محمود حاج‌زمان: زلزله مرگ‌باری که در تاریخ 6 آوریل 2009 / 17 فروردین 1388 شهر ال‌آکویلا در مرکز ایتالیا را لرزاند، پس‌لرزه عجیب و غریبی داشته است: برخی از بزرگ‌ترین زلزله‌شناسان ایتالیا به دلیل عدم اعلام خطر قبل از رخ دادن این بلای طبیعی، با اتهام قتل غیرعمد مواجه شده‌اند!
کیفرخواست صادره باعث خشم زلزله‌شناسان سراسر دنیا شده است. آنها تاکید می‌کنند که زلزله‌ها هنوز قابل پیش‌بینی نیستند و البته برخی هم می‌گویند که دولت ایتالیا در خصوص استانداردهای اجباری ساختمان‌سازی که می‌توانست باعث کاهش خسارات این حادثه شود، اهمال کرده است.
در کیفرخواست‌هایی که از سوی دادستان ال‌آکویلا در تاریخ 3 ژوئن / 13 خرداد منتشر شد، نام شش دانشمند به عنوان متهمان مرتبط با این زلزله ذکر شده است. در ایتالیا معمولا صدور کیفرخواست پیش از برپایی دادگاه صادر می‌شود و بنابراین به متهمان زمان لازم برای آماده کردن دفاعیاتشان داده می‌شود. شش نفری که در این کیفرخواست‌ها از آنها نام برده شده عبارتند از:
انزو بوسچی، رئیس موسسه ملی ژئوفیزیک و آتشفشان‌شناسی رم (INVG) که مرکز مسول پیگیری زلزله‌ها در ایتالیا است
گولیو سلواگی، رئیس مرکز زلزله‌شناسی ملی واقع در INVG
فرانکو باربری، متخصص آتشفشان دانشگاه رم
کلودیو ایوا، استاد ژئوفیزیک دانشگاه جنوا
مائورو دولسه، رئیس بخش خطرات لرزه‌ای آژانس دولتی دفاع غیرنظامی
جیان میشله کالوی، رئیس مرکز اروپایی آموزش و تحقیقات مهندسی زلزله در پاویا
همچنین در این خصوص یک مقام دولتی به نام برناردو دی‌برناردینس، معاون فنی آژانس دفاع غیرنظامی ایتالیا نیز تحت بازجویی قرار دارد.
اشتباه بزرگ؟
در تاریخ 31 مارس 2009 / 11 فروردین 1388، هر هفت مقام مذکور در جلسه کمیته خطرات مهم (گروهی تخصصی که مشاور آژانس دفاع غیرنظامی ایتالیا در خصوص خطرات بلایای طبیعی به شمار می‌رود) شرکت داشتند. علت برپایی این جلسه نیز لرزش‌های مکرری بود که روز قبل از آن، منطقه آبروتزو در ایتالیا را با حداکثر شدت 4 ریشتر لرزانده بود. مقامات دولتی می‌خواستند بدانند که آیا زلزله خطرناکی در شرف وقوع است یا خیر.
بلافاصله پس از جلسه، دی‌برناردینیس که نقش رئیس کمیته را بر عهده داشت، در یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد: «جامعه علمی به ما اطمینان داده که هیچ خطری وجود ندارد. تخلیه پی‌درپی انرژی طی این زلزله‌های کوچک باعث بهبود اوضاع شده است.» البته شایان ذکر است که هیچ‌یک از سایر افراد این کمیته در این نشست مطبوعاتی حضور نداشتند.
اما در 6 آوریل 2009 / 17 فروردین 1388 زلزله‌ای به بزرگی 6.3 ریشتر ال‌آکویلا را لرزاند که 308 کشته، حدود 1600 مصدوم و بیش از 65 هزار بی‌خانمان برجای گذاشت. گروهی از مردم محلی بعدا به خبرنگاران گفتند که بسیاری از کشته‌ها قصد داشتند خانه‌های خود را ترک کنند، اما نظر خود را پس از بیانیه کمیته تغییر دادند. در آگوست 2009 / مرداد 1388 ساکنان شهر از دادستانی تقاضا کردند در این خصوص تحقیقی رسمی انجام دهد.
دادستان کل ال‌آکویلا، آلفردو روسینی به مطبوعات ایتالیا گفته که با توجه به این درخواست، وی چاره‌ای نداشته است جز این‌که یک تحقیق رسمی انجام دهد. اکنون دفتر وی، اطلاعات کافی را برای متهم کردن افراد نام‌برده در اختیار دارد.
با این وجود، صورت‌جلسه نشست مذکور نشان می‌دهد که هیچ‌یک از دانشمندان نگفته‌اند که خطر وقوع یک زلزله شدید وجود ندارد. در این جلسه بوسچی گفته بود: «احتمال وقوع یک زلزله شدید در این ناحیه بعید است، اما نمی‌توان وقوع آن را غیرممکن دانست.» سلواگی نیز این گفته خود را نقل قول می‌کند که «در برخی از زلزله‌های اخیر، لرزش‌های خفیفی چند روز یا چند هفته قبل از زلزله رخ داده است، اما از طرف دیگر بسیاری از این لرزش‌های مداوم هیچ‌گاه به یک زلزله عظیم منجر نشده است.» ایوا نیز افزوده است: «به دلیل این‌که ال‌آکویلا در یک ناحیه زلزله‌خیز قرار دارد، هیچ‌گاه نمی‌توان با قطعیت گفت که هیچ زلزله بزرگی در این منطقه رخ نخواهد داد.» در انتهای جلسه و هنگام جمع‌بندی مطالب باربری گفته است: «دلیلی وجود ندارد که وقوع تعداد زیادی زلزله کوچک، الزاما زنگ خطر و نشانه‌ای از وقوع یک زلزله شدید باشد.» همه شرکت‌کنندگان در این جلسه اتفاق نظر داشتند که ساختمان‌های موجود در منطقه، باید فورا از نظر توانایی مقابله با یک زلزله شدید مورد ارزیابی قرار گیرند.
دیگران چه می‌گویند؟
سوزان هاگ از ژئوفیزیک‌دانان سازمان زمین‌شناسی آمریکا می‌گوید: «تمام این گفته‌ها تنها نکات معقول و قابل پیش‌بینی است که یک دانشمند در آن زمان می‌توانست بیان کند. اما من با برخی اظهارات گفته شده در کنفرانس مطبوعاتی مخالفم. این ایده که زلزله‌های کوچک باعث آزادسازی انرژی و بهبود اوضاع می‌شود، یک اظهارنظر اشتباه است. البته زلزله‌شناسان این نکته را می‌دانند، بنابر این من شک دارم که هیچ کدام از دانشمندان حاضر در جلسه چنین حرفی زده باشد.»
دی‌برناردیس، بوسچی و سلواگی نیز گفته‌اند که به دلیل تحقیق پیش‌رو، قادر به اظهار نظر در خصوص این مساله نیستند. قبل از اعلام کیفرخواست، بوسچی در خصوص نحوه برپایی جلسه به انتقاد از آژانس دفاع غیرنظامی پرداخته بود. وی در نامه‌ای که در تاریخ 16 سپتامبر 2009 / 25 شهریور 1388 خطاب به گوئیو برتولاسو، رئیس آژانس دفاع غیرنظامی نوشت، گفته بود: «اگر آژانس دفاع غیرنظامی واقعا می‌خواست تمام اطلاعات و داده‌ها را مد نظر قرار دهد، چنین جلسه‌ای قاعدتا باید ساعت‌ها طول می‌کشید. اما در عوض جلسه تنها یک ساعت طول کشید و به جای صدور یک بیانیه مشترک، پس از جلسه یک کنفرانس مطبوعاتی برگزار شد که هیچ‌یک از ما از آن اطلاعی نداشتیم.»
البته آژانس دفاع غیرنظامی ایتالیا با طرح این سوال که چرا بوسچی شش ماه صبر کرد تا نسبت به ماهیت این نشست اعتراض کند، به نامه وی واکنش نشان داده است. این آژانس همچنین گفته است که بوسچی هیچ‌گاه توضیحی نداده که این سازمان در خصوص کاهش خطرات ناشی از یک زلزله بالقوه، چه اقدامات خاصی را باید انجام می‌داد.
حمایت جامعه علمی
کارمندان موسسه ملی ژئوفیزیک و آتشفشان‌شناسی رم (INVG) در حمایت از بوسچی و سلواگی اقدام به جمع‌آوری امضاء کرده‌اند. زلزله‌شناسان سراسر دنیا نیز به حمایت از این دانشمندان برخاسته‌اند. حدود چهارهزار محقق از صد کشور مختلف در نامه‌ای خطاب به جورجیو ناپولیتانو، رئیس‌جمهور ایتالیا از وی خواسته‌اند به جای آن‌که این دانشمندان را بابت عدم موفقیت در پیش‌بینی زلزله، کاری که آنها قادر به انجام آن نبوده‌اند، تحت تعقیب قانونی قرار دهند؛ اقدامی فوری در خصوص افزایش آمادگی این کشور در مقابله با زلزله و کاهش خطرات ناشی از آن نمایند.
باری پرسون، استاد دانشکده علوم زمین دانشگاه آکسفورد و از امضاءکنندگان نامه می‌گوید: «نقشه نواحی زلزله‌خیز ایتالیا دارای بالاترین استانداردهای ممکن است و به وضوح نشان می‌دهد که منطقه آبروتزو، یک منطقه با خطر زلزله بالا است. تنها راه موثر و اثبات شده برای حفاظت افراد در برابر زلزله، اجرای مقررات و استانداردهای سخت‌گیرانه ساختمان سازی است.» وی می افزاید اغلب از دانشمندان به اشتباه سوال می‌شود که «زلزله بعدی کی رخ می‌دهد؟» در حالی‌که سوال صحیح این است که «چطور ما می‌توانیم مطمئن شویم که زلزله هنگام وقوع، باعث مرگ افراد زیادی نخواهد شد؟»
منبع: نیچر شماره 7303
نظر شما