زهرا خدایی
جان کری در هفدمین سفر خارجی‌اش از زمان تصدی وزارت خارجه آمریکا به خاورمیانه آمده است. تور 9 روزۀ وزیر خارجه شامل ملاقات با مقامات عربستان، لهستان، اسراییل، اردن، الجزایر و مراکش، مصر است و اهم موضوعات مورد گفتگو روند مذاکرات صلح اسراییل-فلسطین، بحران سوریه و پرونده هسته ای ایران خواهد بود.
در این میان اقامتی کوتاه در قاهره آنهم در حالیکه این توقف در برنامۀ وزیر خارجۀ نبوده نیز در خور توجه است. فضای بی اعتمادی و سرد حاکم بر دولت نظامی مصر نسبت به آمریکا که بارها در اظهارنظرهای رسمی ارتشیان خودنمایی کرده، طی ماههای اخیر به خوبی قابل رویت بود. و از همه بدتر آنکه آمریکا به تازگی بخشی از کمک های نظامی خود را به دولت موقت مصر را کاهش داده است.
اما فارغ از همۀ اهداف و محورهای گفتگو آنچه که در سفر جان کری در کانون توجه رسانه های جهان قرار گرفته، فضای سرد حاکم بر روابط واشنگتن- ریاض است. چندی پیش بندر بن سلطان، رییس سازمان اطلاعات عربستان به تعدادی از دیپلمات های اروپایی گفته بود که ریاض قصد دارد سطح تعاملات و مناسبات خود را با سازمان سیا کاهش خواهد داد و این هدف را از طریق فرانسه و اردن دنبال خواهد کرد.
امروز(دوشنبه) جان کری به دیدن ملک عبدالله می رود تا با دلجویی از پادشاه عربستان به شاهزادگان بگوید که واشنگتن متحدان دیرینۀ خود را فراموش نمی کند؛ اما به اعتقاد برخی ناظران برای این دلجویی کمی دیر است لذا جناب وزیر برای جبران مافات باید به قدر لازم به آل سعود ضمانت و اطمینان بدهد. اما پرسش اینجاست که آل سعود چه می خواهد؟
تعابیر و تحلیل های متفاوتی از سردرگمی ریاض در قبال تحولات خاورمیانه ارائه می شود. واقعیت اینست که ماجرا از بهار عربی و یا تحولات دو سال اخیر جهان عرب آغاز شد؛ دگرگونی هایی که به اعتقاد کارشناسان لرزه بر اندام شاهزادگان انداخته است. ریاض، ناراضی از موضع آمریکا، از اینکه واشنگتن متحدان دیرینۀ خود و ریاض را یکی پس از دیگری رها کرده، خشمگین است؛ از این رو این ضرورت به شدت در میان سیاستمداران سعودی تقویت شد که ریاض باید خود دست به حرکتی بزند.
امروز آل سعود با تغییر در مسیر تحولات خاورمیانه تا اندازه ای کنترل و مدیریت کانون های بحران را در دست گرفته است. شاهزادگان سعودی که خواهان بازگشت نظامیان به قدرت در مصر بودند، با کاهش حمایت های مالی و نظامی آمریکا از دولت موقت، در تلاشند تا خلأ واشنگتن را پر کنند. در سوریه نیز با احیای روند مذاکرات ژنو، سعودی همچنان بر این باور است که صحنه گردان وقایع عربستان است و تا ریاض اراده نکند زمینه برای برگزاری ژنو 2 مهیا نخواهد بود. در یمن، بحرین و .. نیز به همین منوال.
ژان لوئی دوفور، یکی از افسران ارشد اسبق ارتش فرانسه در این باره می گوید: این اولین باری نیست که منافع آمریکا با عربستان سعودی با یکدیگر در تضاد است. پس از حادثۀ 11 سپتامبر بوش پسر به ریاض این سیگنال را داد که این کشور چاره ای جز اصلاحات سیاسی ندارد. اما حملۀ آمریکا به عراق، این کشور را در دامن ایران قرار دارد و باز هم میان آمریکا و عربستان تضاد منافع به وجود آورد. اما این بار آل سعود زبان به اعتراض گشوده است. ابراز نارضایتی مقامات سعودی از سیاست های آمریکا و انصراف از پذیرش کرسی غیردائم شورای امنیت به خوبی بیانگر این واقعیت است.
نواف عبید یکی از مشاوران ملک عبدالله در این باره می گوید: آل سعود دیگر نمی خواهد بر روی غرب حساب باز کند و تلاش دارد تا با اعمال نفوذ در کشورهای عربی منطقه سیاست مستقلی را در پیش گیرد.
اما پرسش اینجاست که آیا ریاض - که تاکنون قدرت وابسته و تابع واشنگتن بوده- این توانایی را دارد که راهش را از آمریکا جدا کند؟
دوفور در این باره می افزاید: عربستان در موضعی نیست که بتواند در حوزۀ سیاست خارجی راهش را از واشنگتن جدا کند. شاید ریاض بتواند با استفاده از ابزارهای فشار(اعم از توانایی مالی‌اش و یا استفاده از گروههای ضدشیعی) توجه واشنگتن را به خود جلب کند اما قادر نیست مسیرش را به طور کامل از آمریکا جدا کند.
عربستان به شدت نیازمند کارشناسان آمریکایی برای استخراج منابع نفتی اش است. ریاض هنوز نیازمند سلاح های آمریکایی و اروپایی برای برقراری توازن با نیروی قدرتمند ایران است. از این رو بعید به نظر می رسد که سعودی ها وارد کانون هایی شوند که در تضاد با منافع آمریکا قرار دارد.
با این حال این احتمال را هم نباید نادیده گرفت که رویکرد جدید عربستان شاید مشکلاتی را در برقراری روابط میان ایران و آمریکا به وجود آورد.
5252
نظر شما