هادی نیلی: لایحه هدفمندکردن یارانه‌ها (یا همان پرداخت نقدی یارانه‌ها) که این‌روزها وضعی مبهم پیدا کرده و معلوم نیست سرانجام به چه شکلی از تصویب مجلس خواهد گذشت، آینده زندگی ایرانیان را شکل می‌دهد.
این لایحه از جمله حوزه آموزش را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آموزش عمومی و آموزش‌های حرفه‌ای و تکمیلی، در واقع آینده حرفه‌ای و طبقاتی هر فرد را رقم می‌زند و دسترسی به حداقل‌هایی از آموزش عمومی رایگان، فرصت برابر برای ارتقای جایگاه شهروندان فراهم می‌کند که این می‌تواند به شایسته‌سالاری و بهره‌بردن نظام فکری و مدیریتی کشور از نخبگان کمک کند.
در فقدان یک نظام آموزشی کارآمد و فراگیر، استعدادها فرصت بروز پیدا نمی‌کند و شهروندان به‌دشواری می‌توانند از مسیر ارتقای دانش و مهارت خود، جایگاه خود را در جامعه تعریف کنند.
با این وصف، نگرانی کارشناسان و تحلیلگران درباره تبعات پرداخت نقدی یارانه‌ها بر حوزه آموزش کشور، قابل‌درک است. تحلیلگران هشدار می‌دهند در یک اقتصاد مصرف‌زده مانند ایران، یارانه‌های نقدی‌پرداخت‌شده برای کالاهای غیرضروری یا پرکردن خلاءهای هزینه‌ای خانوارهای ایرانی هزینه می‌شود و به این ترتیب، مصرف کالاهای اساسی کاهش پیدا می‌کند و این می‌تواند حوزه‌های بهداشت و آموزش جامعه را که عمدتاً مبتنی بر یارانه‌ها هستند، به خطر بیندازد.
یکی از هشدارهایی که کارشناسان درباره عواقب اجتماعی نقدی‌کردن یارانه‌ها می‌دهند، آن است که سازوکار هزینه خانوار به هم می‌ریزد. خانواده‌های ایرانی که تا پیش از این درآمدها و هزینه‌های خود را به شکلی به حالت نیمه تعادلی درآورده‌اند با پرداخت یارانه‌های نقدی با حجم زیادی از پول مواجه می‌شوند که برنامه‌ای خاص برای آن ندارند.
در این شرایط افزایش پول‌های در اختیار خانواده‌ها منجر به تورم می‌شود. آنها نه توانی برای پس‌انداز دارند و نه نیرویی برای بازسازی اوضاع اقتصادی خود. به‌این‌ترتیب پرداخت نقدی یارانه‌ها نه تنها کمکی به خانواده‌ها نمی‌کند، بلکه آنان را دچار حالتی می‌کند که بیش از قبل پول دارند، ولی با پولشان کار سازنده‌ای نمی‌توانند انجام دهند.
حسین راغفر، کارشناس مسائل اجتماعی، در تشریح آسیب‌های این طرح در گفتوگو با روزنامه «خبر» هشدار می‌دهد: آثار اجتماعی این برنامه می‌تواند خیلی مخرب باشد. پرداخت نقدی یارانه‌ها، فقر را در جامعه عمیقاً گسترش می‌دهد و شهروندان را در حوزه سلامت و تغذیه و آموزش و بهداشت و مسکن شدیداً دست‌تنگ و ضعیف می‌کند.
شهریه‌ها گران می‌شود
رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درباره تأثیر لایحه هدفمندکردن یارانه‌ها بر دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی به «خبر» می‌گوید: اگر دولت از دانشگاه‌های غیردولتی حمایت نکند، این دانشگاه‌ها مجبور به افزایش شهریه یا کاهش کیفیت خواهند شد.
علی عباس‌پور‌تهرانی‌فرد با تأکید بر اینکه اجرا شدن لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها به طور قطع بر دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی تأثیرگذار است، توضیح می‌دهد: در صورت افزایش هزینه آب، برق، گاز و در کل انرژی، دانشگاه‌ها نیز درگیر می‌شوند و دانشگاه‌های دولتی می‌توانند از 20 درصدی که برای جبران هزینه‌ها در اختیار دولت قرار می‌گیرد استفاده کنند.
به گفته عباس‌پور، بر‌‌اساس آنچه در لایحه آمده است این 20 درصد برای دستگاه‌های دولتی در نظر گرفته شده که دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی را نیز شامل می‌شود و باید از این اعتبار دانشگاه‌های دولتی نیز سهم داشته باشند.
با این حال رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می‌گوید: علی‌رغم اختصاص این اعتبار این مسئله پیش می‌آید که آیا این اعتبار می‌تواند با هزینه‌های دانشگاه‌ها که به دنبال هدفمند کردن یارانه‌ها به وجود می‌آید برابری کند یا خیر که این موضوع جای تأمل دارد.
عباس‌پور هشدار می‌دهد: اگر این اعتبار به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی غیردولتی پرداخت نشود، مجبورند شهریه‌ها را افزایش دهند تا افزایش هزینه‌ها جبران شود.
به گفته این نماینده مجلس، با توجه به اینکه همیشه از قشر مستضعف نیز در دانشگاه‌های غیردولتی حضور دارند این افزایش شهریه مشکلاتی را به وجود می‌آورد.
رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی توضیح داد: در کل ما تصویر روشن و دقیقی از ابعاد لایحه هدفمندکردن یارانه‌ها نداریم و دولت نیز تاکنون تصویر روشنی از جزییات لایحه ارائه نداده است.
افزایش قیمت خدمات دانشجویی
در همین حال معاون مالی- اداری دانشگاه شهید بهشتی درباره تأثیر هدفمند کردن یارانه‌ها بر فضاهای دانشگاه گفت: اگر دولت از دانشگاه‌های سراسری که متعلق به دولت است حمایت نکند، دانشگاه‌ها مجبور به افزایش هزینه خدمات دانشجویی می‌شوند.
بهروز دری در گفتوگو با مهر با تصریح اینکه طرح هدفمند کردن یارانه‌ها را سیاستی مطلوب برای کشور می‌داند، درباره تأثیر این هدفمندسازی بر دانشگاه‌ها توضیح داد: به هر حال دانشگاه‌های سراسری وابسته به دولت هستند که هزینه‌هایشان در برنامه‌ریزی مالی دولت محسوب می‌شود.
او افزود: دانشگاه‌ها ممکن است مجبور شوند برای جبران هزینه‌های جاری در قیمت‌های برخی خدمات خود مثل غذا و یا هزینه خوابگاه تجدید‌نظر کرده و با افزایش قیمت، بخشی از هزینه‌ها را توسط مصرف‌کننده که همان دانشجو است، تأمین کنند.
هجوم به آموزش عالی دولتی
محمد طبیبیان، اقتصاددان، تأثیر اجرای طرح هدفمند شدن یارانه‌ها بر فضای دانشگاهی را محدود شدن جامعه مخاطبان آموزش عالی غیردولتی و تشدید سیل جمعیت متقاضی تحصیل در آموزش عالی دولتی می‌داند و به «خبر» می‌گوید: آثار تورمی حذف یارانه‌های انرژی منجر به بحران می‌شود.
طبیبیان توضیح می‌دهد: وقتی سیستم آموزشی غیردولتی که مبتنی بر دریافت شهریه از دانشجویان است با حذف یارانه انرژی مواجه شود و هزینه‌های خود را در زمینه تأمین انرژی رو به فزونی ببیند مجبور به افزایش شهریه دانشجویان می‌شود که این افزایش نیز با توجه به نیازهای گسترده مجموعه‌های آموزشی و دانشگاهی به انرژی، افزایشی قابل توجه خواهد بود.
طبق تحلیل رئیس اسبق مؤسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه، درصد قابل توجهی از مخاطبان بخش غیردولتی آموزش عالی که شامل دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه‌های غیرانتفاعی می‌شود از میان جوانان طبقه متوسط و متوسط به پائین جامعه هستند که افزایش شهریه‌ها در پی گران شدن انرژی برای درصدی از آنها (که هنوز معلوم نیست چند درصد) غیر قابل جبران خواهد بود.
معاون اقتصادی سازمان برنامه و بودجه سابق در ادامه می‌گوید: آثار تورمی حذف یارانه انرژی در حوزه آموزش عالی غیردولتی در کنار میل شدید به تحصیل دانشگاهی در خانواده‌ها منجر به تبعات اجتماعی و حتی بحران می‌شود زیرا خانواده‌ها برای ادامه تحصیل فرزندانشان مجبور می‌شوند بخشهایی از هزینه‌های ضروری معیشت خود را بکاهند تا بتوانند افزایش هزینه تحصیل فرزندشان را تأمین کنند.
طبیبیان پیش‌بینی می‌کند: تبعات اجتماعی این بحث اقتصادی در حوزه آموزش عالی تا جایی قابل پیگیری است که وقتی داوطلبان ورود به آموزش عالی در خود توان تأمین شهریه مؤسسات غیر دولتی را نمی‌بینند، نه تنها به محدود شدن جامعه مخاطبان دانشگاه‌های شهریه‌ای منجر می‌شود بلکه سیل تقاضا برای آموزش عالی دولتی را افزایش می‌دهد. اینجاست که افراد حاضر در رأس برنامه‌ریزی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی باید ببینند که آیا آموزش عالی دولتی یارای پاسخگویی دارد.
به نفع دهک‌های پایین جامعه؟
با این حال یک عضو دیگر کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس معتقد است: این استدلال درستی نیست که گفته شود اجرای لایحه هدفمندسازی یارانه‌ها سبب تحمیل هزینه‌های تحصیل به مردم می‌شود، چراکه با اجرای دقیق و صحیح این لایحه، فرزندان خانواده‌های دهک‌های پایین درآمدی از نعمت علم و تحصیلات عالیه بهره‌مند می‌شوند.
علی کریمی‌فیروزجایی در ارزیابی خود از تأثیر اجرای لایحه هدفمندکردن یارانه بر دانشگاه‌ها به ایسنا گفت: به دلیل جهت‌گیری عدالت‌محورانه لایحه هدفمندکردن یارانه‌ها و توزیع ثروت در میان طبقات ضعیف و آسیبپذیر، اجرای این طرح مشخصاً سبب رشد نرخ ادامه تحصیل در افراد بی‌بضاعت جامعه می‌شود.
نماینده بابل در مجلس توضیح می‌دهد: در حال حاضر فرزندان خانواده‌های دهک‌های پایین درآمدی به دلیل مشکلات مالی امکان ادامه تحصیل ندارند و درصد بالایی از بازماندگان از تحصیل در بین نوجوانان و جوانان دهک‌های پایین درآمد و اقشار آسیبپذیر مشاهده می‌شود، طبیعتاً با اجرای این لایحه و پرداخت مستقیم یارانه، این افراد می‌توانند به حداقل درآمد لازم برای ادامه تحصیل دست پیدا کنند.
رئیس کمیته آموزش و پرورش مجلس، پیامدهای مثبت یا منفی این لایحه بر آموزش عالی را به چگونگی عملکرد، مدیریت و تدبیری در اجرای دقیق آن منوط می‌داند.
نظر شما