اصالت در یک مرکز علمی، جایی که سنت های هزار ساله دانش جویی و دانش پژوهی دارد، به سادگی زوال نمی پذیرد. گفتن این که مثلا در زمان قدیم چند مرجع تقلید در نجف بوده یا روزگاری بچه های علمای نجف شیوعی و مارکسیست می شدند، یا این که صدام و حزب بعث حوزه نجف را نابود کردند و حالا هیچ نمانده است، هیچ کدام در باره حوزه نجف مصداق ندارد و هیچ کدام اینها اصالت حوزه علمی عراق را زایل نکرده است.
اصالت علمی درهر کجا که باشد، مدیون تلاش هایی است که نه فقط در درس فقه مراجع و علمای بزرگ، یا مدارس علمی قدیم بلکه حتی در خاندان ها، در درس های ساده خانگی، در لابلای کتابها و کتابخانه ها و کارگاه های تولید شده قدیمی و همه جا، حتی درفضای آنجا انتشار دارد. بنابرین نباید عجول بود و فکر کرد که یک شبه می شود تمدن اسلامی درست کرد به عکس فکر کرد که مثلا در حوزه نجف به خاطر فلان مشکل، یکباره تشیع و همه علوم آن علم بر باد رفت.
اهل فن می دانند که عالمان اصیل، به آرامی و قدم به قدم، داشت های علمی کهن را حتی زیر خروارها خاک و فشار سیاسی و اجتماعی حفظ کرده و می کنند. خاندانی که سیصد سال است کار صحافی را دنبال کرده، یا خانواده ای که دویست سال است کار چاپ و نشر می کند، یا خاندانی که دویست سیصد سال است نقاشی می کند یا نثر و نظم کار می کند، این خانواده ها هستند که حافظ علم و سنت علمی و تمدن اند.
اما درست در جایی که تصمیمات عجولانه گرفته شده، در طول سی سال، سی جور معلق زده می شود، انسجام علمی از بین می رود، دانشگاه ها تضعیف می شود، حوزه برنامه درستی نمی یابد، و علم با سیاست جوری قرین می شود که عالمی که باید در فلان علم استخوان خرد کند، ابزار دست سیاسیون می شود و علم را اسیر دست آنها می کند، این جا نباید انتظار درست کردن تمدن اسلامی را داشت.
البته کار علم و حوزه، چه نجف چه قم، باید سامان دهی شود و به داشت ها و روشها و منابع پیشین بسنده نشود. باید تلاش کرد تا این روشها اصلاح شده، سامان نوینی جای کارها و روشهای قدیم را بگیرد. و صد البته نباید روی خود معلومات به صورت متعصبانه تکیه کرد، بلکه باید علم ریشه های گذشته را به علاوه آزادی و قدرت رهایش از بند تعصبات بیهوده را داشته باشد، اما ظرفها و مسیرها را باید روانتر کرد و هادی ها را به روزتر. به عبارت دیگر، اصالت ها را حفظ کرد، استوارتر کرد، اما به شرط آن که در مسیر پیشرفت باشد.
امروز عراق به رغم همه مشکلات، در یک مسیر تازه ای قرار گرفته و دانشگاه ها و مراکز علمی و حوزوی آن فعال شده است. تولیداتی که از کتاب و مجله عراق می رسد قابل اعتناست، و چنان نیست که کسی بگوید حوزه نجف نابود شده یا از میان رفته است. اما اکنون وقت برنامه ریزی است تا آن سنت های علمی در مسیرهای تازه ایجاد شده قرار گیرد و پویاتر از قبل ادامه یابد.
... و اما حوزه قم در امتداد حوزه نجف است و اگر تحولی هم در پنج دهه گذشته رخ داده، به برکت مهاجرت شماری از مراجع نجف از بعد از مشروطه به این طرف به قم بوده است. حاج شیخ عبدالکریم و آیت الله بروجردی دو نمونه جدی هستند. روشهای آنها در ایران پا گرفت و با جدیت دنبال شد. اما قم به دلیل آن که تجربه های پیشین را نداشت، سالها طول کشید تا در برخی از زمینه ها بتواند تحولی را ایجاد کند. تقریبا شک نداریم که غالب علمای نجف حتی در حال حاضر، دیدگاه های روشنی تری نسبت به علم در مقایسه با قم دارند. بخش مهمی از تحول علمی در قم هم در این نود و اندی سالی که از تأسیس آن می گذرد از ناحیه عراق و نجف و کربلا بوده است. هنوز هم کاری در ردیف ذریعه و الغدیر نداریم. جالب است که در حال حاضر هم به سنت قدیم سخت گیری آنها برای سانسور افکار بسیار کم تر است و این امر باز هم به سنت های علمی پشین باز می گردد.
باید کاری کرد تا حوزه قم گام های دقیق تر علمی بردارد. بر اساس برنامه ریزی حرکت کند، علم تا آنجا که ممکن است جدا از سیاست حرکت کند، اگر چه در خدمت مردم از هر جهت باشد، مدیریت حوزه صرفا کارش نگه داشتن حوزه برای سیاست نباشد، بلکه اولا و بالذات در اندیشه رشد و بالندگی علمی در این مرکز علمی باشد. رفتن این مسیر نیاز به برنامه های جدی تری در امر آموزش و تحصیل دارد، نیازمند آگاهی ها و تجربه های بیرونی است، احترام به تمام سنن علمی درونی است، کشف اصیل ترین رشته های علمی در قم و نجف و تقویت و انتقال آنها به یکدیگر است. این امر منافاتی با تحول گرا بودن ندارد و اگر کسی تصور می کند هر نوع تحول ریشه ها را از بین می برد، اشتباه می کند.
خوشحالم که آیت الله صافی در پیام شان برای شروع سال تحصیلی نوشتند: با توجه به اینکه دشمنان اسلام از فضاهای مجازی و وسایل ارتباطی جدید استفاده نموده و از این طریق، شبهات و اشکالات را متأسّفانه در اذهان نسل جوان وارد می کنند، ما هم باید از این روش، کمال استفاده را برده تا بتوانیم علوم و معارف حقیقی دین را به تمام دنیا ابلاغ نموده و به شبهات و اشکالات آنها پاسخ بدهیم، البته باید با استفاده از اساتید فنّ و مجرّب و خواندن کتاب های مفید در این زمینه، این خدمت بزرگ را انجام دهیم.
پیام اصلی این عبارات این است که ما باید از امکانات دنیای جدید در حوزه فضای مجازی استفاده کنیم.
نظر شما