حکمرانی در سنت علوی، امری دشوار و پر چالش است که حکمران را در هر لحظه در معرض آزمون شایستگی قرار می دهد. شاخصهای آزمون شایستگی در این حکمت، از جنس شاخصهای سنجش کارآئی ( انجام شایسته کارها) نسیت ، بلکه از جنس شاخصهای سنجش اثر بخشی ( انجام کارهای شایسته ) است و اثر بخشی ابتدا" بر مبنای میزان رعایت عدالت تعریف می شود !
نکته بسیار مهم در این سنت، ظرافت شاخصهایی است که شایستگی حاکمان را به نقد می شکند ؛ به ویژه عدالت زبانی و اعتدال رفتاری. در وصف حاکمان شایسته آمده است که ضعیف ترین آحاد ملت می تواند در برابر آنان ، بی آنکه زبانش به لکنت بیفتد به احقاق حق خویش اقدام کند ! دیگر آنکه حاکم شایسته نه اهل افراط است و نه اهل تفریط ؛ بلکه به اعتدال رفتار می کند و منتظر مداحی و تعریف و تمجید مردم نمی ماند. در واقع او در خدمت کسانی است که توان و مجال درک خدمات او و تشکر از او را ندارند؛ کسانی که هرگز نمی توانند در دنیا چیزی را برای او جبران نمایند ؛ جز آنکه به زبان حال و بی تملق و چاپلوسی ، به دعای خویش عالم آخرت را برای او بیارایند .
چنین کسانی که در نگاه سایر مردم تحقیر می شوند، در پیشگاه خداوند از قدرتمندترین افرادند ؛ کسانی که اراده حق تعالی را در حمایت از دعای خویش دارند و مناجاتشان در محضر او پذیرفته است .
حاکم حق مدار، مطیع اجابت درخواستهای این قشر از اقشار جامعه است و شرایطی را ایجاد می کند که زبانشان به نقد حکومت باز شود و بتوانند خواسته هایشان را بی آرایه و آلایه به حاکم عرضه کنند. ایشان حتی در حالی که طاقتی بر ایشان باقی نمانده، باز هم صبوری پیشه می کنند؛ تا حدی که آدمی را یارای آن نیست که منبع و منشاء این صبوری را درک کند . بدین سان ، حکمرانی حق مدار از عرصه تجلی عدالت زبانی و عتدال در رفتار با مردم تبدیل می شود ؛ به طوری که هیچ یک از کارگزاران به خود اجازه نمی دهد از حیث بلندی صدا و طرز نگاه، بر مردمان تفوق جوید و نمی تواند حریم ایشام را حقیر بیانگارد .
این چنین است که حاکم حکومت حق مدار، به دور از ریا و تظاهر و افراط و تفرط، با پرهیز از خود شیفتگی و خود برتر بینی، در خدمت عامه مردم است. بنابراین مهمترین ملاک شایستگی در حکومت حق مدار، تحقق اهداف کمی و مظاهر مادی رشد و توسعه اقتصادی نیست . البته این کارائی و اثر بخشی مادی، برای توسعه اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت و ارزشمند است؛ ولی ارزش والاتر و رتبه برتر از آن دولتمردی است که بیش از دیگران در خدمت احاد جامعه است و آحاد جامعه می توانند، بدون اینکه نگران واکنشهای قهر آمیز یا تند خویانه یا ریا کارانه وی باشند، او را مورد خطاب و حتی عتاب قرار دهند و حق خویش را نه به طعنه و حاشیه، بلکه به صراحت و صداقت از وی بطلبند و در این راه، هرگز در اندیشه ی بازتاب رفتارهای نابخردانه و انتقام جویانه وی نباشند.
بنابراین عامه مردم در حکومت حق مدار ، چنیبن احساس می کنند که حکومت خدمتگزار آنهاست؛ پس در صورت هرگونه تخطی خود یا کارگزارانش،باید در برابر مردم حاضر شود و ضمن مجازات خائنان و خطاکاران، صادقانه و خالصانه از مردم پوزش بخواهد و در برابر پروردگار، توبه نماید .
دانشیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
/27214
نظر شما