اولین مرکز اروپایی مهار سرطان با استفاده از یون‌های کربن به زودی در هایدلبرگ آلمان به بهره‌برداری می‌رسد؛ دستگاه دوم نیز در پاویا، ایتالیا تا سال 2010 میلادی (89 شمسی) آغاز به‌کار خواهد کرد.
طرفداران این تکنیک، یعنی استفاده از پرتوهای یونیزه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، امیدوارند با ایجاد این مراکز، امکان توسعه این روش که بیش از 60 سال از پیدایش آن می‌گذرد، در سراسر دنیا فراهم شود. در سال 1324 / 1946 ، رابرت ویلسون از فیزیک‌دانان پروژه منهتن و مدیر آزمایشگاه ملی شتابدهنده فرمی در ایلی‌نوی، برای اولین‌بار استفاده از ذرات باردار را برای درمان سرطان پیشنهاد کرد. پس از آن شواهد علمی متعددی مبنی بر قابلیت جایگزینی پرتو ایکس با این پرتو بدست آمد که ترکیبی از ذرات پروتون و یون‌های کربن است و به‌اصطلاح، هاردون درمانی نامیده می‌شود.
جالب است بدانید، درصد بالایی از انرژی پرتو ایکس هنگام برخورد با سطح پوست از دست می‌رود؛ به همین دلیل پرتوهای هاردون برای از بین بردن تومورهای عمقی مؤثرترند، چراکه ذرات هاردون قسمت عمده انرژی‌شان را در چند میلی‌متر پایانی مسیر رها می‌کنند. در واقع، عمده انرژی این پرتوها در انتهای مسیر و نقطه کوچکی موسوم به Bragg peak آزاد می‌شود.
مانجیت دوسان، زیستشناس و مدیر اروپایی شبکه تحقیق هاردون درمانی با یون‌های سبک، مستقر در آزمایشگاه هسته‌ای اروپا (سرن) در این‌باره می‌گوید: « پرتوهای هاردون بسیار آرام پراکنده می‌شوند و این باعث می‌شود، زمان کافی برای حداکثر تأثیر روی سلول‌های سرطانی داشته باشند؛ از سوی دیگر، چون انرژی متمرکز شده است، آسیب‌هایی که به بافت سالم اطراف تومور وارد می‌شود، به حداقل می‌رسد».
پرتوهای نوترون نیز داری بسیاری از این مشخصات هستند، با این تفاوت که هدایت کردن آنها به دلیل خنثی بودنشان دشوار است. نوترون‌ها هم‌چنین نیاز به شدت بیشتری برای رسیدن به هدف دارند که ممکن است باعث آسیب‌های جدی در بدن بیمار شود. در حال‌حاضر، تعداد بسیار معدودی مرکز نوتروندرمانی در جهان وجود دارد.
پروتون‌درمانی توسط مراکز بسیاری در سراسر دنیا ارائه می‌شود. با این‌که پرتو درمانی با یون‌های کربن بیشتر جنبه آزمایشی و تحقیقاتی دارد، عده‌ای از محققان احتمال می‌دهند دقت این روش در هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی بالاتر باشد، چراکه یون‌های کربن سنگین‌ترند و این جرم بالاتر، قدرت نهایی بیشتری را به پرتو در نقطه انتهایی یا همان Bragg peak می‌دهد.
اوگو امالدی، متخصص فیزیک پزشکی دانشگاه بیکوکا در میلان ایتالیا و محقق مرکز تحقیقات هسته ای اروپا، سرن، می‌گوید: «یون‌های کربن نوع متفاوتی از تخریب را در سلول‌های سرطانی ایجاد می‌کنند، که با تخریب سلولی حاصل از پروتون‌ها و فوتون‌ها متفاوت است. روش‌های فعلی پرتو درمانی با تولید رادیکال‌های آزاد، دی.ان.ای سلول‌ها را به روش غیرمستقیم می‌شکنند؛ در حالی‌که یون‌های کربن، رشته دوتایی دی.ان.ای را مستقیما در چندین نقطه هدف قرار می‌دهند و می‌شکافند، بدون این‌که نیازی به مصرف اکسیژن داشته باشند. بنابراین این پرتوها می‌توانند در نقاطی که به دلیل سطح پایین اکسیژن به رادیوتراپی مقاوم هستند، به کارگرفته شوند».
حدود 10% از همه تومورها به پرتو ایکس مقاومند. این تومورها شامل تومورهای مغزی، کبدی و ریوی می‌شوند که پرتو درمانی با یون‌های کربن، شانس تازه‌ای برای مهار آنها به شمار می‌رود.
ژاپن که از سال1373 / 1994، تحقیق روی پرتو درمانی توسط یون‌های کربن را آغاز کرده، پیشرو‌ترین کشور در این زمینه درمانی است. اولین شتابدهنده یون‌های کربن ژاپن، سال 2001 در مرکز پزشکی پرتوهای یونیزه هیوگو ساخته شده است.
در اروپا هم از سال 1375 / 1997، یک بخش آزمایشی پرتو درمانی با یون‌های کربن در مرکز تحقیقات یون‌های سنگین، جی.اس.آی در دارمشتات آلمان شروع به‌کار کرده است که تاکنون، بیش از 450 بیمار را با این روش درمان کرده است.
اما منتقدن این روش درمانی می‌گویند، اطلاعات موجود برای این‌که نشان دهند درمان با یون‌های کربن از روش‌های فعلی مؤثرتر است، کافی نیست. بازبینی دوره‌ای متون و پژوهش‌هایی که در سال 1386 / 2007 به وسیله شبکه سرطان کوکرین، مستقر در آکسفورد، انگلستان، انجام شد؛ نشان می‌داد اغلب مطالعات توسط دستگاه‌های فیزیکی‌ای صورت گرفته‌اند که قابلیت انجام آزمایش‌های بالینی کنترل‌شده و با استفاده از نمونه‌های تصادفی را ندارند.
شاید مرکز یون درمانی هایدلبرگ آلمان، هیت و انستیتوی ملی درمان هاردونی تومورها، CNAO واقع در پیویا، ایتالیا بتوانند این نقیصه را به وسیله آزمایشات بالینی متعدد جبران کنند.
هدف اصلی این دو مرکز، مقایسه اثر درمان به وسیله یون‌های کربن و پروتون درمانی، به تنهایی یا در کنار روش‌های درمانی دیگر مانند استفاده از پرتو ایکس و جراحی است. این دو، اولین مراکز اروپایی خواهند بود که هر دو روش درمانی را برای تعدادی از تومورها، شامل تومور رشته نخاعی، تومورهای چشمی و سرطان‌هایی مانند سرطان ریه، پروستات و کبد به کار می‌گیرند.
تنها یک شتابدهنده دوگانه مشابه تا چند سال آینده در ایالات متحده به بهره‌برداری خواهد رسید که در دانشگاه تورو در نزدیک سن‌فرانسیسکو، کالیفرنیا مستقر خواهد شد. 75 میلیون دلار (بیش‌‌از 71 میلیارد تومان) برای ساخت شتابدهنده پروتون تا پایان سال 1389 / 2010 و 121 میلیون دلار (115 میلیارد تومان) دیگر برای افزودن شتابدهنده یون‌های کربن به این پروژه تا سال 1390 / 2012 پیش‌بینی شده است.
اما اغلب مراکز درمانی و مؤسسات ملی سلامت معتقدند بدون اطلاعات بالینی بیشتر، امکان سرمایه گذاری برای خرید چنین دستگاه گران‌قیمتی را ندارند.
هرمن سوئیت، مدیر بخش پرتو درمانی مرکز تومورشناسی دینا فاربر هاروارد، واقع در بوستون، ماساچوست، که از سال 1351 / 1973 تحقیقات مرتبط با پروتون درمانی این مرکز را رهبری کرده، می‌گوید: « یون‌های کربن ممکن است روی تومورهای خاصی اثر درمانی داشته باشند، اما هنوز چیزی به اثبات نرسیده است. حتی اگر این پرتو در درمان تومورها بسیار خوب و مؤثر عمل کند، باز هم مساله‌ای قابل بحث وجود دارد. آیا این روش درمانی با گذشت زمان، بیماران را با مشکلات تازه‌ای مواجه نمی‌کند؟ آیا ممکن است استفاده از این پرتو، به ایجاد تومورهای ثانویه در بیماران منجر شود ؟»
اروپایی‌ها بر‌خلاف آمریکایی‌ها از پرتو درمانی به وسیله یون‌های کربن استقبال خوبی کرده‌اند.50 درصد بودجه راه‌اندازی هیت از محل اعتبارات دولت آلمان هزینه شده و دولت ایتالیا، تمام هزینه‌های ساخت OANC را تقبل کرده است. ساخت پنج مرکز اروپایی دیگر نیز برنامه‌ریزی شده است: وینر نوستادت در اتریش، لیون در فرانسه، کیل و ماربرگ در آلمان و استکهلم در سوئد. تجهیزات دو مرکز آلمانی کیل و ماربرگ نیز همانند «هیت»، توسط ابرشرکت زیمنس ساخته می‌شود.
با تمام این تلاش‌ها هنوز موانع بزرگی بر سر راه این نوع پرتو درمانی وجود دارد. به عنوان مثال، تجهیزات سخت‌افزاری سیستم شتابدهنده «هیت» بیش از 6 ماه است که نصب و آماده شده، اما توماس هابرر مدیر علمی این مرکز می‌گوید: « اشکالات نرم‌افزار کنترل پرتوهای یون‌ساز، افتتاح مرکز را به تأخیر انداخته است».
علاوه بر این متخصصان هر دو مرکز می‌دانند که دست‌یابی به تکنیک‌های کنترل دقیق مسیر پرتوها در اندام‌هایی مانند ریه‌ها که دائم در حال انقباض و انبساط هستند، به سال‌ها کار و تلاش مستمر نیاز دارد. اما پیشگامان این راه نهایت سر سختی را برای رسیدن به نتیجه مطلوب نشان می‌دهند. گرهارد کرافت که پیش از بازنشستگی، سال‌ها برنامه یون‌درمانی جی.اس.آی را زیر نظر داشته، می‌گوید: « یون‌های کربن گاهی خطرناک به نظر می‌رسند، اما واقعیت این است که آنها به شکل خیره‌کننده‌ای تأثیرگذار هستند».
نیچر، شماره 457، ژانویه 2009 - ترجمه: محبوبه عمیدی
نظر شما