ماریان باریو: کارگردان فیلم «قهرمان» و مراسم افتتاحیه بازی‌های المپیک پکن، زمانی سینماگری تاثیرگذار بود که مقامات چینی به او اخم می‌کردند و گاهی اوقات هم فیلم‌هایش توقیف می‌شد.
اما این روزها در همان حال که ژانگ ییمو به برگزاری جشن‌های پرریخت و پاش شصتمین سالگرد تأسیس چین کمونیستی کمک می‌کند، دیگر یک فیلمساز منتخب دولت چین است، چرخشی آشکار که گروهی آن را یک خیانت می‌دانند.
جیا ژانگکه که او را رهبر جنبش فیلمسازی مستقل موسوم به «نسل ششم» می‌دانند، در این باره می‌گوید: «ییمو هر روز بیش از قبل با قدرت تلفیق می‌شود.»
ژانگکه ادامه می‌دهد: «موفقیت فیلم‌های اخیر ییمو هم به نوعی با سازگاری او با قدرت ارتباط دارد.»
اما شرایط همیشه این طور نبوده است. ییمو 57 ساله در استان شمالی شانگزی زیر سایه گذشته به لحاظ سیاسی، نامطبوع خانواده‌اش بزرگ شد. پدرش در ارتش ناسیونالیست خدمت می‌کرد که سال 1949 پس از یک جنگ داخلی طولانی از کمونیست‌ها شکست خورد، شکستی که به تأسیس جمهوری خلق چین انجامید. دو تا از عموهای ییمو هم ارتباط نزدیک با جناح شکست‌خورده داشتند.
ییمو در 17 سالگی به خاطر فعالیت‌های خود در دوران پرآشوب انقلاب فرهنگی، به عنوان مجازات برای انجام کار اجباری به نواحی روستایی شانگزی فرستاده شد.
ییمو در کتاب «خاطراتی از آکادمی فیلم پکن» می‌نویسد: «بعضی از بچه‌های کادر هم در جریان انقلاب فرهنگی مورد حمله قرار گرفتند و رنج‌های زیادی را متحمل شدند، اما بعدها از آنها اعاده حیثیت شد.»
او ادامه می‌دهد: «برای آدم‌هایی مثل ما همه چیز متفاوت بود. می‌گویند 30 سال را در قسمت بد رودخانه می‌گذرانید و 30 سال را در قسمت خوب آن. یعنی سرنوشت شما هیچ وقت قابل پیش‌بینی نیست. اما من همیشه یک طرف رودخانه بوده‌ام.»
ییمو چند سال در یک کارخانه نساجی کار کرد و در آنجا با عکاسی آشنا شد. در نهایت او در 1978 وارد آکادمی فیلم پکن شد.
کریس بری استاد رشته سینما در دانشکده گلداسمیت لندن و یکی از آشنایان ییمو، می‌گوید: «تمام دوران کودکی و نوجوانی او تجربه‌ای برای نحوه زندگی در نظامی بود که از قبل - حتی پیش از آنکه به دنیا بیایید - به نتیجه رسیده که شما آدم بدی هستید.»
او ادامه می‌دهد: «رنجش و تمایل به تأیید در فیلم‌های ییمو آشکار است.» بعضی از فیلم‌های اول او در چین اکران نشد. ییمو سال 1994 با فیلم «زندگی» به دردسر افتاد که داستان دردسرها و مصائب یک خانواده از سال‌های 1940 تا انقلاب فرهنگی است.
فیلم ییمو به شدت مورد انتقاد مقامات چین قرار گرفت. «زندگی» - که جایزه بزرگ هیأت داوران جشنواره کن را برد - در چین ممنوع شد و ییمو دو سال اجازه نداشت فیلمی بسازد. این مجازات سخت همین طور حملات بعضی از منتقدان چینی که ییمو را به تسلیم شدن در برابر خواسته‌های خارجی‌ها متهم می‌کردند، نقطه عطفی برای او بود.
ییمو سال 1999 فیلم «نه یکی کمتر» خود را با عصبانیت از جشنواره کن خارج کرد و با این کار به نوعی به اتهامات در زمینه نرمش سیاسی خود در این فیلم پاسخ داد. بری می‌گوید: «ییمو از آن زمان تاکنون احساس می‌کند مورد توهین غرب قرار گرفته و دیگر علاقه‌ای به ساخت فیلم‌های هنری ندارد.»
او در سال 2002 فیلم رزمی پرهزینه و پرزرق و برق «قهرمان» را ساخت که اکنون پرفروشترین فیلم تاریخ سینمای چین است.
او در ادامه دو فیلم پرهزینه «خانه خنجرهای پران» و «نفرین گل طلایی» را در سال‌های 2004 و 2006 روانه سینماها کرد. مایکل بری، کارشناس سینمای چین در دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا اعتقاد دارد چرخش ییمو به طرف بلاک‌باسترها تا حدی به خاطر نیاز به تولید فیلم‌های چینی است که بتوانند به لحاظ تجاری با آثار هالیوودی رقابت کند.
او می‌گوید: «کارکرد این فیلم‌ها به نوعی در «رستگاری ملی» است، البته نه از نظر مضمون، اما به هر حال فیلم‌هایی هستند که می‌خواهند تماشاگران چینی را به سالن‌های سینما بازگردانند تا فیلم‌های چینی‌زبان ببینند.»
در مقابل ژانگکه معتقد است ییمو دیگر نگاه سابق خود را ندارد. او می‌گوید: «در این فیلم‌ها، آدم‌ها در برابر قدرت تسلیم هستند و استبداد معقول جلوه داده می‌شود.»
از نگاه مقامات چینی، ییمو اکنون بهترین سفیر است. کای وو، وزیر فرهنگ چین در آستانه جشن‌های شصتمین سالگرد تأسیس چین در روز اول اکتبر (9 مهر) به خبرنگاران، گفت: «ژانگ ییمو نقش مهمی در تحول فرهنگ چینی دارد.»
خبرگزاری فرانسه / 29 سپتامبر / ترجمه: علی افتخاری
نظر شما