترک گروه های اجتماعی ،قومیتی و مذهبی ،اشتراک دشمنی آنها با یکدیگر و توزیع عمومی آن شده است.انتقام از سرخوردگی های دیرینه تاریخی و تحقیر های نژادی و مذهبی و دینی به صورت آتشفشان از درون جامعه عرب فوران می کندو شوربختانه; اکثر رهبران محافظه کار و فاسد عرب همچنان در خواب و خیال روز های خوش 5دهه اخیر بسر می برند.آیا جهان عرب رو به اضمحلال ومتعاقبا در حال زایش جامعه ایی جدید با خصلت هایی نو است؟ . شاید!. اما این یک شاید امیدوار کننده نیست. چراکه اگر شاخصه و شناسنامه نسل جدید عربی همینی باشد که جامعه بین المللی مشاهده می کند ،نمی توانیم نسبت به آینده چندان امید وار باشیم،بلکه باید نگران هم باشیم.مشکل نسل جدید عربی آن نیست که با لوازم یک زندگی متجددانه نا آشناست! بلکه فاجعه این نسل آن است که اساسا با مفاهیم و الزامات زیست مدرن ،دمکراسی و آزادیخواهی نه تنها آشنا نیست بلکه عملا از سر ستیز با آن درآمده است.جوامعی متجدد ،غیر متمدن؛اما باساختاری سنتی و از جنبه سیاسی به شدت فاسد. نسل جدید عربی نمی خواهد ، نمی تواند و نمی داند با کژی های ساختار سیاسی خود چگونه روبرو شود.نتیجه آن شده در موقعیت حاکمیتی آنی می شود که در محمد بن سلمان ، تمیم بن حمد و یا عبدالله بن زاید میبینیم ویا در موقعیت اجتماعی و اپوزیسیونی آنی می شود که در داعش ،جبهه النصر و ارتش آزاد سوریه و.. میبینیم. فساد و تروریسم به عریان ترین شکل آن در ساختار عربی نمود پیدا کرده است. تجربه تلخ بهار عربی را ببنید! . این بهار رو به خزان،حاوی چه تجربه نوینی برای گذاری دمکراتیک در امت عرب شد؟ . سوریه،لیبی،صنعا،عراق، سودان،مصر،الجزایر،تونس و دهها مورد دیگردر برابر ما قرار دارند. به باور من، این چندان اهمیتی ندارد که موضوع عراق از سوریه جداست یا بحث جنگ شرم آورانه سعودی ها در یمن ربطی به بحران مصر ندارد. مهم نگاه عمومی به پیکره جذام زده جهان عرب است که همزمان با اضمحلال، مستعد پذیرش خطرناک ترین نوع تفکرات خشونت طلب و بی رحم با روکشی از ایدئولوژی شده است.نسل جدید عربی،چه در مقام حاکمیتی و چه درموقعیت تحقیر آمیز زیردستی، خاورمیانه را با مخاطره ایی ویرانگر مواجه خواهد کرد که کرده است. غسان شربل روزنامه نگار مشهور لبنانی به نقل از یک سیاستمدار عرب می گوید"زمان فعلی را با زبان گذشته نخوان. عراقی که می شناختی رفت،سوریه ای که می شناختی رفت. سوریه فعلی خطرناک تر از سابق هم برای خودش هم برای همسایگانش است. سوری ها امروزه بر سر مرزهای طایفه ای شان می جنگند. مشکل محدود به وجود داعش نیست. واقعیتی که وجود دارد و بعدا پررنگ تر می شود خطرناک تر از داعش است. اقلیت های قدرتمند مرزهای خود را با خون ترسیم می کنند. اکنون خلاء سیاسی جوهر اصلی مشکلات جهان عرب است".matinmos@gmail.com