مدرسه نوبت صبح، مدرسه نوبت بعدازظهر

وزیر آموزش و پرورش در اردبیل گفت: « در 6 ماهه اول امسال با برنامه‌ریزی‌های انجام شده بیش از 12 هزار مدرسه از نوبت بعد از ظهر به نوبت قبل از ظهر ارتقا داده شدند». وزیر اما از تعداد مدارس راهنمایی که از نوبت صبح به بعد از ظهر منتقل شدند، حرفی به میان نیاورد.  به گفته  آقای حاجی بابایی 12هزار مدرسه تک شیفته شدند اما وی  توضیح ندادکه یک نوبتی  شدن 12 هزار مدرسه چگونه صورت گرفته است؟ این سخن وزیر که تحصیل در شیفت بعد از ظهر به دلایل مختلف از جمله خستگی دانش آموز و معلم و کوتاه بودن ساعات روز در فصل پاییز و زمستان ظلم به دانش آموزان است را می توان به طور کامل پذیرفت،  اما اتفاقی که رخ داده، رفع ظلم از دانش آموزان نبود بلکه  تنها جابه جایی ظلم  بود.

 تعدادی از دانش آموزان ابتدایی از ظلم درس خواندن در نوبت بعد از ظهر رهایی یافتند و در عوض تعدادی از دانش آموزان راهنمایی مشمول این ظلم شدند . اگر انتقال 12 هزار مدرسه ابتدایی به نوبت صبح بدون انتقال مدارس راهنمایی به شیفت بعد از ظهر واقعا اتفاق افتاده  است،  وزیر باید سازوکار این انتقال را توضیح دهد و مثلا بگوید که 12 هزار فضای آموزشی در شهر تهران و کلانشهرهای دیگر، تا 6 ماه پیش خالی افتاده بودند و یا مثلا بگوید که سازمان نوسازی مدارس در 6 ماه گذشته در مناطق پرتراکم شهری 12 هزار مدرسه به آموزش و پرورش تحویل داده است و یا 24 هزار مدرسه درهم ادغام شده اند. بهتر بود که به جای طرح این موضوع به صورت اجمالی در یک نشست عمومی ، معاونان آموزشی مقاطع سه گانه در مصاحبه های اختصاصی جزئیات این طرح بزرگ را در اختیار افکار عمومی می گذاشتند.   

دو نوبتی و سه نوبتی شدن مدارس ایران ، پیامد  انفجار جمعیت در سالهای اول انقلاب و رشد 3 و نیم درصدی موالید در یک دوره  ده ساله و اقدامی از سر اضطرار بود. در شرایط آن زمان یا باید 30- 40 درصد دانش آموزان از تحصیل محروم می ماندند و یا فضاهای محدود آموزشی بین همه دانش آموزان تقسیم می شد. مدیران آموزش و پرورش آن زمان راه دوم را انتخاب کردند و تصمیم گرفتند که در یک فضای آموزشی دو مدرسه مستقل تشکیل شود،   یکی در نوبت صبح و یکی در نوبت بعد از ظهر و چنین شد که مثلا در 50 هزار ساختمان،  80 هزار مدرسه  دولتی  دایر بود.  با وجود متعادل شدن رشد جمعیت و کاهش تعداد دانش آموزان در 12 سال گذشته هنوز هم تعادل و تناسب بین تعداد واحدهای آموزشی و تعداد ساختمانهای مدارس در شهرهای بزرگ برقرار نشده است. در حال حاضر آموزش و پرورش دارای یکصد هزار ساختمان است که در آنها یکصد و بیست و پنج هزار مدرسه دولتی تشکیل می شود. برای یک نوبتی شدن همه مدارس نیاز به 25 هزار مدرسه جدید داریم . نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که  مدارس دو نوبتی مخصوص کلانشهرهای مهاجر پذیر است که جمعیت آنها به دلایل اجتماعی و اقتصادی دائما در حال افزایش است . مناطق روستایی و شهرهای کوچک مهاجر فرست هستند و به دلیل مهاجرت مردم ، جمعیت آنها کاهش یافته و یا ثابت مانده است . در این مناطق با فضاهای آموزشی مازاد بر نیاز  مواجهیم و حتی در برخی مناطق روستایی مدارس خالی از دانش آموز داریم تا جایی که چند سال پیش بحث فروش مدارس خالی از دانش آموز در برخی روستاها و بخشهای استان خراسان مطرخ شد.

پرسش اصلی این است که وزیر چگونه 12 هزار مدرسه نوبت بعد از ظهر را به نوبت صبح منتقل کرده است؟ از آنجایی که وزیر تا کنون جزئیات این پروژه را فاش نکرده است احتمالات گونا گون را بررسی می کنم . انتقال 12 هزار مدرسه نوبت بعد از ظهر به نوبت صبح از چند راه امکانپذیر است. راه اول ساختن 12 هزار مدرسه جدید در شهرهایی است که با کمبود فضای آموزشی مواجهند. آیا چنین اتفاقی رخ داده است؟ تعداد مدارسی که امسال توسط سازمان نوسازی و تجهیز مدارس در کل کشور ساخته شده و در اول مهر تحویل آموزش و پرورش می شود ، حداکثر 1500 تا 2 هزار مدرسه  است. تازه تعدادی از این مدارس ، مدارس نوسازی شده  و یا مقاوم سازی شده هستند. جالب این است که آموزش و پرورش قبل از تحویل گرفتن مدارس جدید کار انتقال مدارس به شیفت صبح را انجام داده است! بنابراین آموزش و پرورش از این راه حل استفاده نکرده است. 

راه دوم انحلال مدارس نوبت بعد از ظهر و سرشکن کردن دانش آموزان این مدارس در مدارس نوبت صبح و پرکردن ظرفیت های خالی مدارس نوبت صبح است . پرکردن صندلی های خالی مدارس در عمل با محدودیت ها  و موانعی مواجه است. محدودیت هایی مانند تفکیک دانش آموزان برحسب جنسیت، ثبت نام دانش آموزان در محدوده جغرافیایی محل سکونت و مقاطع تحصیلی مختلف دانش آموزان،  دست مدیران را برای پرکردن صندلی های خالی مدارس بسته است. به عنوان مثال دانش آموزان مدرسه پسرانه شیفت بعد از ظهر را نمی توان به مدرسه دخترانه نوبت صبح منتقل کرد و یا مازاد دانش آموزان منطقه اسلامشهر را نمی توان به مدارس منطقه 6 تهران فرستاد و یا دانش آموزان ابتدایی را نمی توان به دبیرستان دارای صندلی خالی انتقال داد. به این ترتیب همچنان در برخی مناطق و محلات با کمبود فضای آموزشی مواجهیم و در برخی محلات و مناطق با ظرفیت های خالی و استفاده نشده . البته با تبدیل انباری و فضاهای عمومی برخی مدارس نوبت صبح می توان دوسه کلاس جدید در برخی از مدارس دایر کرد. اما میزان اثربخشی این راه حل با رعایت ظرفیت 35 نفری کلاس ها محدود است و به نظر می رسد که با این شیوه حداکثر  چند صد  مدرسه نوبت بعد از ظهر را  می توان جابه جا کرد.

راه حل سوم استفاده غیر مجاز  از فضای آموزشی مدارس مخروبه ای است که  در نوبت تخریب و بازسازی قرار دارند و به دلیل ضریب بالای خطر آفرینی موقتا تخلیه شده اند. یک نماینده مجلس گفته است که آموزش و پرورش از این فضاهای پرخطر برای انتقال مدارس شیفت بعد از ظهر به صبح استفاده کرده است . این راه حل هم چندان کارگشا نیست و قاعدتا سازمان نوسازی و تجهیز مدارس به دلیل مسئولیت های قانونی نباید به چنین کار غیرقانونی رضایت دهد. به علاوه با این راه حل هم فقط چند ده مدرسه شیفت بعد از ظهر  را می توان به نوبت صبح منتقل کرد. به فرض اینکه وزیر ازهمه راه حل های گفته شده بالا استفاده حداکثری کرده باشد، می تواند با خوش بینانه ترین نگاه ، بدون جابه جایی دو هزار مدرسه نوبت بعد از ظهر را به نوبت صبح منتقل کند. اما هنوز تکلیف ده هزار مدرسه باقی مانده روشن نیست! 

 راه حل چهارم که راه حل اصلی انتقال مدارس به نوبت صبح است خیلی ساده و عملگرایانه است. 12 هزار مدرسه شیفت بعد از ظهر به نوبت صبح منتقل و در عوض 10 هزار مدرسه نوبت صبح الزاما و با ضرب و زور بخشنامه به نوبت بعد از ظهر منتقل می شوند. در واقع این گزاره که 12 هزار مدرسه نوبت بعد از ظهر به نوبت صبح منتقل شده اند، ممکن است صحیح باشد اما تنها نیمی از حقیقت است. نیمه دیگر حقیقت این است که حدود 10 هزار مدرسه نوبت صبح هم به بعد از ظهر منتقل شده اند. وزیر با گفتن فقط نیمی از حقیقت آن هم به صورت اجمال تعجب همه را برانگیخته است. درک این نکته که چرا در ارائه آمار و ارقام تا این حد بزرگنمایی می شود، دشوار است . وزیر اگر موفق شده باشد که  2 هزار مدرسه نوبت بعد از ظهر را بدون جا به جایی به نوبت صبح منتقل نماید، کار مهمی انجام داده  است و نیاز به بزرگنمایی  ندارد. در چنین حالتی کار وزیر قابل تقدیر است. اما گویا اعداد کوچک با آرزوهای بلند وزیر سازگار نیست.  در وضعیت فعلی دانش آموزان و اولیا و معلمان  مدارس منتقل شده  به شیفت عصر از اینکه می خوانند و می شنوند که بالاترین مقام اجرایی آموزش و پورش به مشکلات آنها بی تفاوت است و اساسا آنها را نادیده گرفته است ، احساس فراموش شدگی می کنند.  وزیر در همین نشست خبری گفته است : « با ساماندهی فضاهای آموزشی به این نتیجه رسیدیم که 70 درصد مشکلات ما مربوط به مدارس نبوده بلکه در بخش مدیریت مشکلاتی را داشتیم که به سرعت آن را ترمیم می‌کنیم». چیزی که اتفاق افتاده جابه جایی مشکل است و نه حل مشکل . هنر مدیریت این است که مشکل را حل کند نه اینکه با حل مشکل بخشی از دانش آموزان ابتدایی، دانش آموزان مقاطع دیگر را به زحمت بیاندازد. 

برای فهم راه حل مدیریتی انتقال 12هزار مدرسه به نوبت صبح  بررسی سیر تاریخی این جابه جایی اهمیت دارد. بعد از اعلام تعطیلی مدارس ابتدایی در روزهای پنجشنبه و اضافه شدن یکساعت به برنامه آموزشی دبستانها ، این انتقاد مطرح شد که در روزهای کوتاه پاییز و زمستان، برنامه کاری مدارس ابتدایی نوبت بعد از ظهرتا ساعتی از شب ادامه می یابد و هنگام  خروج بچه ها از مدرسه هوا تاریک است و کودکان در مسیر مدرسه به خانه دچار مشکل می شوند. برای حل این موضوع به مناطق اعلام شد که همه دبستانها را به نوبت صبح منتقل کنند. وقتی مدیران مناطق گفتند که فضای خالی برای انتقال  حدود 20-25  هزار مدرسه شیفت بعد از ظهر به نوبت صبح وجود ندارد، مسئولان ارشد وزارت با این تصور که بچه های راهنمایی بزرگترند و گلیم خود را می توانند از آب بکشند ،به مناطق دستور دادند که  به همان تعداد مدارس راهنمایی نوبت صبح  را به نوبت بعد از ظهر منتقل نمایند. بعد از اعتراض مدیران و اولیای مدارس راهنمایی دخترانه، این تبصره به دستورالعمل افزوده شد که مدارس راهنمایی دخترانه نوبت صبح سرجای خود بمانند و دستورالعمل فقط در مورد مدارس راهنمایی پسرانه اجرا شود. بعضی از مدیران نوبت صبح از نفوذ و اعتبار و ارتباط خود در ادارات استفاده کردند و در شیفت صبح ماندند . نتیجه اجرای این طرح بلاتکلیفی مدیران و معلمان و دانش آموزان در طول تابستان بود. سوال اصلی همه اولیا و همه معلمان از مدیران این بود : امسال مدرسه ما نوبت صبح است یا بعد از ظهر؟  مدیران با تجربه می گفتند هیچ چیز معلوم نیست باید منتظر اول مهر باشید. با اینکه فقط چند روز به بازگشایی مدارس باقی مانده است ، هنوز هم بحث اصلی در مدارس منتقل شده به نوبت بعد از ظهر ابراز نارضایتی از این اقدام است. معلمان و دانش آموزان نوبت صبح که مدارس آنها به نوبت بعد از ظهر منتقل شده می پرسند چرا اجرای عدالت برای برخی از دانش آموزان با ظلم به عده دیگری قرین شده است؟