عالم بزرگ صفوی که تا اذان صبح متوجه پهن شدن سفره شام نشده بود

به گزارش خبرآنلاین، امروز سالگرد درگذشت یکی از عالمان بزرگ صفوی، آقاجمال خوانساری است. از همین رو به شرح مختصری از احوال و زندگی او می پردازیم.

جمال الدین محمد خوانساری، فرزند آقاحسین خوانساری و معروف به آقاجمال بود. مقام علمی این محدث، متکلم و فقیه اصولی و جامع علوم معقول و منقول را بسیار ستوده‌اند و به وی لقب «جمال‌المحققین» داده‌اند. وی از فقیهان امامیه و از دانشمندان پر آوازه ایران محسوب می‌شود. تاریخ تولد و محل ولادت او معلوم نیست، اما مسلم است که وی اصالتا خوانساری بوده و در اصفهان پرورش یافته است.

این فقیه گرانمایه با دانشمندان بزرگی هم چون علامه محمد باقر مجلسی و میرزای شیروانی معاصر بوده است. تاریخ نگاران از او به عنوان محققی حکیم، فقیهی نوآور و دانشمندی نامدار که دارای احاطه علمی کم نظیر و حسن سلیقه و ذوق سلیم و اندیشه‌های ناب بود، ‌یاد کرده‌اند و او را در عصر خویش سبب خیرات و برکات بسیاری بر جهان تشیع دانسته‌اند و بر این باورند که حوزه علمیه اصفهان به وسیله او رونق گرفت و دانشوران کم نظیری در حوزه تعلیم او پرورش یافتند.

تسلط عالی او بر فقه، اصول و فلسفه، و مهارت او در آفریدن آثاری زرین در ادبیات فارسی، زبانزد خاص و عام بود. سخنان شیرین، گفتار ملیح و رفتار صمیمانه وی هر تازه واردی را به خود جذب می‌کرد. آقا جمال بعد از فراگیری علوم و فنون مختلف عصر خویش در مدت کوتاهی به عنوان مدرس برجسته شناخته شد و در حوزه علمیه اصفهان، به تدریس پرداخت. این دانشمند بزرگ ایرانی، چون در اکثر رشته های علوم متنوع عصر، همچون فقه، اصول، فلسفه، تفسیر، علوم ریاضی، شعر و ادب، عقاید و کلام تسلط وافر داشت در همه زمینه ها به تدریس پرداخت. وی افزون بر این که به عنوان مجتهد طراز اول و مدرس بزرگ عصر صفویه شناخته شده بود، یکی از ستارگان درخشان آسمان ادب فارسی نیز شمرده می‌شد.

فقیه خوانساری علاوه بر تربیت شاگردان ممتاز، اداره مهم‌ترین حوزه علمیه شیعه و حل و فصل امور مردم مسلمان، نویسنده‌ای خوش قلم، حاشیه نویسی نکته سنج و مترجمی ماهر و جامع‌نگر بود. آثار وی در سه بخش؛ تالیفات، تعلیقات و ترجمه‌ها است که مجموعا در چهل و شش کتاب گرد آمده است.

از آن جا که آقا جمال عالمی نقاد، نکته سنج و درد آشنا در جامعه خویش بود، در نهایت زیرکی و تیزهوشی، با سیاست‌های نادرست و باورهای غلط فرهنگی و خرافات رایج بین مردم و مسئولان وقت مبارزه می‌کرد. وی با تالیف کتاب «عقائد النساء یا کلثوم ننه»، رسوم و پندارهای رایج در میان زنان آن روزگار ایران را به نقد کشید. کتاب هنرمندانه و طنزآمیز عقاید النساء از نخستین کتاب‌های رسمی فرهنگ مردم است.

خواندن نماز بر پیکر بزرگ‌ترین و معروف‌ترین شخصیت جهان تشیع در قرن 11 و 12 هجری، علامه محمد باقر مجلسی، نشانگر تقدم کامل آقا جمال خوانساری بر تمام دانشمندان و فقهای آن عصر می‌باشد.

تکیه خوانساری‌ها در مزار تخت پولاد. در این بقعه حدود هفتاد نفر از صالحان و عالمان مدفونند. 

*****

علمای بسیاری در ستایش از شخصیت علمی معنوی این فقیه فرزانه مطالبی نوشته اند. برخی از این سخنان و توصیفات دیگری که درباره رفتار و منش او نقل شده را در ادامه مرور می کنیم.

*استاد مرتضی مطهری می نویسد: «جمال الدین خوانساری معروف به آقا جمال خوانساری، فرزند آقا حسین خوانساری و شاگرد او و شاگرد دایی خود محقق سبزواری بوده است. وی مردی محقق و جامع معقول و منقول بوده. آقا جمال با دو واسطه، استادِ سید مهدی بحرالعلوم است. »

*شیخ حر عاملی می نویسد: «او دانشمندی فاضل، فیلسوفی متکلم و پژوهشگری ژرف‏نگر است. »

*محمد باقر خوانساری، صاحب کتاب"روضات الجنات" در وصف او می گوید: «آقا جمال در روزگار خود ریاست تدریس را به عهده داشت و از برکات انفاس قدسی او گروهی از فضلا و دانشمندان برجسته به عالی‌ترین مقامات علمی و معنوی نایل آمدند.»

*یکی از خصائل شاخص این فقیه جلیل القدر عشق فراوان به مطالعه بوده است. او هنگام مطالعه چنان غرق تفکر و اندیشه می‌شد که از اطرافش غافل می‌گشت. نقل شده که روزی برای آقا جمال شام حاضر کردند. در حالی که آقا مشغول به مطالعه بود، اهل خانه سفره و غذا را نزد او گذاشتند و آقا هیچ ملتفت نشد، تا آن که به یک دفعه اذان صبح بلند شد، آقا جمال سر برداشت و دید که شام حاضر است. گفت: چرا غذا را دیر آوردید؟ گفتند: اول شب آوردیم، اما شما چنان غرق در تفکر و مطالعه بودید که ملتفت نشده‌اید.

*او با همه افراد، از پایین‌ترین طبقات مردم عادی گرفته تا امیران و سلاطین صفوی، معاشرت داشت و خود را در این رفت و آمدها در چهارچوب تشریفات و تعارفات معمولی گرفتار نمی‌کرد، وی با خواص و عوام با زبانی شیرین و گفتاری ملیح و نمکین گفت و گو می‌کرد و بدین وسیله با انسان ارتباط نزدیک برقرار می‌کرد و در هدایتشان می‌کوشید. از این رو، او پناهگاه نیازمندان و دردمندان بود. آقا جمال برای حل مشکلات بیچارگان تلاش می کرد. نفوذ وی در میان مردم به گونه‌ای بود که پادشاهان صفوی به او ابراز ارادت می‌کردند و با عطایای خود او را می‌نواختند.

قبر آقا جمال خوانساری و آقا حسین خوانساری 

آقا جمال در 26 رمضان سال 1125 هـ . ق. 25 سال بعد از رحلت پدرش در اصفهان وفات یافت و در تکیه خوانساری‌ها در قبرستان بزرگ تخت فولاد، کنار قبر پدرش، آقا حسین مدفون شد. در این بقعه حدود هفتاد تن از صالحان و عالمان مدفونند.

/6262