خودروهای روسی در راه ایران/ واکنش زنگنه به بدقولی چه بود؟

رضا زندی: تفاهم نامه همکاری های اقتصادی تهران و مسکو که امضاء شد پشت میکروفن رفتم تا در جلسه رسمی اختتامیه "یازدهمین کمیسیون دائمی همکاری های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه" سوال نخست را از وزیر انرژی روسیه بپرسم:

·       آقای نوواک، معتقدم ایران و روسیه بعنوان دو قدرت بزرگ ظرفیت های مهمی برای همکاری دارند که می توانند توسعه دهند. بویژه آنکه در شرایط کنونی هر دو کشور در تحریم غرب به سر می برند. اما در افکار عمومی ایران نسبت به روسیه بی اعتمادی وجود دارد. کشور شما در برهه های مختلف همکاری هایی را با ایران آغاز کرده  که به سرانجام نرسیده است یا با تاخیر در اجرای آن، هزینه ها افزایش یافته و پروژه ها هم به در زمان مقرر تمام نشده است. بعنوان نمونه به نیروگاه بوشهر اشاره می کنم. (ترجیح دادم به مواردی چون عدم تحویل سامانه پدافندی اس-300 علیرغم امضای قرارداد تحویل آن، و عقب نشینی شرکتهای نفتی روس نظیر لوک اویل از توسعه میادین نفت و گاز ایران پس از آغاز تحریم های غرب اشاره نکنم.) چه اعتمادی وجود دارد که سندی که امروز امضاء کردید اجرایی شود؟

-       "مسائل مربوط به تحریم ها هیچ تاثیری بر همکاری دو کشور ندارد. جواب من به سوال شما ساده نیست. ما اقداماتی را برای توسعه تجارت، حمل و نقل، توسعه همکاری های بانکی برای نقل و انتقال پول آغاز کرده ایم. اما به هرحال تحریم ها علیه ایران بر روند تجاری دو کشور تاثیر منفی گذاشته است. بطور کلی ما نباید به زمینه های موجود همکاری دو کشور اکتفا کنیم. سیاست گذاری های ما با توجه به شرایط، عملی بوده است. بعد از تحریم هایی که بر علیه روسیه وضع شد ما می توانیم کالاهایی را که از اروپا وارد می کردیم از ایران وارد کنیم. همین امر می تواند باعث افزایش مبادلات شود. از طرف روسیه هم برخی محصولات مرتبط با کشاورزی نظیر کود می تواند به ایران صادر شود. تحریم ها ما را بیشتر تهییج می کند که فعالیت بازرگانی بین دو کشور را افزایش دهیم. در ارتباط با تاخیر قول های طرف روسی، من مثال هایی در این زمینه به نظرم نمی آید. طبیعتا امیدوارم چنین چیزهایی هم در آینده نباشد. البته ممکن است تاخیرهایی به خاطر  مشکلات در امور بانکی و تسویه حسابها بوده باشد. بطور کلی در این زمینه اعتماد متقابل بین شرکت های دو طرف لازم است. یکسری نواقص را نباید بزرگ کنیم." پاسخ الکساندر نوواک را یکبار دیگر بخوانید تا از سالن اصلی مهمانسرای کوشک وزارت نفت به لابی برویم. سه شنبه گذشته به غروب رسیده بود و وزیر روس جلوی دوربین تلویزیونی این کشور مصاحبه می کرد.

واکنش زنگنه به سخنان نوواک: من آمار دارم

زنگته در حلقه خبرنگاران ایرانی ایستاده بود. همتای روس اش هم بین خبرنگاران کشور خودش به سوالاتشان پاسخ می داد. فرصت مناسبی بود تا نظر وزیر نفت ایران را درباره سخنان وزیر انرژی روسیه بپرسم:

·       آقای زنگنه، وزیر انرژی روسیه در سخنانشان گفتند که مثال ها و آماری از بدقولی روسها به ایران به ذهن ندارند. آیا شما هم آماری ندارید؟

-       {با لحنی زیرکانه چهار کلمه می گوید} چرا من آمار دارم. {بعد هم به سخنانش استناد می کند و ادامه می دهد} من در سخنانم گفتم که تفاهمات خوب، انسانهای با تدبیر و عاقل برای اجرایش لازم دارد. این خودش جواب بود.  

زنگته با واکنش دیپلماتیک اش نشان داد که اگر روس ها بدقولی هایشان را نسبت به ایران فراموش کرده اند طرف ایرانی با آنها مذاکره می کند، تفاهم نامه امضاء می بندد اما رفتار گذشته شان ر ا فراموش نمی کند. از آغوش باز روسیه به ایران وقتی که تحریم شده است می توان و باید استقبال کرد تا ظرفیت های قابل توسعه را به برای منافع ملی باز کرد. اما نباید حافظه تاریخی نداشته باشیم.

روسها می خواهند دوباره به ایران توپولوف بفروشند

وزیر انرژی روسیه، در سخنان پیش از امضای سند همکاری دو جانبه، از آمادگی روسیه برای صدور هواپیماهای توپولوف 204 به ایران خبر داد. در همان جلسه خبرنگاری الکساندر نوواک را خطاب قرارداد که "هواپیماهای توپولوف در ایران بیشترین آمار حادثه و سقوط را دارند. چه تضمینی وجود دارد که هواپیماهای جدید ایمن باشند؟" وزیر روس به این سوال اینگونه جواب داد: "ما آمار سقوط هواپیماهای توپولوف در ایران را نداریم. هواپیماهای توپولوف مطمئن ترین هواپیمای روسیه بوده و در کل قلمرو روسیه پرواز کرده است. پیشنهاد من درباره هواپیمای جدیدی است که از نظر ایمنی، توانایی خود را نشان داده است. در صورتی که طرف ایرانی بخواهد روسیه آماده است تا این هواپیما را در اختیار ایران قرار دهد." بعد از جلسه، "صدا" از زنگنه می پرسد:

• شما از جواب آقای نوواک درباره اینکه گفته بود توپولوف ها، مطمئن ترین هواپیمای روسی است قانع شدید؟

-       "این موضوع من نیست."

رییس ایرانی کمیسیون همکاری اقتصادی و تجاری ایران و روسیه اینجا هم هوشمندانه موضع طرف روس اش را تایید نکرد. و وقتی خبرنگاری از احتمال سرمایه گذاری روسها در ایران بعد از امضای سند تفاهم نامه همکاری پرسید، از زنگنه پاسخ شنید: " سرمایه گذاری که خیر. چرا که سرمایه گذاری مباحث حقوقی خاص خودش را دارد. اما اینکه روسها بیایند در ایران حضور پیدا کنند آنها خیلی مایلند. ما هم راه را برای مذاکره باز گذاشته ایم. اگر بتوانند در شرایط رقابتی وارد پروژه ها شوند استقبلال می کنیم." واژه کلیدی در سخنان زنگنه، "شرایط رقابتی" بود. تحلیل این جملات نشان می دهد ایران بنا ندارد درهایش را یک طرفه و بدون رقابت طرفهای مختلف روبروی کشوری باز کند.

زنگنه - نوواک ؛ صفی اصفیاء - کاسیگین

سماورهای روسی دو طرف میز گذاشته شده بود تا نماد نوستالیژیکی باشد برای مذاکرات ایران و روسیه. تاریخی که بازخوانی اش بالا و پایین دارد. میهمانان ایرانی و روس در حال پذیرایی اند و بیژن زنگنه و الکساندر نوواک، مشغول مذاکره. تاریخ بعد از 50 سال دوباره تکرار شده است. اینبار زنگنه به جای "محمدعلی صفی اصفیاء"رییس سابق سازمان برنامه و بودجه نشسته است و "نوواک" بر صندلی "والکسی کاسیگین" نخست وزیر سابق اتحاد جماهیر شوروی. سال 1343 صفی اصفیاء و کاسیگین پای قراردادی را امضاء کردند که به موجب آن گاز ایران با کارخانجات و محصولات استراتژیک شوروی تهاتر می شد. قرار شد گاز ایران از خوزستان به شوروی برود و در ازای آن روسها کارخانه ذوب آهن را به ایران آوردند و کمک کردند تا ماشین سازی و تراکتور سازی تبریز و ماشین سازی اراک از بلوک شرق به ایران برسد. حالا ایران و روس به شرایط 50 سال خود بازخواهند گشت؟ آیا شرایط جهان تغییر نکرده است؟

قرارداد تهاتر نفت ایران با کالای روسی در کار نیست

 پس از برگزاری جلسه اختتامیه و امضای سند همکاری، خبرنکاری از الکساندر نوواک می پرسد:

·       در جریان اجلاس قبلی تان در مسکو، وزارت انرژی روسیه خبر امضای توافقنامه تهاتر نفت ایران با محصولات روسی را رسانه ایی کرد اما وزارت نفت ایران آنرا تکذیب نمود. بعد از آن روسیه واکنشی نشان نداد. آیا شما سندی را مبنی بر تهاتر نفت ایران با محصولات روسی امضاء کرده اید؟

-       "در این باره تاکنون توافق مشخصی بین طرفین انجام نشده است. ما در تفاهم نامه روندهای کلی همکاری های دو کشور را قید می کنیم. تفاهم نامه یک سند جامع است که بر اساس آن یکسری قراردادهایی باید بین طرفین امضاء شود. این حق ایران است که نفتش را به هر جا که می خواهد بفروشد. "

این روشن ترین واکنش به هیاهوی امضای قرارداد تهاتر نفت ایران با محصولات روسی بود. قراردادی که خبرگزاری های غربی میزان آن را 500 هزار بشکه عنوان کرده بودند. این واکنش صریح نشان داد که فعلا قراردادی در این زمینه در کار نیست. بعد از جلسه "صدا" همین سوال را از زنگنه می پرسد که وضعیت مذاکرات تهاتر نفت ایران با کالاهای روسی در چه مرحله ایست. پاسخ سرد زنگنه اینگونه بود: " در هر مرحله ایی که لازم باشد."

چهار تفاهم نامه - بدون قرارداد

هفته گذشته، هیات بیش از صد نفره روسیه، به ریاست وزیر انرژی روسیه به تهران آمد تا یازدهمین کمیسیون دائمی همکاری های اقتصادی- تجاری دو کشور در ایران برگزار شود. از طرف ایران هم وزیر نفت، رییس کمیسیون بود. پس از دو روز مذاکره زنگنه و نوواک سند یادداشت تفاهم نهایی یازدهمین کمیسیون همکاری اقتصادی- تجاری ایران و روسیه را امضاء کردند. در کنار آن هم سه تفاهم نامه بین ایرانی ها و روس ها امضاء شد. "شرکت پتروشیمی بین الملل ایران" برای احداث شرکت کود شیمایی هرمز با شرکت "روس نفت استروف" یادداشت تفاهم امضاء کرد. پیش توافقنامه ایی هم برای اکتشاف پهنه سیرجان - جیرفت به مساحت 3000 کیلومتر بین "ایمیدرو" و شرکت "روس گورماش" امضا شد تا پای روسها به اکتشاف معدن در ایران باز شود. تفاهم نامه اولین نشست کارگروه همکاری صنعتی، معدنی و تجاری هم سومین تفاهم نامه ایی بود که قائم مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران و معاون وزارت صنعت و بازرگانی روسیه امضاء کردند. همه این صداها اما تنها تفاهم نامه بود. آنچه اجرایی است قرارداد است نه تفاهم نامه. هر چند تفاهم نامه ها می تواند روند رسیدن به قرارداد را تسهیل کنند اما هیچ تفاهم نامه ایی تا قرارداد نشود اجرایی نیست. نظیر تفاهم نامه ایی که ایران در دوره اول وزارت زنگنه برای صادرات گاز به اروپا با شرکت OMV اتریش امضاء کرد و نهایتا به قرارداد منجر نشد تا مدت تفاهم نامه منقضی شد.          

تجارت ایران و روسیه با ریال و روبل

وزیر نفت ایران در جلسه امضای یادداشت تفاهم با روسها، این تفاهمات را بستری برای جهش روابط اقتصادی بین دو کشور توصیف کرد: "روسیه ظرفیت های مختلفی در زمینه نفت، گاز، برق، تکنولوژیک و همین طور در تامین کالاهای مورد نیاز از جمله کالاهای اساسی ایران دارد." بیژن زنگنه با اشاره به تشکیل شش کمیته برای دنبال کردن مسائل بین دو کشور، محصولات کشاورزی، دامی، لبنی و خدمات و کالاهای فنی و مهندسی را از جمله موارد صادراتی ایران به روسیه نام برد. اما یکی از مهمترین بخش های تفاهم نامه ایران و روسیه، تدابیر بانکی بود که زنگنه به آن اشاره کرد: "ما با هم تصمیم گرفتیم که تبادلات بین دو کشور با استفاده از پول ملی دو کشور انجام شود." او خطاب به طرف روس اش گفت: "فعالان اقتصادی ایران انتظار دارند تا روالی برای نقل و انتقال پول کالاهای صادراتی به روسیه وجود داشته باشد."

تبلیغ وِیژه برای ورود اتومبیل های روسی به ایران

وزیر انرژی روسیه هم در اختتامیه یازدهمین کمیسیون مشترک همکاری های دو کشور روابط تهران - مسکو را در سطحی بسیار خوب توصیف کرد: "در آینده ایی نزدیک شاهد بوجود آمدن همکاری های مناسب تری بین ایران و روسیه خواهیم بود." الکساندر نوواک ضمن اشاره به تحریم های غرب علیه ایران، بعنوان عاملی برای محدود کردن روابط روسیه و ایران، برخی قوانین ایران را هم محدود کننده سرمایه گذاری روسها دانست: "به شرکت های خارجی اجازه داده نمی شود تا در سهم محصول و تقسیم محصول پروژه های ایرانی مشارکت کنند. اگر همان شرایطی که شرکت های روسی در کشورهای دیگر دارند در پروژه های ایرانی هم داشته باشند تحرک خوبی ایجاد می شود." وزیر انرژی روسیه تلویحا خواهان قراردادهای مشارکت در تولید در صنعت نفت ایران شد. قراردادهایی که بر اساس قانون اساسی ایران ممنوع است. الکساندر نوواک از آمادگی 50 شرکت روسی برای مشارکت در پروژه های ایران و صادرات محصولات روسی خبر داد. از پروژه های ساخت نیروگاه و شبکه اننقال برق گرفته تا استحصال و تولید آلومینا. از تجهیزات ریلی گرفته تا احداث خطوط ریلی جدید و برقی کردن خط های قدیمی. نوواک هم تلاش ویژه ایی برای صادرات توپولوف های نسل جدید به ایران کرد. . هم تبلیغ بزرگی برای اتومبیل های روسی انجام داد:  الکساندر نوواک بعد از برشمردن توانایی های صادراتی روسیه به ایران گفت:"حجم مبادلات اقتصادی ایران و روسیه می تواند تا 60 تا 70 میلیارد یورو بالا رود."

ایران فقط چه کالاهایی می تواند صادر کند؟

هر چه وزیر انرژی روسیه از صادرات محصولات صنعتی شان که می تواند ارزش افزوده بالایی برای روسیه ایجاد کند سخن گفت زنگنه از صادرات محصولات کشاورزی و لبنی و نهایتا خدمات فنی و مهندسی حرف زد. وقتی"صدا" دلیلش را از زنگنه پرسید پاسخ شنید: " بیش از این که چیزی پیشنهاد نداشتیم به روسیه صادر کنیم. حداکثر مقداری هم می توانیم خدمات فنی و مهندسی صادر کنیم که باید بروند و کار کنند. من در سخنانم اشاره کردم که کالاهای مصرفی می توانیم به روسها صادر کنیم. بازار روسیه در مقایسه با  اقتصاد ایران بزرگ است و روز به روز زندگی آنها بهتر می شود. تقاضای روسها در حال افزایش است که در این زمینه باید شرکتهای ایرانی بازاریابی کنند به نظرم کالای مصرف نهایی برای روسیه صادرات خوبی است."

در وزارت نیرو چه گذشت؟ / زمان تکان گرد و غبار فرا رسید

وزیر انرژی فدراسیون روسیه، در مدت حضورش در ایران به وزارت نیرو رفت و در دیدار با حمید چیت چیان از توافق اولیه برای ساخت 8 نیروگاه جدید برق در ایران خبر داد : "شرکت‌های روسی بازسازی و نوسازی 4 نیروگاه قدیمی برق ایران را هم در دستور کار قرار داده اند." در وزارت نیرو مقرر شده است تا مطالعات اوليه براي احداث دو واحد نيروگاهي 450 مگاواتي در كنار نيروگاه تبريز و دو واحد نيروگاهي 350 مگاواتي و يك واحد 125 واحد سيكل تركيبي درنزديكي نيروگاه سهند بناب با مجموع 1725 مگاوات با هماهنگی توانیر انجام شود. الکساندر نوواک و بیژن زنگنه هفته گذشته در همایش فعالان اقتصادی مشترک ایران و روسیه اتاق بازرگانی هم شرکت کردند. زنگنه در این همایش از افزایش تراز تجارت ایران و روسیه از 1.5 میلیارد دلار فعلی به 15 میلیارد دلار خبر داد. وزیر انرژی فدراسیون روسیه هم اعلام کرد که زمان تکان گرد و غبارها بین روابط تهران- مسکو فرا رسیده است. نوواک تحریم ها را مانع آن دانست که حجم مبادلات فعلی تهران و مسکو به 10 میلیارد دلار برسد.

تحریم ها اقتصاد روسیه را کند می کند اما منزوی نمی کند

محمند حسن مهدیان، که از آکادمی مسکو دکترای سیاست خارجی و روابط بین الملل گرفته و بیش از 2 دهه در روابط روسیه و ایران حضور موثر داشته است او در گفت و گو با"صدا" امضای یادداشت تفاهم بین زنگنه و نوواک را اینطور تفسیر می کند: " این یادداشت تفاهم به نفع هر دو کشور است. البته گذشته روابط دو کشور پستی و بلندی های داشته است که باید از آن پند گرفت و به نتایج مثبت آینده فکر کنیم." صدا از این کارشناس مسایل روسیه می خواهد تا درباره احتمال انزوای این کشور بر اثر تحریمهای غرب تحلیلش را بیان کند: "به نطرم روسیه با این تحریم ها منزوی نخواهد شد. چون این کشور پتانسل های بازرگانی اقتصادی زیادی دارد. تحریم های آمریکا و اروپا می تواند روند اقتصادی روسیه را کند نماید اما نمی تواند آنرا متوقف کند. درست است که روسیه بعد از فروپاشی شوروی به سمت آمریکا و غرب گرایش پیدا کرد اما ساز وکارهای لازم را هم برای ارتقای اقتصادی اش در درون کشور فراهم کرده است. مخصوصا با آمدن پوتین به ریاست جمهوری."

کاروان تبلیغاتی روسها در تهران / چرا روسها نفت ایران را می خواهند

کاروان روسیه در حالی هفته گذشته به ایران آمد که روسها بعد از بحران اوکراین در شرایط سخت بین المللی قرار گرفته اند. به همین دلیل است که برخی کارشناسان سفر هیات روسی به تهران را بیشتر از آنکه کاربردی بدانند سفری تبلیغاتی ارزیابی می کنند. روسیه تاکنون 12 جنک با امپراطوری عثمانی بر سر تصاحب کریمه انجام داده است. ناوگان دریایی روسیه همواره در اوکراین مستقر بوده و این کشور به "کی اف" اجاره می داده است. با نزدیک شدن اوکراین به ناتو، روسیه تحمل نکرد تا پای غرب به کریمه باز شود. برخی تحلیلگران معتقدند روسها اگر از گرسنکی هم بمیرند کریمه را به اوکراین باز نخواهند گرداند چه، مستقیما با امنیت ملی این کشور گره خورده است. همین مساله پیش بینی وضعیت آینده روسیه و غرب را دشوار کرده است.

برای تحلیل رفتار روسها و نزدیکی اخیرشان به ایران باید ذره بین را برداشت و به صنعت نفت و گاز و اقتصاد روسیه نگاه کرد. چرا وزیر انرژی روسیه از اول شش ماه گذشته  سه بار به ایران آمده است؟ روسها در شرایط فعلی از دو موضوع رنج می برند. اول: توسعه مخازن جدید نفتی شان است. روسها برای توسعه منایع جدید نفتی شان به منابع مالی و تکنولوژی غربی نیاز دارند. شرکت اکسان موبیل آمریکا، پروژه های توسعه میادین ساخالین و توسعه و تولید LNG را در اختیار گرفته است. اگر این شرکت های غربی روسیه را ترک کنند روسیه برای توسعه تولید نفت و گازش در آینده دچار مشکل جدی خواهد شد.

دوم: وضیعت راندمان انرژی در روسیه و افزایش مصرف در این کشور است. روسیه 500 هزار بشکه نفت ایران را برای جبران این دو نقیصه خود در طولانی مدت لازم دارد. نه فقط برای یک مقطع زمانی کوناه. چرا؟

تولید نفت روسیه کاهش می یاید

صادرات كنوني نفت خام روسيه در حال حاضر معادل 5.2 ميليون بشكه در روز است. اين كشور  2.2ميليون بشكه میعانات و سوخت های مایع هم صادر می کند. روسیه87.2میلیارد بشکه ذخایر نفتی دارد. ميزان توليد نفت روسيه  در سال 2012 معادل 10.643 ميليون بشكه در روز بوده است. عمده این نفت از میادین سیبری غربی بويژه ميادين پريوبسكوي و سموتلور استخراج می شود. ميادين ساخالين در شرق دور تنها حدود ٣درصد مجموع توليد روسيه را تشکیل داده است. اما در میان مدت و بلند مدت ذخاير دست ‌نخورده این میادین در سيبري شرقي نقش مهمتری در افزایش تولید نفت روسیه خواهد داشت. پروژه هاي در حال توسعه روسيه در خوشبينانه ترين حالت ممكن است تنها بتوانند كه افت توليد ميادين قديمي اين كشور را جبران كرده  و بعید است كه منجر به رشد توليد در بلندمدت شود. پيش بيني مي شود كه توليد نفت اين كشور در سال 2022 به 10.144 ميليون بشكه در روز كاهش يابد.  به پشتوانه رشد اقتصادي و افزايش تقاضا در بخش حمل و نقل كشور، پيش بيني مي شود كه مصرف نفتي اين كشور از 3.11 ميليون بشكه در روز در سال 2011 به 3.8 و 4.51 به ترتسيب در سالهاي 2017 و 2022 برسد.   انتظار مي رود كه رشد سالانه مصرف داخلي نفت در روسيه تا سال 2022 به طور ميانگين سالانه 3.39 درصد باشد. هرچند كه از تقاضا براي نفت به منظور توليد برق كاسته خواهد شد اما بين سالهاي 2013 تا 2017 رشد خودروهاي مسافري و تجاري به ترتيب 6.7 و 3.8 درصد خواهد بود كه بر ميزان تقاضاي داخلي خواهد افزود. با توجه به برآوردهاي صادرات خالص نفت و فرآورده هاي نفتي روسيه از 7.129 ميليون بشكه در روز  در سال 2011 به 5.631 ميليون بشكه در روز كاهش خواهد يافت.

هم با روی گشاده روسها را ببینم هم دو زانو ننشینیم

همین جا باید چند سوال مهم پرسید. آیا پيشنهاد تهاتر نفتي روسيه به ايران را مي توان از عدم انتظار روسيه در توافق نهايي ايران و 1+5 در كوتاه مدت تلقی کرد؟ اگر توافق ایران و 1+5 طبق برنامه پیش برود چه لزومی دارد تا ایران بخواهد 500 هزار بشکه از نفت خود را در اختیار روسها قرار دهد. روسها با بزرگ کردن موضوع تهاتر نفت ایران هم به دنبال اهرم مذاکره با غرب باشند هم نیم نگاهی به سود اقتصادی شان دارند. به نظر می رسد راه درست تعامل با روسها از وزارت خارجه می گذرد. وزارت خارجه باید اوضاع مذاکره با 1+5 را به سرعت تحلیل کند و بر این اساس رابطه با روسها را تنطیم کند. اگر پیش بینی ها برای لغو تحریم ها و توافق با 1+5 قوی ایست شاید دلیلی نداشته باشد پروژه های روسی بلندمدت تعریف شود. روسیه را هم باید با روی گشاده دید، هم باید ظرفیت های همکاری با این کشور را توسعه داد و هم نباید دو زانو پیش رویش نشست. همانطور که نباید در مقابل غرب چنین کرد.

3535