مشکلی که وزیر بهداشت را شرمنده جامعه پرستاری کرد/ پرستاران ایرانی دو برابر خارجی ها کار می کنند

آرزو رستم‌زاد: از 15اردیبهشت ماه که وزارت بهداشت مهم ترین برگ برنده اش را در دولت یازدهم رو کرد، 3ماه می گذرد. 3ماهی که کمتر کسی فکر می کرد «طرح تحول نظام سلامت» تا این اندازه موفق اجرا شود و هزینه درمانی کمتر را برای بیمار و درآمد بیشتر را برای پزشکان در پی داشته باشد. با این حال، این طرح اجرا شد و حالا بعد از سه ماه تقریبا همه از آن راضی هستند؛ همه به جز پرستاران بخش های عمومی و تخصصی مراکز درمانی که شرایطشان از قبل هم بدتر شده.

پرستاران ایرانی حالا دست کم دو برابر بیشتر از میانگین جهانی کار می کنند و باید یک تنه از پس مشکلات برآیند. کمبود نیرو و دستمزد که همیشه شکایت جامعه پرستاری ایران را در پی داشت، زیر سایه طرح تحول نظام سلامت دردسرساز شده. طرح جدید مراقبت بیشتری از بیمار می طلبد و بخشی از وظایفی را که پیش از این به عهده همراهان مریض بود، به دوش پرستارها می گذارد. ساعت های طولانی اضافه کاری، شب کاری های پی در پی و بیماران زیادی که هر پرستار باید زیر نظر داشته باشد، کار را به حدی سخت کرده که پرستارها آرزو می کنند شرایط به قبل از اردیبهشت ماه امسال برگردد.

هر پرستار زن، دو سوم پرستار مرد

«بازدهی هر پرستار زن دو سوم پرستار مرد است. در ایران هم که بیش از 85 درصد از پرستاران خانم هستند و از مرخصی زایمان و پاس شیر استفاده می کنند و این به کمبود نیرو دامن می زند.»

این را معاون پرستاری وزیر بهداشت که ریاست سازمان نظام پرستاری را هم به عهده دارد به خبرآنلاین می گوید و ادامه می دهد: «مشکلات فعلی پرستارها در ادامه مشکلات قبلی است. قبول داریم که در طرح تحول سلامت مشکلاتی وجود دارد. اما کمبود نیرویی که امروز در بیمارستان ها و مراکز درمانی به چشم می خورد، از گذشته هم وجود داشته و ناشی از طرح تحول نظام سلامت نیست.»

محمد میرزابیگی می گوید که مطابق با میانگین جهانی باید حداقل 2پرستار برای هر تخت بیمارستانی وجود داشته باشد اما این رقم در کشور ما 0.7 تا 1.1 پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است. رقمی که البته به قبل از اجرای طرح تحول سلامت برمی گردد و این روزها با وظایف جدیدی که این طرح به دوششان گذاشته، کمتر هم شده است. اگر این نسبت را با نسبت 6.7 پرستاران کانادایی و امریکایی به هر تخت بیمارستانی مقایسه کنید، فشار کاری پرستارهای ایران برایتان ملموس تر می شود.

میرزابیگی معتقد است که باید واقع بین بود و برنامه ها را بر اساس شرایط موجود تدوین کرد: «ما اگر بتوانیم به نسبت 1.8 پرستار برای هر تخت بیمارستانی هم برسیم، باز امیدوار می شویم که امور پرستاری در حال سامان گرفتن است. به همین دلیل هدفی کوتاه مدت در نظر گرفتیم که جذب نیرو را تا سقف 1.25 پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی عملیاتی کنیم و هر سال با افزایش آن، به تناسب 1.8 پرستار به ازای هر تخت برسانیم.»

او دلایل کمبود نیروی پرستاری را گسترش مراکز درمانی بدون تامین نیرو و راه اندازی بیمارستان های تحصصی که بیشتر از بخش های عادی نیرو نیاز دارند می داند و می گوید: «به جز این عوامل دو مشکل دیگر هم داریم. یکی تعریف نشدن نرم مشخص برای جذب نیرو و دیگری کهنگی ساختار مراکز بهداشتی که نیرو در آنها به کار گرفته می شود اما در قالب پرستار- تخت محاسبه نمی شود.»

از شرمندگی وزیر بهداشت تا قول معاونت پرستاری

با وجود همه مشکلات، شاید خوش شانسی جامعه پرستاری ایران اینجا باشد که وزیر بهداشت فعلی نگاه واقع بینانه تری به مشکلات آن ها دارد و حل و فصل مشکلات پرستاران را به عنوان یکی از ماموریت های معاونت پرستاری دنبال می کند. مدتی قبل بود که وزیر بهداشت در مصاحبه ای گفت: «شرمنده ایم که با وجود رساندن عقب ماندگی پرداخت کارانه های پرستاران از 18 ماه به 8 ماه، اما هنوز دیون آنها باقیست و آن ها با وجود اضافه شدن کار و زحمتشان در بیمارستان ها از زمان آغاز اجرای طرح تحول، همچنان به مردم خدمت می کنند.»

هاشمی گفته بود یکی از مشکلات جدی در اجرای طرح تحول، کمبود نیروی انسانی به خصوص در بخش پرستاری، آزمایشگاه و رادیولوژی است: می دانیم که با افزایش فعالیت آنها از زمان شروع طرح در شرایطی که تعداد آنها از قبل نیز کافی نبود، چه فشار سختی بر آنها وارد می آورد. از زحمات آنها تشکر می‌کنم و در پی حل این مشکل هستیم.

با این حال معاون وزیر در امور پرستاری می گوید که نمی تواند زمانی را مشخص کند اما مشکلات پرستاران خیلی زود حل می شود. فقط کمی به صبوری پرستاران نیاز است. او می گوید: «ما به حل فوری مشکل بخش پرستاری معتقدیم و خوشبختانه وزیر بهداشت هم همین عقیده را دارد که باید با راهکارهای جزیی مشکل فعلی را برطرف کنیم و در برنامه ای بلند مدت حل ریشه ای مشکل را در دستور کار داشته باشیم.»

او ایجاد تعادل در پرداختی های اعضای تیم درمان را یکی دیگر از اقدامات مهمی می داند که باید انجام شود تا در حالی که پزشکان در طرح جدید از کارانه و حقوق بالاتری برخوردار شده اند، نیروهای پرستار هم افزایش حقوق داشته باشند.

میرزابیگی می گوید: «در نظام پرستاری باید مثل تمام 10-12 سال گذشته که طرح های کارشناسی شده ای را تدوین کرده و به مجلس ارائه می کردیم، همین کار را ادامه دهیم. ما به دولت قبلی، 7سال مهلت دادیم، به دولت فعلی هم باید زمان کافی بدهیم تا در فضای کارشناسی شده ای قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری را تصویب و اجرا کند. بعد از آن، تعرفه ها به صورت آزمایشی در برخی بیمارستان ها اجرا و بعد از نتایج بررسی آن، تصمیم گیری صورت گیرد.»

البته تعرفه گذاری خدمات پرستاری باعث می شود پرستارها به ازای هر خدمتی که انجام می دهند، حق الزحمه جدا دریافت کنند. یعنی اگر پرستاری در ساعاتی از شب به بیمار رسیدگی کند، بر اساس آن دستمزد بیشتری برای هر خدمت پرستاری بگیرد.

دانشجوها به کمک می آیند

تعرفه گذاری، جذب نیروی متخصص و برقرار کردن تعادل جنسیتی در جمعیت پرستاران برنامه های بلندمدتی هستند که وزارت بهداشت در دست دارد. اما برای حل و فصل فوری مشکلات، معاون پرستاری وزیر بهداشت می گوید: «کمبود ناشی از مرخصی زایمان را محاسبه کرده ایم و بر اساس آن به مراکز درمانی اجازه داده شد به ازای هر تعداد خانمی که مرخصی زایمان می گیرند، نیروی موقتی گرفته شود. مساله اینجاست که دولت برنامه ای برای استخدام نیرو ندارد و از این دولت نمی توانیم انتظاری در این زمینه داشته باشیم. از مسئولان خواسته ایم اجازه استخدام رسمی را لااقل در حوزه پرستاری بدهند اما تا آن زمان که دولت تصمیم بگیرد، ناچاریم از روش های کوتاه مدت برای جبران کمبود استفاده کنیم. بنابراین طرح دانشجوی در بالین را اجرا کردیم.»

طرحی که در آن دانشجویان ترم 6 کارشناسی و بالاتر، دانشجویان کارشناسی ارشد و دانشجویان دکتری می توانند زیر نظر پرستاران با تجربه، در بخش های عمومی به کار گرفته شوند و در ازای آن، ساعتی 5تا 7هزار تومان حق الزحمه دریافت کنند که سقف آن 100 ساعت است. یعنی 500 تا 700 هزار تومان در ماه. رقمی که برای یک دانشجوی پرستاری مناسب است و البته به گفته میرزا بیگی، می تواند تجربه بالینی بسیار خوبی برای آنها به همراه داشته باشد. به شرط آنکه این اشتغال باعث افت درسی شان نشود و معدل آنها را به زیر 14 نکشاند.

میرزابیگی می گوید: «تا الان 10هزار دانشجو برای آن اعلام آمادگی کرده اند، 8هزار نفر از آنها واجد شرایط بوده اند و حدود 4هزار نفر از آنها در مراکز درمانی به کار گرفته شده اند و با پایان تعطیلات تابستانی رقم متقاضیان از این هم بالاتر خواهد رفت.»

او ادامه می دهد: «قدم بعدی که در طرح تحول نظام سلامت برداشتیم، جبران عقب ماندگی پرداخت های بخش بالینی بود که اگرچه در تمام نقاط کشور بدهی ها به یک اندازه پرداخت نشده اما می توانم بگویم بدهی ها به صفر نزدیک شده و حقوق و کارانه تقریبا به روز پرداخت می شود. اما همه این ها راهکارهای موقتی هستند و باید با جذب نیروی پایدار مشکلات بخش پرستاری را در کشور برطرف کنیم. راه چاره اش هم تغییر ظرفیت دانشگاه ها و حفظ تعادل جنسیتی در این رشته است.»

آن طور که معاون پرستاری وزیر بهداشت می گوید، تقریبا 100درصد دانشجویان فارغ التحصیل پرستاری جذب بازار کار می شوند و لااقل از این جهت رشته پرستاری با بقیه رشته های دانشگاهی متفاوت است: «اگر در تمام رشته ها مشکل بیکاری وجود داشته باشد، در رشته پرستاری این مشکل را نداریم و دانشجویان می توانند مطمئن باشند که بعد از فارغ التحصیلی شرایط اشتغال شان فراهم است.»

۴۷۴۷