تراژدی تاریخ به کمدی تبدیل شد/ نمایندگان چپ دولتی به اتاق آمدند

بهراد مهرجو

کنايه تلخ تاريخ بار ديگر در اقتصاد ايران معنا پيدا کرده است.

چهار دهه پس از انقلاب اسلامي و آرماني، کساني که حکم به مصادره اموال سرمايه داران مي دادند، لب به انتقاد و اعتراف عليه خود مي گشايند، آنهايي که به تندي بخش خصوصي را مي راندند به دامان بخش خصوصي پناه مي برند و کساني که در دل بخش خصوصي بودند، با حکم حکومتي وزيري دولتي به بخش خصوصي باز مي گردند.

سال ها قبل، وزراي کابينه جنگ چنان شيفته نگاه انقلابي آميخته به چپ اسلامي بودند که هم صحبتي با سرمايه داران وابسته و غيروابسته را «انگي» بزرگ و هم نشيني با آنها را «ننگي» بردامان اعتقادات آرمانگرايانه خود مي پنداشتند. گفت و گو با سرمايه داران در دهه سخت جنگ و انقلاب شباهتي بي بديل و کم نظير با  از اساس ويران ساختن اعتقادات برساخته از منطق سال ها مبارزه و مجاهدت داشت ولي در دهه صلح و اعتدال هم صحبتي با اسلاف همان سرمايه داران نه ننگ و انگ که نشاني از «خرد» و «تعقل» شده است. حتي اگر چنين پنداري در دهه جديد، به قيمت فراموشي آرمان هاي دهه قديم باشد.

گذر از 40 سال زندگي در جهاني متفاوت از آموخته هاي سلول هاي انفرادي زندان هاي پهلوي،  دنياي مبارزان دهه 40، انقلابيون دهه 50، چپ هاي دهه 60 و مديران دهه 90 را نه دچار تغيير که با طوفاني سهمگين درآميخته است.

پيرمرد بنيانگذار انديشه مارکسيستي، سال ها پيش از آنکه لنين با شعار هاي آتشين هودارانش در مرکزيت آرمان هاي مارکسيسم «خدا لنين» لقب گيرد، انقلاب دهقانان را به سمتي متفاوت از انديشه هاي انقلابي ببرد و مدت ها قبل از آنکه استالين ميخ آخر تابوت انقلاب را بکوبد، در تفسيري کليدي آنچه قرن ها بعد رخ مي داد را تفسير کرده بود:«تاريخ خودش را تکرار مي کند، نخست به صورت تراژدي و بار دوم به صورت کمدي.»

کمدي دوم تاريخ اقتصاد ايران، در بيست و چهارمين روز از فرودين سال 1394 رخ داده است. وزير صنعت، معدن و تجارت دولت يازدهم با باورهاي اقتصاد آزاد، حکمي حکومتي به نام حسن عابدي جعفري وزير چپ گراي دولت جنگ داده تا او را  در مرکزيت ليبراليسم اقتصادي ايران بنشاند. اما شايد وزير کهن سال هنگامي که به وزير جوان اسبق حکم مي داد، هيچ در ذهن خود يادي از تاريخ اقتصاد ايران نداشت.

وزير قديمي برگردن وزير جديد حق بسياري دارد چراکه  نعمت زاده بر صندلي تکيه داده که عابدي جعفري آن را حفظ کرده و به ثبات رسانده است. نعمت زاده در ساختماني قدم مي زند که کارمندان دولت در روزهاي ابتداي انقلاب مرحوم صدر وزير بازرگاني منتخب دولت بازرگان را به صندلي وزارتش تناب پيچ کرده بودند و همان وزير دولت موقت را نيز کساني نجات دادند که دسته چک در جيبشان بود و قدرت پرداخت 5 ميليون تومان حقوق عقب مانده کارمندان عصر پهلوي در دولت اسلامي را داشتند که اگر چنين پولي نبود، شايد صدر تازه از امريکا بازگشته در همان صندلي اسارت، عمر وزارتش پيش از دولت خردورز بازرگان به آخر مي رسيد.

اما دنيا عوض شده است همانطور که نويسنده شهير عصر آرمانگرايان در گوشه اي از خاطرات خود نوشته بود:« آفتاب سوزان همچون آتشي بر کوه يخ آرمان هاي ما تابيد و در چشم برهم زدني آنها را به آبي روان در درياي آدم هاي معمولي ريخت.»

 جهان هم براي آنها که روي صندلي وزارت تکيه مي زدند و هم براي کساني که در کارخانه هاي صنعتي اعتصاب پشت اعتصاب را جمع مي کردند، تغييري بسيار کرده است. زمين جاي آسمان نشسته و آسمان به زمين آمده است.

علينقي خاموشي رئيس عبوس اسبق اتاق ايران در خاطرات خود از دهه 60 نقل مي کند:« روزي به آقاي عابدي جعفري که وزير بازرگاني بودند گفتيم به ما که در اتاق بازرگاني ايران هستيم وقت ملاقات بدهند. ايشان چند بار جواب نامه ما را ندادند. در نهايت وقتي اصرار هاي ما زياد شد، دفتر ايشان زنگ زدن و گفتند که من به اعضاي اتاق بازرگاني وقت نمي دهم ولي اگر شما مي خواهيد مي توانيد در فلان روز که ملاقات مردمي دارم، به وزارت بازرگاني بيايد و من را ببينيد.»

بيست و چهارمين روز از فرودين سال 1394 نعمت زاده، با حکمي خط پايان برباورهاي سابق کشيده است. او وزير دولت سلحشوران جنگي را به دل پارلمان سرمايه داران ايران پرتاب کرده است. اينگونه دو اتفاق همزمان از دل 40 سال آرمانگرايي ايراني عيان شده است. بازگشت به عصر آرمانگرايان براي هرکس ممکن نيست. شايد هم آرمان ها حصار زندگي شخصي افراد و مديريت هاي آنان شده بودند که اکنون با تابش هاي بي امان آفتاب عقل گرايي و منطق ويرانگر عصر جديد به دل همان درياي مردم عادي مي ريزند و آرمانگرايان را مي ريزانند.

تراژدي اول همان قهره با بخش خصوصي و کمدي دوم تصاحب صندلي در دل همان هاست. عصر آرمانگرايي مرد، زنده باد آرمانگرايان.

3535