سمیه علیپور: منوچهر محمدی در دهه 70 فیلمی را تهیه کرد که سالهای سال است،مهمترین فیلم سینمای ایران درباره فلسطین محسوب میشود. زندهیاد سیفالله داد این فیلم سینمایی را در سالهایی کارگردانی کرد که بودجههایی هنگفت به فیلمسازی درباره فیلمی با این موضوع اختصاص پیدا نمیکرد و او با شناخت و باور خود پیش رفت. محمدی در گفتوگو با خبرآنلاین، درباره ساخت «بازمانده» سخن گفت.
اینکه «بازمانده» نه فقط در میان ایرانیان بلکه، در میان عرب زبانها نیز مورد توجه قرار گرفته، نشان از واقعنگاری فیلم دارد. برداشت فیلم از داستان غسان کنفانی تا چه حد در ارائه تصویر درستی از زندگی و روابط مردمان آن منطقه تاثیر داشته است؟
«بازمانده» برداشت آزادی از یکی از قصههای کوتاه غسان کنفانی با عنوان «بازگشت به حیفا» است. مرحوم داد، یک خط داستانی را از آن قصه برداشته بود. نکته در این است که اصلا آن داستان، قصه بسیار تلخی داشت و حس شکست درش دیده میشد. نگاه در آن داستان مواخذه نسل گذشته فلسطینیها بود، از این منظر که چرا در زمانی که کشور جعلی اسرائیل شکل میگرفت مقاومت و ایستادگی نکردند. آقای داد از آن قصه تنها این ایده را گرفتند که فرزندی در زمان هجوم نظامیان ارتش اسرائیلی در خانه جا میماند.
واقعنگاری فیلم حتما حاصل آشنایی با مردمان و زندگی افراد در آن منطقه است، این آشنایی به چه ترتیب به دست آمده بود؟
آقای داد، برای نگارش فیلمنامه «بازمانده» چند سفر به سوریه و لبنان داشتند و حجم زیادی کتاب تاریخی در مورد این سرزمینها مطالعه کرده بودند. احاطه و تسلط به دو زبان عربی و انگلیسی کمک شایانی به او میکرد تا متون اصلی را بدون نیاز به ترجمه بخواند. آقای داد،اسناد و مدارکی را مطالعه کرد و تعداد زیادی از کتابهای حوزه مقاومت فلسطین که در کشورهای مختلف به چاپ رسیده بود، خواند.
منوچهر محمدی میگوید که فیلم باز مانده را با جان و دل و ایمان و باور ساختیم
وقتی برای ساخت فیلم به سوریه رفتید، واکنش آنان به ساخت چنین فیلمی چه بود؟
بعد از آنکه فیلمنامه نوشته شد، به سوریه رفتیم. تمامی دستاندکاران حوزه ادبیات، هنر و تلویزیون سوریه که در جریان فیلمنامه قرار گرفتند اذعان داشتند که اثری به این قوت در این حوزه ندیدهاند. آنان این متن را با نوشته هنرمندان کشورهای عربی مقایسه کردند و به این جمعبندی رسیدند. با وجود کیفیت متن، آنها تردیدهای جدی داشتند که چنین فیلمی بتواند ساخته شود. وقتی برای پیشتولید به سوریه رفته بودیم، سینماگران سوری میگفتند شما دیوانه هستید که قصد دارید چنین فیلمی را بسازید، آنان عملا عبارت مجنون را به کار میبردند.
کسانی که قرار بود با شما همکاری کنند هم چنین نظری داشتند؟
یکی از مسئولان آنان بعید میدانست که چنین فیلمی ساخته شود. به نظر او زیرساختهای تولید این فیلم در سوریه وجود نداشت. وقتی او با اراده جدی من و آقای داد مواجه شد، تسلیم شد و همکاری کرد. بعد از آنکه فیلم در جشنواره فجر به نمایش درآمد در جشنواره دمشق اکران شد و منتقدان و صاحبنظران عرب تاکید کردند این فیلم پیش از این مشابه نداشته است.
نظر مدیران سینمایی وقت در مورد این فیلم چه بود؟ آنان علاقمند بودند چنین فیلمی ساخته شود یا چندان رغبتی به تولید آن نداشتند؟
اتفاقا وقتی مطرح شد که قرار است فیلمی در این زمینه کار کنیم از سوی مدیران اعتماد به سازندگان «بازمانده» وجود دارد و آنان وارد اما و اگرها نشدند. هدف ما این بود فیلمی تهیه کنیم که نه تنها در ایران، در دنیای عرب امکان مطرح شدن داشته باشد و موضوع فلسطین را به گونهای روایت کند مخاطب بتواند آن را بپذیرد و باور کند. فکر میکنم تاکنون دیگر روشن شده که سازندگان «بازمانده» از دل و جان با ایمان و باور این فیلم را ساختند و از چیزی برای آن ساخت آن کم نگذاشتند.
آقای محمدی سالهاست شما فیلمهایی را تهیه میکنید که خودتان ایده اولیه آن را مطرح کردهاید و حتما این نزدیکی شما به موضوع، در جریان تولید هم نقش دارد. نسبت نگاه و تفکر شما با داستان «بازمانده» چطور بود؟
وقتی یک روز مرحوم آقای داد آمدند و گفتند طرح دو صفحهای آماده کرده بودند و مطرح کردند یقین کردم که قصه مطلوبی برای پرداخت به دست آمده است. قصهای به مقطع تخلیه سرزمین فلسطین از سوی انگلیسها برای آمادهسازی فضا جهت تاسیس کشور جعلی اسرائیل میپرداخت.
زنده یاد سیف الله داد با روی کار آمدن دولت اصلاحات معاون سینمایی وزارت ارشاد شد
کار ساخت فیلم را در خارج از کشور سخت نبود؟
حمایتهای آقای اختری سفیر ایران در سوریه و همراهی افرادی که در آنجا در جریان کار قرار گرفتند بسیاری از سختیها را برطرف کرد. آقای اختری به قصه فیلم علاقه داشتند و امیدوار بودند از ساخت این داستان فیلمی خوب به دست آید. با این موافقتها و همراهیها بسیاری از موانع اداری حل شد. من معتقدم اگر قرار بود «بازمانده» را در ایران بسازیم بسیار سختتر و دشوارتر میشد. همکاری مردم کشور سوریه در حدی بود که ما شرمنده میشدیم. بستن خیابان لاذقیه دمشق برای برداشت یکی از صحنهها و یا انفجاری که در صحنهای از فیلم بود، چه به لحاظ امنیتی و چه از منظر اجرایی کار دشواری بود. مساعدت بسیار خوبی برای ساخت این فیلم شد و این باور از ابتدا در کل گروه شکل گرفت که تولید کاملا حرفهای کار خود را پیش میبرد. آقای داد از هیچ چیز کوتاه نمیآمدند و تا به نتیجه به مطلوب نمیرسیدند، کار را متوقف نمیکردند. ما این فیلم را با سه ماه پیش تولید و بعد سه ماه و نیم فیلمبرداری ساختیم.
هزینه ساخت فیلم نسبت به فیلمهایی که در آن مقطع ساخته میشد، خیلی متفاوت بود؟
«بازمانده» با 40 میلیون تومان هزینه تولید شد. البته بعد از آماده شدن به شدت از طرف ارشاد آن موقع بیمهری بود و اجازه شرکت در جشنواره فجر به آن ندادند و ما را وادار کردند بگوییم فیلم به جشنواره نمیرسد. بعد از آن در سال 75 و بعد از اینکه برخی از مسئولان، غیر از مسئولان ارشاد فیلم را دیدند، پی به ارزشهای آن بردند و اجازه نمایش دادند. به طور مشخص «بازمانده» قبل از جشنواره فجر سال 74 تا خرداد 75 در محاق توقیف بود.
نکته «بازمانده» در این است که فیلم به خوبی جای خود را در میان عربها نیز باز کرد.
با وجود شرایط سختی که تولید فیلم داشت، آن را آماده کردیم، نتیجه این شد که علاوه بر محبوبیت فیلم در میان منتقدان و مخاطبان ایرانی، «بازمانده» به عنوان یکی از آثار شاخص مربوط به فلسطین در کشورهای منطقه شناخته شد. در ایران فیلمهای دیگری با هزینههای چندین میلیاردی درباره فلسطین ساخته شد، اما به نظر میرسد هیچ یک از آنها در حدی نبوده که دیده شود و در خاطرهها بماند، این فیلم نه تنها در ایران، بلکه براساس اخبار و اطلاعات به عنوان اثر خاطرهانگیز و نوستالژیک که به تمام ابعاد موضوع فلسطین میپردازد، توانسته در کشورهای مختلف مطرح شود.
آقای محمدی خودتان دلیل اینکه «بازمانده» جایگاهی ویژه به دست آورده است را حاصل چه میدانید؟
ما فیلم را با جان و دل ایمان و باور ساختیم. ما به این فیلم به چشم کار سفارشی و دستوری نگاه نمیکردیم، ما به این فیلم به چشم یک محمل برای ساخت فیلمی با پردواکشن عجیب نگاه نمیکردیم. فیلم درست درباره مردم فلسطین فیلمی است که با ضوابط و اصول حرفهای ساخته شود و خودش را در مقابل خونهایی که در این سالها در فلسطین بر زمینه ریخته مسئول بداند. موضوع فلسطین سوژه حساس و مهمی است و تا زمانی که نمیتوانیم حق مطلب را ادا کنیم نباید به آن نزدیک شویم، فیلمسازی که درباره فلسطین فیلم میسازد مانند جوانی است که با تانگ میجنگد، فیلمی که غیرمومنانه ساخته شود تاثیرگذار نخواهد شد.
57243
نظر شما