معیارهای انتخابات خوب

مردم بسیاری از کشورها در جهان معاصر، روسای جمهور خود را از طریق برگزاری انتخابات عمومی تعیین می کنند و از این طریق برای مدت معینی اداره کشور را به وی می سپارند. ایران هم پس از پیروزی انقلاب اسلامی که مردم به دوران نظام سلطنتی پایان دادند، از همین شیوه برای گزینش رئیس قوه مجریه استفاده می کند و تا کنون 6 نفر به این سمت انتخاب شده اند. هم اکنون نیز ملت ایران به منظور اعمال حاکمیت ملی خود، برای انتخاب رئیس جمهور جدید آماده می شوند. اما برای بسیاری از رأی دهندگان - صرف نظر از این که چه کسی انتخاب می شود- این سوال مطرح است که چه معیارهایی برای برگزاری یک انتخابات خوب وجود دارد؟
تا کنون سه معیار به شرح زیر برای برگزاری یک "انتخابات خوب" معرفی شده است:

1- آزاد و رقابتی

2- سالم و پاک

3- عادلانه یا منصفانه

مفهوم "انتخابات آزاد" این است که همه آحاد یک کشور بتوانند در انتخابات شرکت کنند و رأی بدهند و یا به عنوان نامزد از مردم رأی بگیرند. معمولا در همه کشورها برای رأی دادن فقط یک شرط وجود دارد و آن این است که افراد به سن قانونی رسیده باشند. بنابراین حتی مجرمین و زندانیان و حتی محکومین به اعدام هم می توانند رأی دهند. اما برای نامزد شدن افراد، کاندیداها باید دارای مشخصات و شرایطی باشند که این شرایط را قانون تعیین می کند. در اینجا مهم ترین مسئله این است که نامزدها با "معیارهای واحدی" مورد ارزیابی دستگاه های مربوطه قرار گیرند و کسی نتواند تعیین صلاحیت ها را غیر عادلانه بشمارد. اگر کسی هم رد صلاحیت می شود دلایل آن اعلام گردد و مرجعی هم برای پاسخگویی به اعتراضات احتمالی وجود داشته باشد.

از طرف دیگر بایستی یک تنوع و رقابت جدی بین نامزدها و گروه های سیاسی در جریان انتخابات برقرار باشد تا مردم امکان انتخاب فرد مناسب تر و بهتر را پیدا کنند. بنابراین اگر همه نامزدها از یک طیف باشند، عملا رقابت واقعی ، پر شور و حماسی اتفاق نخواهد افتاد و دایره انتخاب مردم محدود خواهد شد. بر همین اساس است که در هر انتخاباتی معمولا افراد و جریانات مخالف دولت حاکم، سعی می کنند خود را ناجی کشور معرفی کنند تا بتوانند اقبال عمومی را به خود و برنامه هایشان جلب کنند.

اما مفهوم سالم بودن انتخابات، این است که از "کوزه همان برون تراود که در اوست". یعنی نتیجه انتخابات آن چیزی باشد که مردم در صندوق ها رأی داده اند. یعنی به قول مرحوم گل آقا : "ننویسند فلانی ولی بعد ببینند که خوانده اند بهمانی". در سلامت انتخابات همین بس که نامزدهای رأی نیاورده نتیجه انتخابات را بپذیرند و با قبول پیروزی رقیب به فرد منتخب تبریک بگویند. در چنین وضعیتی مهم ترین شاخص سالم بودن انتخابات تحقق یافته است. با توجه به این که افراد مورد اعتماد نامزدها در پای صندوق های رأی و در مراحل شمارش آرا تا اعلام نهایی نتایج حضور دارند ، بنابراین ناظرین نتایج اعلامی را با واقعیت موجود تطبیق می دهند و با این روش بر سلامت جریان انتخابات نظارت می کنند و فرآیند انجام شده را یا تأیید می کنند و یا اگر نظری دارند بیان می کنند. در بعضی از کشورها هم که اختلاف بین احزاب و جریانات سیاسی زیاد است و یا این که به حکومت اعتماد کافی وجود ندارد از ناظرین بی طرف بین المللی برای اطمینان از سلامت جریان انتخابات استفاده می شود و نظر این ناظرین را همه طرف ها می پذیرند. نمونه این روش، انتخابات چند سال گذشته در فلسطین بود که پیروز شدن حماس را ناظرین بین المللی از جمله کارتر– رئیس جمهور اسبق آمریکا- نیز تأیید کردند. البته دولت ها و مردم کشورها معمولا حضور ناظرین بین المللی را مغایر اقتدار ملی تلقی می کنند و سعی دارند تا چنین اتفاقی برای برگزاری انتخابات نیفتد.

اما عادلانه یا منصفانه بودن انتخابات هم به این مفهوم است که امکانات و ظرفیت های حکومت یا دولت به طور مساوی در اختیار نامزدها قرار گیرد یا قرار نگیرد و حکومت و دستگاه های حاکمیتی نسبت به همه کاندیداها بی طرف باشند. برای مثال صدا و سیمای دولتی و نیز مطبوعات و یا پایگاه های خبر رسانی حکومتی به نفع یا علیه هیچیک از نامزدها اقدامی نکنند و امکانات خود را به طور مساوی در اختیار همه کاندیداها قرار دهند. با پذیرش این شیوه، صدا و سیما بعضی کاندیداها را - حتی به بهانه طرح فعالیت های فعلی آنها یا سازمانی که در رأس آن قرار دارند- به طور غیر مستقیم به افکار عمومی معرفی نمی کند و همچنین علیه بعضی از کاندیداها و احزاب حتی به صورت غیر مستقیم تبلیغ نمی کند.

به هر حال گرچه در عمل اجرای موارد فوق بسیار مشکل است اما در مجموع به انتخاباتی که حتی الامکان با معیارهای فوق برگزار شود، "انتخابات خوب" می گویند. با چنین معیارهایی می توان به نظر امام خمینی که "میزان رأی ملت است" تحقق بخشید. خداوند هم در قرآن مجید می فرماید "ان الله یأمرکم ان تودوا الامانات الی اهلها و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل"

منبع: تابناک 
پست الکترونیکی نویسنده: alaei_hossein@yahoo.com