فرصت‌هایی که در ملاقات با پوتین باید مغتنم شمرد

ابوالفضل خدایی: در نخستین روز سفر رسمی دکتر حسن روحانی، به جمهوری آذربایجان، شش سند و یادداشت تفاهم همکاری امضاء شد. آنگونه که معاون آسیا - اقیانوسیه محمد جواد ظریف می‌گوید: در 25 سالی که از استقلال آذربایجان می‌گذرد هیچ گاه روابط دوجانبه تهران و باکو در این سطح، بالا نبوده و این نشان می‌دهد شرایط ویژه منطقه‌ای دو کشور را به یکدیگر نزدیک کرده است. دکتر افشار سلیمانی، سفیر سابق کشورمان در باکو معتقد است: سه کشور قفقاز جنوبی یعنی آذربایجان، گرجستان، ارمنستان، ایران، ترکیه و روسیه میتوانند با رويکردهاي ایجابی، غیررقابتی همکاری های گسترده ای را در زمینه های اقتصادی، تجاری، سیاسی، امنیتی داشته باشند و مدل همکاری 3+3 را تحقق بخشند. در ادامه مشروح گفتگو گروه بین الملل خبرگزاری خبرآنلاین را با دکتر سلیمانی پیرامون چشم انداز نشست سه جانبه ایران-آذربایجان-روسیه بخوانید:

در ابتدا دربارۀ اهمیت سفر رئیس جمهور به باکو و نشست سه جانبه برایمان بگویید.

سفر دکتر روحانی به باکو در قالب سفردوجانبه ای و شرکت در نشست سه جانبه با حضور همتای روسی اش انجام شده است. روز یکشنبه مذاکرات دوجانبه با الهام عليف انجام شد و در برخی زمینه های عمدتا اقتصادی شش سند همکاری و تفاهم نامه هم به امضاء رسید. روز دوشنبه نیز نشست سه جانبه سران ایران، آذربایجان و روسیه با محوریت کریدور شما ل - جنوب برگزارخواهد شد. به احتمال زیاد در حاشیه این دیدار مذاکره دو جانبه ای نیز میان حسن روحانی و ولادیمير پوتین رئیس جمهور روسیه پیرامون مسائل مورد علاقه صورت خواهد گرفت.

به نظر من مهمترین نکته این است که این اولین نشست است که به صورت سه جانبه در باکو برگزار می شود هرچند که این اجلاس باید پیشتر تشکیل می شد و سه کشور وارد همکاری های سه جانبه ای منطقه ای می شدند.

این سفر چه پیامدها و دستاوردهایی می تواند داشته باشد؟
این سفر و دیدار سه جانبه را باید به فال نیک گرفت. روسیه مشکلاتی در روابطش با غرب از جمله آمریکا دارد و در رابطه با مواضع و عملکردش درقبال بحران اوکراین تحت تحریم غرب است. از سوی دیگر کماکان نگران پیشروی های ناتو به پیرامون و خارج نزدیک از جمله در بالتیک، لهستان، رومانی است. از سوی دیگر در بحران سوریه هنوز با امریکا با چالش مواجه است. این احتمال وجود دارد که تمایل بیشتری برای همکاری در قفقاز جنوبی با ایران و آذربایجان داشته باشد.

از دیگر سو با توجه به اینکه میان ایران و غرب بویژه آمریکا اختلافات عمده حتی از دوره پسا برجام موجود است و آذربایجان نیز برغم همگرايی هایش با غرب ظرف چند سال اخیر به دلایل برخی مسائل داخلی اش که مورد انتقاد غربيهاست، با افت وخيزهايي در روابط با غرب و نهادهای غربی مواجه است، لذا این دیدار سه جانبه به نوعی زاویه با غربیها ایجاد می کند.

از طرفی این نشست سه جانبه در حالی صورت می گیرد که ترکیه دوره پساکودتای نافرجام را با سرگرمی های عمیقش به مسائل داخلی سپری میکند و سوریه نیز کماکان شاهد رویارویی های داخلی و به نوعی به شکل نیابتی خارجی است و بحران و جنگ در این کشور خاتمه نیافته است. بنابراین بررسی تحولات سوریه و مبارزه با تروریسم یکی از محورهای مهم مذاکرات روسای جمهور سه کشور در قالبهای دو یا سه جانبه میتواند باشد. همینطور به موازات بحران سوریه، دیگر تنشهای موجود در خاورميانه نیز میتواند مورد رایزنی سه جانبه قرار گیرد.

آیا بحران قره باغ نیز در این نشست مورد بررسی قرار می گیرد؟
با توجه به اینکه اخيرا پوتین نشستی سه جانبه با روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان در سن پطرزبورگ برگزار کرده بود در مذاکره با روحانی وعليف میتوانند مروری نسبت به روند مذاکرات صلح و موانع موجود داشته باشند.
از آنجا که یکی از مسایل مهم قفقاز جنوبی بحث های مربوط به مناقشه حل نشده قره باغ است و بیش از بیست سال است که به شکل منجمد شده ای باقیمانده است، باتوجه به تأثیر زیاد آن برثبات و امنیت منطقه، به احتمال زیاد مورد توجه سران سه کشور در باکو خواهد بود.

از آنجا که روسیه در این مسئله نقش مهمی دارد و تاکنون به موازات دو رئیس دیگر گروه مینسک اعم از آمریکا و فرانسه کمک جدی برای حل این بحران نکرده اند و چهار قطعنامه شورای امنیت مبنی بر ضرورت حفظ تمامیت ارضی آذربایجان و خروج نیروهای ارمنستان از خاک آذربایجان به اجرا درنیامده است، و گروه مینسک نیز مانع از ایفای نقش ایران در روند حل بحران فره باغ شده است، در این دیدار سه کشور میتوانند پیرامون راههای حل بحران مناقشه قره باغ و مشارکت ایران در این روند مذاکره کنند. به ويژه آنکه مسکو باید از بی نتیجه بودن نگاه ابزاری خود به ایران و برخی کشورها و بحرانهای منطقه درس عبرت آموخته باشد.

در این نشست موضوع چالش های ما با همسایگان مورد بررسی قرار می گیرد؟ آیا می توان نسبت به نتیجه خوش بین بود؟
باتوجه به اینکه احتمالا تا اواخر سال جاری میلادی یا اوایل سال آتی، اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر در قزاقستان برگزارخواهد شد، مذاکره سه جانبه سران سه کشور در راستای تحرک بخشی بیشتر به حل رژیم حقوقی دریای خزر که بیش از دو دهه به سرانجام نرسیده نیز میتواند مورد امعان نظر سران بویژه حسن روحانی باشد.

طرح‌های مهم عمرانی مورد بحث در این نشست چقدر قابلیت اجرا شدن دارد؟

موضوعات بعدی مورد مذاکره میان سه رئیس جمهور مسايل مربوط به همکاری و تبادل انرژی اعم از برق،نفت، گاز و حمل و نقل منطقه ای و در رأس آن تقویت کریدور شما ل-جنوب است که نزدیک به 20 سال از تأسیس آن توسط ایران، روسیه و هند میگذرد. این کریدور که موسوم به (NOSTRAC) است علاوه بر آذربایجان، چند کشور دیگر نیز از آسیا، اروپا به آن پیوسته اند. مسئله مهم در این رابطه عملیاتی شدن هرچه بیشتر این کریدور ازطریق تکمیل محورهای جاده ای تریلی وناوگان دریایی آن است.

این کریدور کدوم کشورها را به هم متصل می کند؟

این کریدور از بندر بمبئی هندوستان شروع می شود و با گذر از اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس از طريق بندرعباس، جاده های داخلی ایران و دریای خزر به روسیه در بندرسوچي و دیگر مناطق اروپایی این کشور میرسد و دارای 7200 کیلومتر طول است. یک مسیر حمل ونقل ترکیبی است. در مقایسه با مسیر بالتیک سی روز زودتر از مبدأ به مقصد میرسد و 20 درصد نیز ارزانتر است.
از طرف دیگر، این کریدور از طریق آذربایجان، گرجستان به دریای سیاه و اروپا وصل میشود که نیازمند اتصال راه آهن آستارا ایران به آستاراي آذربايجان و اتصال خط آهن آستاراي ایران به رشت و در نهایت به قزوین است که خط آهن آستارا- رشت احداث نشده و خط آهن در دست ساخت رشت - قزوین احتمالا یکسال دیگر به اتمام برسد تا رشت به شبکه سراسری راه آهن کشور بویژه بندرعباس متصل گردد.
به نظر میرسد تا زمان احداث خط آهن آستارا- رشت با اتمام پروژه اتصال خطوط آهم آستارا-آستارا، بارهایی که به مقصد بمبئی و برعکس در این مسیر جابجا خواهند شد در آستاراي ایران توسط تریلرها تخلیه و بارگيري خواهد شد. پروژه آستارا- رشت نیز که یک میلیارد دلار هزینه دربردارد توسط ایران و آذربايجان از طریق فاینانس مشترک صورت خواهد گرفت.

همکاریها در حوزۀ انرژی چطور؟ مثلاً همکاری ما با مسکو؟
بحث دیگر قابل مذاکره در این نشست می تواند انرژی باشد. ایران و روسیه نوعی رقیب در بحث انرژی محسوب می شوند، اما می توانند با اولویت بر همکاری، اقدامات مشترکی انجام دهند. همینطور آذربایجان که صادرکننده نفت و گاز است میتواند در زمینه سواپ، ترانزیت نفت و گاز ایران با ایران همکاری متقابل داشته باشد و با روسیه نیز همکاری سه جانبه داشته باشند. ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق ایران و آذربایجان و ترانزیت گاز ایران از طریق آذربایجان به ترکیه و اروپا نیز از دیگر موضوعات مورد علاقه ميتواند باشد.
اتصال خطوط برق روسیه، آذربایجان و ایران و همکاری درزمينه خرید یا تبادل برق، محور دیگر همکاری هاست که در این نشست میتواند مورد رایزنی قرارگیرد. در آینده نیز میتوانند کشورهای پیرامون خودرا به این همکاری جلب کنند.

چشم انداز همکاری سه کشور در سایۀ این نشست را چگونه پیش بینی کنید؟
به اعتقاد بنده اگر روسیه، نگاهش را به غیررقابتی و ایجابی و همکاری متقابل چندجانبه در منطقه تبدیل کند، می تواند منافع بیشتری کسب کند. ایران و آذربایجان هم با همکاری با این کشور و در آينده با حل بحرانهای قره باغ و بحران موجود میان روسیه وگرجستان، ارمنستان و گرجستان به این همکاریهای منطقه ای میتوانند جلب شوند و ترکیه نیز با توجه به اینکه با کشورهای این منطقه همسایه است و اشتراکات زیادی دارد باهم افزایي اش به پتانسیل همکاری منطقه ای میتواند بیفزاید.

در واقع این نوع همکاری های منطقه ای باعث تقویت ثبات و امنیت و افزایش سطح رفاه مردم منطقه میشود. به تعبير دیگر تبدیل پیوستگی ژئوپولتیکی به چسبندگی اقتصادی از طریق پروژه های انرژی، حمل ونقل، تجارت و صنعت یک ضرورت برای تقویت امنیت و توسعه منطقه ای است و چه بسا به حل و فصل بحرانهای منطقه قفقاز جنوبی کمک میکند. معتقدم سه کشور قفقاز جنوبی یعنی آذربایجان، گرجستان، ارمنستان، ایران، ترکیه و روسیه میتوانند با رويکردهاي ایجابی، غیررقابتی همکاری های گسترده ای را در زمینه های اقتصادی، تجاری، سیاسی، امنیتی داشته باشند و مدل همکاری 3+3 را تحقق بخشند و در برابر نفوذ کشورهای فرامنطقه ای بتوانند توازن ایجاد کرده و ازميزان دخالتهای آنها به ویژه آمریکا بکاهند. همه اینها مستلزم برخورداری از اعتماد چندجانبه ای و اجرای پروژه های قابل رویت و عمل به وعده هاست.

5252