لایحه بودجه چگونه با انتقاد های فراوان طی سال های اخیر رای آورده است؟

محمد هیراد حاتمی:

وقتی به تصویب لایحه بودجه سال 90 می رسیم لبخندی تلخ می زند که گویی خاطرات تمام روز های درگیر با آن را از سر می گذراند و بدون آنکه خنده اش را پشت ناراحتی اش پنهان کند می گوید: « درد دل من را گفتی. » با وجود بحث پیرامون حجم نقدینگی و تعهد دولت برای پرداخت یارانه نقدی اما گویا غلامرضا مصباحی مقدم، رییس کمیسیون ویژه بررسی طرح تحول اقتصادی بیش از هرچیز دیگر تمایل داشت تا در گفت و گو با خبرآنلاین، اثر های منفی تصویب لایحه بودجه به این شکل موجود را در بلند مدت گوشزد کند. گفت و گویی که با طرح  پرسشی ساده پیرامون حجم نقدینگی موجود و رابطه آن با اجرای قانون هدفمند شدن یارانه ها آغاز شد و در نهایت به جایی رسید که درد دل مصباحی مقدم بود. متن این گفت و گو را در ادامه خواهید خواند:

بر اساس برآوردی که صورت گرفته است حجم نقدینگی حدود 300 هزار میلیارد تومان شده و تورم هم بر اساس برآورد بانک مرکزی 15 تا 20 درصد اعلام شده است. سوال اینجاست افزایش حجم  نقدینگی به هدفمند شدن یارانه ها ارتباط پیدا می کند؟

نکته اول اینکه تورم نقطه به نقطه بین 15 تا 20 درصد برآورد شده است و نه اینکه تورم سالانه این میزان باشد. اما این افزایش حجم نقدینگی به هدفمند کردن یارانه ها ارتباط پیدا نمی کند. هدفمند کردن یارانه ها سبب جا به جایی نقدینگی می شود و در خلق نقدینگی اثری ندارد. این افزایش نقدینگی ناشی از تزریق ریال، معادل دلاری است که بانک مرکزی آنها را به مالکیت خود در می آرود. یعنی ارزی که بانک مرکزی باید به بازار عرضه کند و از راه فروش نقدینگی اش آن را به دست می آورد،  موجب تزریق نقدینگی جدید نشود و نکته اینجاست که آن ارز بیش از ظرفیت بازار است. در نتیجه بخشی از این ارز باقی می ماند. این بخشی که باقی می ماند، بانک مرکزی خودش خرید می کند و معادل آن نقدینگی جدید تولید می کند. این نقدینگی جدید است که موجب تورم می شود.

در رباطه با رقم یارانه ها اگر به خاطر داشته باشید یک رقم 44 هزار تومانی توسط دولت به عنوان رقم یارانه عنوان شد اما بعد ها مشخص نشد نظر مجلس رقم دیگری است؟

مقصود شما رقم یارانه ای است که به هر فرد به طور ماهانه تعلق می گیرد؟

بله. این رقم مورد تایید مجلس است؟ یعنی مجلس موافق پرداخت یارانه با این رقم است؟

سال گذشته دولت 44 هزار و 500 تومان  یارانه پرداخت کرده که طبعا به نحوی هم تعهد برای دولت ایجاد کرده است. مجلس هم این رقم را دست کاری نکرده است.

سوال اینجاست که چرا دولت خودسرانه این رقم را پرداخت کرده است؟

شما این کار را که به خود سرانه تعبیر می کنید و از نقطه نظر من هم ایراد ندارد ولی باید توجه داشت این اقدام اتفاقی است که دولت پیش بینی می کرد این مقدار درآمد می تواند به دست بیاورد که بتواند به خانوار ها ماهانه به طور سرانه 44 هزار و 500 تومان بدهد. 4 هزار تومان هم برای آرد و نان بود. ولی در واقع این مساله اینگونه نبود. یعنی تمام محاسبات نشان می داد این مبلغ قابل تحقق نیست. یادتان هست زمانی که رییس جمهوری عنوان کرد:  « ما می خواهیم به هر فرد ماهانه 50 تا 70 هزار تومان بدهیم. بعضی ها نمی خواهند بگذارند چنین کاری بکنیم. می گویند شما اجازه چنین کاری را ندارید. » ؟

 من فردا صبحی که این گفته ها منتشر شد واکنش نشان دادم که آقای رییس جمهور این 50 تا 70 هزار تومان را کجا داریم که شما می خواهید بپردازید؟ ما همچین پولی نداریم. بعدا هم محاسبه کردیم و اعلام کردیم سرانه پرداخت یارانه برای هر فرد 18 تا 20 هزار تومان است و نه 50 تا 70 هزار تومان. ایشان بدون آرد و نان 40 هزار و 500 تومان یارانه پرداخت کردند بدون اینکه نسبت به تامین منابع اش محاسبات لازم را انجام داده باشند. در حال حاضر این تعهد ایجاد شده است و در سال 90 هم دولت باید این تعهد ار انجام بدهد. یعنی ما نمی گوییم از این مبلغ کم شود. ولی نتیجه آن چیست؟ نتیجه آن، این است که با 73 و نیم میلیون نفر کسانی که برای گرفتن یارانه ثبت نام کردند باید 40 هزار میلیارد تومان فقط به خانوار ها داده شود. ولی درآمدی که از اصلاح قیمت ها به دست می آید 27 هزار میلیارد تومان است. بنا براین یک فاصله وجود دارد بین درآمدی که به دست می آید و فقط پرداختی هایی که به مردم می خواهد صورت بگیرد. حال آنکه وظایف دیگری هم دولت داشت و آن هم اینکه دولت وظیفه حمایت از تولید کنندگان را داشت که باید 30 درصد درآمد حاصل از اصلاح قیمت ها را به بخش تولید اختصاص دهد.

که این رقم بعد ها به 20 درصد کاهش پیدا کرد؟

مجلس برای اینکه 40 هزار میلیارد تومان را تامین کند اعلام کرد 80 درصد درآمد ناشی از اصلاح قیمت ها اگرچه تغییر کند، برای تامین 40 هزار میلیارد تومان اختصاص پیدا کند و معادل 20 درصد آن که 10 هزار میلیارد تومان می شود به تولید اختصاص پیدا کند. در سال جاری و در سه ماه پایانی سال اگر قیمت برخی از حامل های انرژی مانند بنزین را دولت تغییر دهد و بنزین 400 تومان را به 700 تومان برساند و احیانا بنزین 700 تومان را با قیمت 1100 تومان عرضه کند دولت یک درآمد بیشتری را به دست خواهد آورد. این درآمد بیشتری که دولت کسب کرد برای دوبخش هزینه می شود و آن هم یکی تولید کنندگان و دیگری بخش سلامت است. احتمالا اینطوری نبوده است که دولت بخواهد به مردم 44 هزار تومان یارانه بدهد و مجلس بگوید باید 27 هزار تومان پرداخت شود. این 27 هزار ، 27 هزار میلیارد تومان است و آن 40 هزار، 40 هزار میلیارد تومان است. یعنی پرداخت به خانوار ها مجموعا 40 هزار میلیارد تومان خواهد شد و درآمد ها بر اساس قیمت ها فعلی 27 هزار میلیارد تومان می شود. این فاصله را دولت می تواند با اصلاح مجدد قیمت- آن هم نه تمام قیمت ها بلکه پاره ای از قیمت ها و در 6 ماه آخر- به آن دست پیدا کند.

آقای فرزین در روز های پایانی سال گذشته اعلام کرد که از محل هدفمندی یارانه 14 هزار میلیارد تومان درآمد برای دولت کسب شده است. اگر این رقم صحت داشته باشد در سال جاری می توان امیدوار بود 56 هزار میلیارد تومان کسب درآمد کرد؟  این موضوع را چگونه تحلیل می کیند؟

آن 14 هزار میلیارد تومان پیش بینی دولت بود.

ولی اگر به خاطر داشته باشید اعلام تحقق کردند؟

به هر حال شما که بی خبر نیستید. درآمد آب ، برق و گاز به روز دست نمی آید بلکه با تاخیر دو تا سه ماه به دست می آید. درآمد بنزین و گازوییل به روز به دست می آید. نمی توان نسبت به درآمد های آب، برق و گاز که در طی مدت ماه های آینده به دست می آید گفته شود که آن را به دست آوردیم. بنا براین نظر به پیش بینی بوده است که پیش بینی هم درست نبود چرا که وقتی قیمت ها بالا رفت، مقدار مصرف کاهش پیدا کرد. اگر فرض حفظ  سطح مصرف قبلی بود ای بسا 14 هزار میلیارد تومان محقق می شد.

این موارد را در کنار  بودجه انبساطی سال  جاری بگذاریم فضای اقتصادی ایران را در روزهای پیش رو چگونه تحلیل می کنید؟

دست روی یکی از درد و دل های من گذاشتی. سال 84 دولت بودجه پیشنهادی خودش را به مجلس ارائه کرد و اتکای به نفت از 28 میلیارد دلار به 41 میلیارد دلار رسیده بود. داد من در آمد که این کار را نکنید. این کار موجب خدمت به ملت نیست. به مثابه ریختن آب بیشتر پای گلدان است که به جای رشد ریشه گل را از بین می برد. همانجا یک داستانی را نقل کردم که تکرار آن ایرادی ندارد. پدر من نقل می کرد پیرمردی نیمه شب از کوچه ای می گذشت. دید یک نفر بالای پشت بامی « خم پشت خم پشت »  مشغول انجام کاری است. فریاد زد: « آن بالا چه می کنی؟ »  گفت : « دارم نقاره می زنم. »  پیرمرد پرسید: «  چه نقاره ای است که صدایش در نمی آید؟ »  آن فرد گفت: « صبح صدایش در می آید. »

 به نمایندگان عرض کردم  نمایندگان محترم الان این بودجه را تصویب می کنید ولی 6 ماهه دوم سال صدای آن در خواهد آمد و همه شما می آیید پشت این تریبون فریاد می زنید: «  گرانی است گرانی است و قیمت ها بالار فته است. »  شما دارید با تصویب خودتان نسبت به یک بودجه ای که اتکا به نفت را به شدت افزایش داده است زمینه را برای آن گرانی فراهم می کنید. بودجه سال 90 هم همانطور است. من واقعا در تصویب این بودجه از دوستان خودمان در مجلس گلایه داشتم.

اگر آرشیو رسانه ها را طی سال های اخیر مشاهده کنید موضوعی که وجود دارد این است که اکثر نمایندگانی که از مسائل اقتصادی آگاه هستند به لایجه بودجه نقد های جدی دارند و تصویب و اجرایی شدن آن را ضربه ای مهلک بر اقتصاد کشور قلمداد می کنند.  چطور می شود که هر ساله هم این لایحه های بودجه با این همه حاشیه در مجلس رای می آورد؟

دقیقا این طور است؛ اما امسال یک نکته مثبت نسبت به سال ها گذشته داشت و آنهم اینکه سر  جمع بودجه کاهش پیدا کرد. از این جهت هم من از کلیات بودجه حمایت کردم چرا که مجلس هر سال بر بودجه پیشنهادی دولت می افزود. در عین حال آنچه که اتفاق افتاده است یک بسته مطلوب نیست.

علت آن چیست؟ 

دلیل آن روشن است. نمایندگان محترم نگاه شان به مشکلات فوری است. اینکه حل این مشکلات در بلند مدت چه آثاری را به بار می آرود چندان مورد توجه نیست. شاید غیر طبیعی هم نباشد. در اقتصاد تخصص ندارند و بخشی نگاه می کنند. دوستان کمیسیون پزشکی بخش سلامت برای شان اهمیت دارد. یا اینکه برای مثال برای دوستان کمیسیون عمران فقط بخش خودشان اهمیت دارد. تصور آنان این است که عمران را باید رشد داد چرا که عمران کار ایجاد می کند. غافل از اینکه متکی بودن  بر منابع ارزی است و منابع ارزی به صورت ارزی نمی خواهد استفاده شود. باید به صورت ریالی استفاده شود. تبدیل دلار به ریال همان و تزریق تورم همان. نمایندگان مجلس به حق دلسوزی می کنند اما باید هر کدام از اینها را سهمی  از درآمد واقع کشور بدانیم نه اینکه پول نفت را تبدیل کنیم و خیال کنیم مشکل را حل کرده ایم. بله روی کاغذ به این شکل مشکل حل شده است اما در واقعیت امر مشکل بر مشکل افزوده شده است.

 /39/39