آزمون سخت دیپلماسی هسته ای ایران وآمریکا

محمد جواد ظريف وزير خارجه ايران همزمان با برگزاري هشتمين دور گفتگو هاي هسته اي تهران با قدرت هاي جهاني ميگويد" تا زمانی که روی همه موضوعات توافق نشود، روی هیچ موضوعی توافق نخواهد شد". پيش از اين جان كري وزير خارجه ايالات متحده نيز از تعبير نسبتا مشابهي استفاده و گفته بود" عدم توافق بر سر همه چيز، توافقي بداست و واشنگتن آنرا نخواهد پذيرفت ". اگر اين نوع سخنان معناي " يا همه چيز با هم يا هيچ چيز"را داشته باشد - كه ظاهراينگونه است - هرچند از دو زاويه متفاوت ، حداقل مي توان گفت ايران و آمريكا بر سر يك چيز به تفاهم رسيده اند. با اين نوع موضع گيري ها بايد درك كرد چرا مذاكرات جاري سخت تر و پيچيده تر از آني بوده كه ابتدا تصور ميشد.هرچند الزاما به معناي غير ممكن بودن دست يابي به توافقي مبنائي طي 40 روز آينده نيست. توافقي كه حسن روحاني رئيس جمهوري ايران آنرا بسيار نزديك ميداند و ديپلمات هاي غربي مقيم وين هم ادعا كرده اند روي 95 درصد موارد توافق حاصل شده است. يك ديپلمات روس مقيم وين ميگويد"5 درصد باقي مانده مربوط به مهمترين جزئياتي است كه تاكنون باعث كندي و توقف مذاكرات طي 8 ماه گذشته شده. اين جزئيات مانند كليد طلائي درب ورودي قصر باشكوهي ست كه همه چيز آن آماده است اما براي ورود بايد كليد آنرا داشته باشيد".
5 در صد يا 95 درصد! علت همه اين گمانه زني ها و ادعا ها، به بي خبري نسبتا مطلقي بر مي گردد كه بر فضاي وين حاكم شده .به همين دليل معلوم نيست بايد اميدوار بود به دليل توافقات 95 درصدي يا نگران به علت اختلافات 5 درصدي!؟ فقط ساده انگارانه تا حدي مي توان با نظر ديپلمات روس موافق بود. البته وزير خارجه ايران امروز خبر از پيشرفت جدي مذاكرات دادو گفت " ۵+۱ باید دیدگاه جدی تری درباره لغو تحریم ها داشته باشد".اين سخن ظريف احتمالا نشان ميدهد تهران در آنچه متوجه خود مي داند انعطاف لازم را به خرج داده ،اما عدم همراهي طرف مقابل درپذيرش رفع تحريم ها كاررا با مشكل روبرو كرده است. آنگونه كه از سخنان ديپلمات هاي مقيم وين بر مي آيد اساس اختلافات كه معلوم نيست چرا ارزش وزني آن حدود 5 درصد در نظر گرفته شده حول 3 محور قرار دارد: 1- تعداد سانتريوفيوژهاي فعال ايران .2- ميزان غني سازي اورانيوم و بانك آن كه ارتباط مستقيمي با تعداد سانتريو فيوژها دارد.3- موضوع تحريم ها و جدول زمانبندي رفع آنها.3 محور مورد اختلاف صرف نظر از وزن آنها موضوعاتي نيستند كه به سادگي بتوان بر روي آنها به توافقي ولو مشروط دست يافت. ايران مي گويد توافق مشروط يك طرفه ذاتا پايدار واطمينان بخش نيست. ضمن آنكه اساس نگراني نسبت به اين كشور با توجه به در دسترس بودن منابع هسته اي و نظارت دائمي آژانس (شبيه آنچه كه طي 8 ماه گذشته اعمال و دبير خانه آژانس وين آنرا تاييد كرده ) موضوع كاملا بي مورد ي است. مقامات ايراني همواره گفته اند نوع انتظاري كه غرب از كيفيت حصول اطمينان در خود ايجاد كرده نه با منطق مذاكره و توافق سازگاري دارد ونه خواستي قانوني وشدني ست. خصوصا كه قدرت هاي جهاني همواره وجود يك برنامه صلح آميز هسته اي براي ايران را رد نكرده اند. لذا همخواني ميان اين انتظار ذهني و تاكيد مذاكره اي وجود ندارد و تهران حاضر نيست به اين تناقض آشكار در قالب يك توافق قانوني جنبه رسمي بدهد.
اما منشاء اين بن بست يا عدم پيشرفت در كجاست؟ به اعتقاد بسياري از كارشناسان اصل مشكل را بايد در اختلافات ميان ايران و آمريكا جستجو كرد. در اين ميان اروپا صرفا يك همراه اجباري با ايالات متحده است و روسيه وچين كه منطق رفتاري آنها در شرايط عدم حل بحران نمي تواند جداي از رفتاري باشد كه تاكنون داشته اند.بايد معترف بود مشكل كنوني تهران و واشنگتن در پرونده اتمي عمدتا و بلكه كاملا به سنت روياروئي آنها طي 35 سال گذشته مربوط مي شود. حسين موسويان ديپلمات سابق و عضور ارشد سابق تيم مذاكره كننده هسته اي ايران در اين زمينه ميگويد: نبايد اختلافات ايران و آمريكا تاثيري بر مذاكرات هسته اي بگذارد". گفته موسويان گرچه از يك منطق ديپلماتيكي برخوردار است اما به خودي خود نشان مي دهد اين تاثيرهم اكنون در مذاكرات به وضوح خود را تحميل كرده است. از طرف ديگر از آنجا كه پرزيدنت اوباما ظاهرا قادر به ايجاد تعادلي ميان خواست و نيات خود و انتظاري كه كنگره از او درقبال ايران دارد نيست ، خروجي عدم اين توانائي در مذاكرات جاري بروز كرده است. آقاي رئيس جمهور كه به خوبي ميداند انجام هرگونه توافق با تهران بدون در نظر گرفتن موقعيت كنگره تقريبا غير ممكن است سطح انتظارات خود براي گريز از بن بست را بيشتر متوجه تهران كرده . به همين دليل موضوع تحريم ها اكنون به يك مشكل بزرگ در مذاكرات تبديل شده است. از طرفي موضوع نگاه كنگره به مذاكرات هسته اي از جنبه تاثير اين نهاد قانوني بربخش بين المللي تحريم ها به اعتقاد من در مقابل تحريم هاي گسترده مصوب كنگره عليه ايران از اهميت نسبتا كمتري برخوردارند(نه اينكه اصلا مهم نباشند). تحريم هائي كه هيچ ربطي به تحريم هاي جهاني و مصوبات شوراي امنيت ندارند و طي 35 سال گذشته خصوصا 4 سال اخير به مرورو مستقلا عليه ايران وضع شده اندونمي توانند مهم نباشند. بسيارهم بعيد است حتي در صورت انجام يك توافق احتمالي در وين يا هر جاي ديگر ،سناتورها حاضر به ابطال مصوبات قبلي خود شوند. به ويژه كه اكنون از يك طرف بحث تمديد مذاكرات مطرح شده و از طرف ديگر شكست سخت دمكرات ها در انتخابات 4 نوامير مياندوره اي مجلسين تقريبا قطعي به نظر ميرسد. آسوشیتدپرس روز گذشته به نقل از گری سیمور عضو پیشین تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا اعلام كرد" برای دولت آمریکا تمدید مذاکرات بدین معنی است که موافقت اعضای مجلس سنا را به دست آورد که به هیچ وجه به نفع واشنگتن نیست. این دورنما که جمهوری‌خواهان بخش زیادی از آرای انتخابات سنا در چهارم نوامبر را به دست آورند بدین معنی است که اگر سال آینده دو سوم مجلس سنا به قانون وضع تحریم‌های بیش‌تر رای دهند باراک اوباما، رییس‌جمهور آمریکا قادر به وتو کردن آن نیست". بي ترديد  مذاكرات 4هفته آينده  به اندازه ارزش و اهميت  مذاكرات 10 ماه گذشته داراي ارزش استراتژيكي وسياسي ست و سرنوشت سياسي بسياري افراد خصوصا در ايالات متحده راروشن خواهد كرد.matinmos@gmail.com