با این اطلاعات می توانید قمیت نفت را پیش بینی کنید

در ماه هاي اخير عليرغم اوج گيري تنش هاي سياسي در خاورميانه و شمال آفريقا بخصوص در عراق و سوريه و ليبي ناشي از تحركات گروه هاي  مسلح  مخالف دولت در اين كشورها و نيز درگيريهاي سياسي و نظامي در جنوب شرقي اروپا بين جدايي طلبان هوادار روسيه و دولت اوكراين قيمت هاي نفت خام روند نزولي بخود گرفته است (شكل ا) .  اين روند نزولي كه تقريبا بعد از 3 سال ثبات نسبي قيمتهاي نفت در  محدوده قيمتي  105 دلار ( شكل 2) در دو ماه اخير بارزتر شده است ممكن است براي كشورهاي مصرف كننده علامت خوبي از نظر كاهش هزينه ها بنظر برسد اما  براي مقام هاي اقتصادي  كشورهاي صادر كننده نفت  نگران كننده است.

هر کشور نفت چند دلاری می خواهد؟

نبايد فراموش كرد كه بودجه بخش عمومي در بسياري از كشورهاي  صادر كننده نفت وابسته به درامدهاي نفت است و  با فرض سطح توليد و صادرات سقوط قيمتهاي نفت  ميتواند موقعيت مالي اين دولتها و در نتيجه رشد و توسعه اقتصادي اين كشورها را تحت تاثير قرار دهد. در جدول زير قيمت هاي سربه سري نفت  براي اجتناب از كسر بودجه در منتخبي از كشورهاي صادر كننده نفت آمده است و همانطور كه ملاحظه ميشود براي شماري از اين كشورها قيمتهاي نفت زير 100 دلار در هر بشكه ميتواند منجر به كسري بودجه بخش عمومي شود. در برخي از اين كشورها مانند نيجريه و ونزويلا و حتي بحرين  كه با بحران هاي اقتصادي اجتماعي مواجه هستند كسري بودجه و كاهش توان مالي دولت براي ارايه خدمات اجتماعي و سرمايه گذاريهاي زير بنايي ممكن است پيامدهاي سياسي  نا مطلوبي داشته باشد و بهمين دليل  روند نزولي قيمتهاي نفت در بسياري از اين كشورها با دقت و نگراني پيگيري ميشود.

قیمت نفت تا کجا پایین می آید؟

سيوالي كه  پيش مي آيد آن است كه  آيا اين روند ادامه خواهد داشت و اينكه قيمت نفت تا كجا ممكن است كاهش پيدا كند؟ پاسخ كوتاه به سيوال اول آن است كه مازاد عرضه نفت خام نسبت به تقاضاي آن در ماه هاي گذشته بتدريج حجم انبارهاي نفت را افزايش داده است و بر روي قيمتهاي نفت فشار وارد كرده است. طبعا روند نزولي قيمت نفت تا زمانيكه هر روز نفت بيشتري نسبت به ميزان مصرف آن توليد ميشود ادامه داشته و حتي ميتواند تشديد شود. افزايش حجم انبارهاي تجاري نفت  به خصوص تقاضا براي نفت اوپك را تحت تاثير قرار ميدهد.   اما در پاسخ به اينكه روند نزولي موجود تا چه سطحي ميتواند ادامه يابد ميتوان گفت با فرض ادامه وضع موجود عرضه و تقاضاي نفت  توقف اين روند تا حدود زيادي بستگي به عكس العمل كشورهاي عضو اوپك خواهد داشت كه چه زماني براي مديريت عرضه و بيرون بردن مازاد نفت از بازار به اتفاق نظر برسند.

آمریکا جبران کرده است...

 دلايل پيدايش وضعيت كنوني بازارها از نظر پيشي گرفتن عرضه بر تقاضاي نفت را ميتوان با مروري بر تحولات بازارهاي نفت ارايه كرد. عليرغم اختلال در توليد نفت در برخي از كشورهاي عضو اوپك، به خصوص كشور ليبي و تا حدودي عراق در ماه هاي اخير، توليد كشورهاي غير اوپك رشد قوي و مستمري داشته است.  سازمان انرژي دولت آمريكا ( EIA) پيش بيني كرده است كه عرضه سوخت مايع جهان (نفت خام و ميعانات گازي) حدود 1.5 ميليون بشكه در سال 2014 و حدود 1.3 ميليون بشكه در سال 2015 افزايش خواهد يافت.  در واقع در سه سال گذشته رشد سريع توليد نفت در امريكا كه عمدتا از محل توليد نفت غير متعارف بوده است توانسته است  تاثير اختلال در توليد و كاهش صادرات نفت برخي از اعضاي اوپك مانند ليبي به دليل نا اراميهاي اجتماعي و سياسي و ايران به دليل تشديد تحريم ها عليه صنعت نفت اين كشور و نيز افزايش ريسك هاي سياسي مانند بي ثباتي سياسي در اوكراين و تشديد درگيريها در عراق را  خنثي كرده  و اكنون با پيشي گرفتن عرضه كل بر تقاضا  قيمتهاي نفت را به پايين بكشد. هر چند گروه هاي مسلح داعش موفق شد ازسوريه عبور كرده بخشي از شمال و غري عراق را نيز تحت كنترل خود در آورد اما تاثير  عمليات اين گروه بر عرضه نفت عراق و مسلما خاورميانه تا كنون ناچيز بوده است.

مقایسه مازاد عرضه عربستان با تولید نفت عراق

تقريبا  75 درصد توليد نفت عراق در جنوب اين كشور  بوده و 85  منابع نفت عراق در جنوب اين كشور  قرار دارد. ظرفيت توليد عراق در حال حاضر حدود 3.3 ميليون بشكه در روز است كه با سرمايه گذاريهاي سالهاي گذشته براي ايجاد ظرفيت توليد  ميتواند تا 4 ميليون  بشكه در روز تا پايان سال جاري و تا 5 ميليون بشكه در روز تا سال 2020 ميلادي  افزايش يابد. البته دولت عراق قبل از حوادث اخير هدفهاي افزايش ظرفيت توليد نفت آن كشور را تا رقمهاي  9.8  تا 10.2 اعلام كرده بود اما براورد سازمانهاي بين المللي انرژي ميزان ظرفيت توليد را تنها  4.6 الي 5.2  ميليون بشكه در روز براورد كرده اند كه در هر حال  ظرفيت توليد قابل توجهي است.  ظرفيت توليد كنوني عراق در حد 3.4 ميليون بشكه در روز خود در مقايسه با ظرفيت مازاد توليد عربستان سعودي كه  در حد 2.7  ميليون بشكه براورد ميشود قابل توجه است.

افزایش سه میلیون بشکه ایی نفت در سه کشور

  در نمودار 3 زير براوردي از افزايش عرضه نفت تا سال 2019 ميلادي   در كشورهاي مختلف ارايه شده است. بر اساس اين براورد تنها سه كشور آمريكا، كانادا و عراق حدود 4 ميليون بشكه در روز به توليد   اضافه خواهند كرد. همانطور كه ملاحظه ميشود بر اساس اين براورد ها تا سال 2019 تنها سه كشور آمريكا، كانادا و عراق حدود 4 ميليون بشكه در روز به توليد   اضافه خواهند كرد. افزايش ظرفيت توليد اين كشورها با توجه به  رشد كاهنده افزايش تقاضا براي نفت خود حايلي در برابر افزايش قيمتهاي نفت ايجاد ميكند. براوردهاي دويچه بانك المان نشان داده است كه كاهش حدود 4 ميليون بشكه از عرضه نفت ميتواند قيمت آنرا تا 38 درصد افزايش دهد. اين براورد معياري از فشار افزايش ظرفيت توليد بر سطح قيمتها را به دست ميدهد. بر اساس اين براورد ها تا سال    2019 تنها سه كشور آمريكا،    كانادا و عراق حدود 4 ميليون بشكه در روز به توليد   اضافه خواهند كرد.     

نمودار رشد عرضه نفت تا سال 2019

2760 میلیون بشکه موجودی انبارهای دنیا

 اين مازاد عرضه نفت نسبت به تقاضا موجب افزايش حجم انبارهاي تجاري نفت شده است. بر اساس گزارش اخير آژانس بين المللي انرژي  در فصل تابستان 15.5 ميليون بشكه  به حجم انبارهاي نفت كشورهاي توسعه يافته ( OECD) افزوده شده است بطوريكه نفت نگهداري شده در اين انبارها به 2760 ميليون بشكه رسيده است.اين روند موجب شده است سطح انبارهاي نفت در اين كشورها به سطح  ميانگين پنج ساله  انبارهاي تجاري نفت برسد. انباشت انبارهاي نفت بخصوص در آمريكا قابل توجه بوده است. رشد سريع عرضه نفت، افتتاح خط لوله ماركت لاين بين   امريكا-كانادا از كوشينگ اوكلاهما به هستون تگزاس به اضافه تعمير و نگهداري فصلي پالايشگاه ها  موجب شده است انبارهاي نفت در امريكا به سطه بيسابقه اي افزايش يابد. بنابراين انچه در قسمت عرضه  ملاحظه ميشود حاكي از افزايش ظرفيتهاي توليد و انباشت انبارهاي تجاري نفت است كه بر سطح قيمتهاي نفت فشار مي اورد.  

نقش دلار در کاهش قیمت نفت

در بازارهاي مالي افزايش نرخ برابري دلار در مقابل ارزهاي عمده را ميتوان از عوامل موثر بر كاهش قيمت اسمي نفت در ماه هاي اخير دانست.  از انجا كه پيش بيني ميشود دلار به دليل رشد قويتر اقتصاد امريكا نسبيت به اتحاديه اروپا در سال آينده نيز تقويت شود بنابراين ريسك كاهش قيمتهاي اسمي نفت از اين محل نيز افزايش مي يابد.  از سوي ديگر رابطه قيمت نفت با  اوراق قرضه معمولامنفي بوده است. اين رابطه منفي بخصوص در مواقعي كه تلقي افزايش و يا كاهش شديد ريسك در بازارهاي مالي وجود داشته است بارزتر شده است همانطور كه در سالهاي 2008 تا 2010 ميلادي مشاهده ميشد.

رابطه نفت و بازار سهام چیست؟

هم چنين در سال هاي اخير نشانه هاي  روشني از كاهش همبستگي قيمت نفت و شاخص هاي بازار سهام مانند شاخص S&P 500  مشاهده شده است. در سالهاي قبل هر افزايش 50 واحدي شاخص مزبور با افزايش 4 دلاري قيمت نفت ( WTI) همراه مي شد اما اين رابطه ديگر مشاهده نميشود. اين موضوع ميتواند نشانه اي ديگر از تقويت تاثير  عوامل بنيادي بر قيمت هاي نفت باشد. بررسيهاي آماري نشان داده است كه همبستگي بين قيمت كالاها و مواد اوليه از جمله نفت با ساير داراييها كاهش يافته است. اين موضوع  علاوه بر  احياي خاصيت  كالاها و مواد اوليه به منظور متنوع كردن سبد داراييها  دلالت بر تقويت تاثير عوامل بنيادي بر قيمت نفت نيز  دارد.

افزايش تاثير عوامل بنيادي عرضه و تقاضا بر قيمت نفت با كاهش مداوم آهنگ رشد تقاضاي چين براي نفت نسبت به سالهاي دهه 2000 همراه شده است. در سالهاي اخير از آهنگ رشد تقاضاي چين براي نفت هم به دليل كاهش رشد اقتصادي آن كشور و هم به سبب افزايش كارايي انرژي و كاهش شدت نفت   كاسته شده است.

اقتصاد دنیا به کجا می رود؟

همانطور كه ملاحظه ميشود نرخ رشد اقتصادي دنيا در سالهاي آينده افزايش چشمگيري نخواهد يافت. رشد اقتصادي چين بتدريج كاهش مي يابد در حاليكه نرخ رشد روسيه هم پايين است. بر خلاف  سه سال گذشته  كه اقتصادهاي در حال ظهور بخصوص چين  سهمي بزرگتر از كشورهاي توسعه يافته در رشد اقتصاد جهاني داشت در سال جاري سهم  آمريكا و كشورهاي توسعه يافته در رشد  اقتصاد جهاني بيشتر از اقتصادهاي  درحال ظهور خواهد بود و براورد ميشود  اين روند تا سال 2018 ميلادي ادامه يابد. رشد اقتصادي كشورهاي در حال توسعه در سالهاي آينده پايين تر، و نيز نسبت به هم  واگرا تر، از سالهاي گذشته خواهد بود. با توجه به اينكه در كشورهاي توسعه يافته بخش خدمات با شدت انرژي پايين بزرگترين بخش اقتصادي است بنابراين رشد جهاني اقتصاد در اين حالت با رشد  تقاضاي كمتري براي انرژي و نفت همراه خواهد بود. 

تقاضای نفت تا 2017 کاهش می یاید

در نمودار زير براوردي از رشد تقاضا براي نفت در مناطق مختلف دنيا براي سالهاي نزد ارايه شده است. همانطور كه ديده ميشود تقاضاي براي نفت در امريكا و بخصوص اروپا عليرغم پيش بيني رشدد اقتصادي در اين مناطق كاهش مي يابد. تقاضا براي نفت در چين و ساير كشورهاي در حال توسعه افزايش مييابد  اما اين افزايش تحت تاثير ارتقاء كارايي انرژي و نفت به شدت افزايش تقاضا در سالهاي دهه 2000 نيست. در مجموع تقاضا براي نفت در كل دنيا در سال 2017 نسبت به سال 2014 كاهشي است كه اين كاهش تحت تاثير كاهش تقاضا در كشورهاي توسعه يافته و تثبيت رشد تقاضا در كشورهاي در حال توسعه است.   

برآورد افزایش تقاضا برای نفت در مناطق مختلف دنیا در سال های 2014 تا 2019

کمترین قیمت نفت ممکن است به 80 دلار برسد

بنابراين  چرايي روند نزولي قيمت نفت در ماه هاي آينده دلايل آن كم و بيش روشن است. اما تصور آنكه اين روند قيمت نفت  به سقوط سنگيني نظير سالهاي 2008 و 2009 منتهي شود مشكل است زيرا اقتصادهاي مناطق مختلف دنيا در حال خروج ار ركود بوده و بيشتر كشورها  سياستهاي احتياطي لازم را براي جلوگيري از تكرار بحران مالي و اقتصادي  سالهاي مزبور اتخاذ كرده اند. افزايش سهم نفت حاصل از منابع غير متعارف در امريكا ( Tight oil) و كاناد و بتدريج ساير كشورهاي جهان ممكن است سطح زيرين قيمت بشكه نهايي را به 80 دلار برساند زيرا قراردادهاي حفاري چاه هاي نفت غير متعارف  معمولا كوتاه و در حد 6 ماه تا يك سال است و به دليل جدا بودن منابع نفت در اين ميادين هزينه هاي حفاري و توليد  در اين ميدان هاي نفت با لا است.  در صورتيكه قيمتهاي نفت به زير اين ارقام سقوط كند بسياري از توليد كنندگان نفت غير متعارف از بازار خارج خواهند شد و در نتيجه با كاهش عرضه كل قيمت بالاتر از 80 دلار اعاده خواهد شد.

كشورهاي اوپك نيز با انكه هزينه توليد نفت در اين كشورها معمولا پايين است ( متوسط 20 دلار در هر بشكه در مقابل بيش از سه برابر اين رقم در استخراج نفت غير متعارف؛ به نمودار زير توجه شود) اما با افزايش بيش از حدتوليد خود  موجب  سقوط قيمتها نخواهند شد.

اوپکی ها بالای 90 دلار می خواهند

همانطور كه در جدول مربوط به حداقل قيمت نفت براي حفظ توازن بودجه دولت و اجتناب از كسري بودجه منتخبي از كشورهاي صادر كننده  نفت مطرح شد اكثر اين كشورها به قيمتهاي نفت بالاي  90 دلار در هر بشكه براي تنظيم بودجه اي بدون كسري نيازمند. سه كشور عربستان، ونزويلا و نيجريه كه كشورهاي عضو اوپك هستند به قيمت هاي بالاي نفت براي  حفظ موقعيت مالي دولت و كمك به رشد اقتصادي خود نيازمندند و بنابراين عليرغم پايين بودن هزينه توليد نفت در اين كشورها  قابل تصور نيست كه اين دولتها با افزايش بيرويه توليد قيمت جهاني نفت را پايين بكشند و درامد خود را كاهش دهند.بنابراين  هر چند در حال حاضر مازاد عرضه و انباشت انبارهاي نفت موجب كاهش قيمتها شده است اما هزينه هاي توليد ميدان هاي نفت غير متعارف از يك سو و نياز دولتهاي كشورهاي صادر كننده نفت از سوي ديگر (البته در غياب يك بحران فراگير اقتصادي) از سقوط بيش از حد قيمت نفت جلوگيري خواهد كرد.

برآورد قیمت در ساالهای آینده

سيوالي كه پيش مي آيد آن است كه قيمت نفت در ماه ها و سال  هاي نزديك آينده احتمالا چه مسيري را خواهد پيمود. دانشجويان اقتصاد انرژي ميدانند كه براورد دقيق قيمتهاي نفت به دليل آنچه در ادبيات آماري و اقتصاد سنجي به حركت با گام هاي تصادفي (Random walk)  معروف است تقريبا محال است زيرا  قيمت  ميتواند در هر جهتي حركت كرده و به قيمتي بالاتر و يا پايين تر از قيمت امروز منهي شود. در هر حال با توجه به تاثير مهم عوامل بنيادي در طرف عرضه و تقاضا و نيز لحاظ اثر تصورات منطقي  ( Rational Expectations) عوامل فعال در باز نفت  و فروض پايه سناريو هاي جايگزين براي رشد اقتصاد جهاني ميتوان حدودي براي تغييرات قيمتهاي نفت در ماه ها و سالهاي آينده تصور كرد. در جدول زير براورد چند سازمان اقتصادي و انرژي بين المللي و نيز براورد نگارنده از تغييرات احتمالي قيمت نفت  ارايه شده است.

3535