نیم نگاهی به «نگاه نو» (بررسی تحلیلی شعر فارسی ایلام)

به گزارش کردپرس، سال ها بعد از وقوع و حضور شعر ایلام از دهه ی هفتاد تاکنون، اتفاقی قابل توجه در حوزه ی نقد و بررسی شعر این استان رخ داده است. این اتفاق مبارک را در چاپ و انتشار کتاب نفیس و وزین«نگاه نو»بررسی تحلیلی شعر فارسی ایلام مشاهده کرد.کتاب یاد شده را می توان یکی از منابع پژوهشی در عرصه ی دنیای شعری استان ایلام دانست.

شعر در استان ایلام
خوش بختانه استان ایلام، پتانسیل های خوب و مناسبی برای بروز استعدادهای ناب شعری دارد.فضایی که در استان برای تقویت این هنر در میان شاعران ایلامی وجود دارد موجب شده تا تلاش هایی ارج مند وموثری در راستای معرفی ادبیات شعری استان در محافل ادبی صورت پذیرد و نام این استان در شمار استان های پر تلاش در عرصه ی ادبیات شعری گذاشت و به شمار آورد.شاید به قول منتفدان وتحلیل گران شعر ایلام دهه ی هفتاد شمسی دهه ی اوج وبالندگی و شکوفایی بوده و در این دهه شاهد بروز اتفاق هایی ارزنده در این عرصه بوده است.نگارنده در اوایل دهه ی هفتاد با نام هایی چون«بهروز سپیدنامه»و«کورس احمدی»که شعرهاشان در صفحه های ادبی مجله ی «جوانان امروز» و «اطلاعات هفتگی» از «ایوانغرب» و البته گاه هم« ایلام غرب» منتشر می شد، آشنا بودم...یادم می آید در انجمن ادبی که آن سال ها در کتاب خانه ی عمومی «صحنه» سال 1373 که به عنوان یکی از اعضای هیات موسس آن و در انتخابات اعضا به عنوان«خزانه دار» چند سالی در خدمت همشهریانم بودم؛ نام (دکتر ایرج خالصی) از ایلام و شعرهای سپیدش را در انجمن زمزمه می شد.
شعر در استان ایلام بر خلاف تقسیم بندی های جغرافیایی حوزه های جنوب و شمال استان،خوش بختانه از اتحادی مانا و موثر برخوردار است.نقش «حوزه ی هنری استان ایلام» به مدیریت «محمدعلی قاسمی» از شاعران و داستان نویسان فعال و پرکار استان و نیز تلاش های «جلیل صفربیگی» نام آشنای معاصر در مدیریت انجمن شعر و ادب اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام و نیز همکاری متعامل این دوبخش و همگرایی شاعران با هم موجب شده که خوش بختانه نام ادبیات شعری استان ایلام نامی واحد باشد. هرچند ممکن است تفاوت ها و اختلافاتی اندک هم در میان باشد که من آن را نمک دوستی و اختلاف نظر می دانم.
حوزه ی هنری و انجمن ادبی ارشاد، نقش مهمی در همگرایی شاعران استان ایفا نموده اند.انتشار آثار شاعران دو حوزه ی جغرافیایی توسط حوزه ی هنری که خود جریانی ارزنده و تاریخی در دنیای ادبیات معاصر استان ایلام و حتی در سطحی گسترده تر به وجودآورده و موجب شده تا میان شاعران انس و الفتی نزدیک، بر قرار شود و توجهی به جغرافیای زیستی شاعران نشود.
شعر در استان ایلام در چند موضوع و محور اصلی سروده می شود که بحث این مقاله و یادداشت نیست و به طور مفصل در یادداشت ها و مقالات کتاب «نگاه نو»پرداخته شده است.
جلد نخست «نگاه نو» با زیر عنوان«مجموعه مقالات [و یادداشت های]تحلیلی شعر فارسی ایلام» عنوان همین اثر نفیس است که توسط دکتر بهروز سپیدنامه،شاعر، جامعه شناس و منتقد ادبی و اجتماعی آن را تدوین و گردآوری و ویرایش علمی نموده است.البته بعد از ایشان، نام آقای «سید مالک صادقیان» نیز به چشم می خورد که البته می توان تصور نمود که نقش نامبرده در تدوین و امور فنی و علمی کتاب در سایه ی نام سپیدنامه قرار می گیرد و تلاش و حضور فعال و بالنده و انتشار چندین عنوان اثر شعر و مقاله و...توسط سپیدنامه و تلاش های چندین ساله و مستمر ایشان در عرصه ی ادبیات برکسی پوشیده نیست.
معرفی کتاب
بهر حال ضمن تقدیر از این دو عزیز، کتاب «نگاه نو» جلد یک را با هم ورق می زنیم:
عنوان (name): «خواندنِ عنوان داستان ها مستم می کند» کافکا
«عنوان را به حق ویترین کتاب دانسته اند.» یا به تعبیری دروازه ی ورود به اندیشه های نویسنده است.برای این که بتواند مخاطب را به سوی اثر خود جذب و ماحصل کارش را به او عرضه کند، می بایست بسیار تلاش کند تا هوش مندانه، آگاهانه و با رعایت اصول انتخاب اسم، عنوانی را پیدا کند که به قول«کافکا» خواننده را مست نماید. تازه گی،داشتن لحن خوش و گیرا و تفکرانگیزبودن و مرتبط با محتوا و به گونه ای که موضوع را «لو» ندهد، می‌تواند نقش مهمی در ماندگاری اثر در ذهن مخاطب بگذارد.
خواننده، به دنبال عنوان کتابی است که در اولین نگاه چرخ دنده های ذهن او را با خود درگیر کند. عنوانی که بتواند مؤلفه های ذهنی مخاطب را قلقلک دهد و به اصطلاح «گیر بیندازد» و امکان ماندگاری بهتر هم در حافظه ی خواننده و خوانندگان داشته باشد.
عنوان این اثر به عنوان یکی از فاکتورهای مهم در کتاب؛ از جذابیت و خداقیت برخوردار نیست.البته این عنوان در نخستین همایش استانی نقد شعر فارسی ایلام در آبان ماه 92 در شهر ایلام با تلاش سازمان مردم نهاد«انجمن طلایه داران فردای روشن» حوزه ی هنری، بانک انصار و انجمن شعر و ادب اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان برگزار شد و آن را در بخش ادبی(ناگهان) هفته نامه ی ایلام فردا نقد و بررسی و بر عنوان تکراری آن هم اشاره کردم.
«نگاه نو» عنوان فصل نامه ای فرهنگی ادبی و اجتماعی است که از مهرماه سال1370 تاکنون به طور مستمر منتشر می شود و خدمات فرهنگی ادبی و هنری و اجتماعی زیادی را به جامعه ی معاصر ارائه نموده است. گفتنی است که این مجله ی وزین، توسط آقای «علی میرزایی» مدیریت و سردبیری می شود.
نگاه نو، با موضوع و محتوای کتاب، ارتباط مناسب دارد، اما از زیبایی و خلاقیت تازه محروم است.جلد اول کتاب 754 صفحه تدوین شده و «انتشارات هاوار» که نشانی و اثری از آن در شناسنامه و حتی پشت کتاب نیست، ظلم اندکی بر آن شده که تلاش و همت مدیریت این نشر ایلامی که به گفته ی سپیدنامه در آیین رونمایی از کتاب در حوزه ی هنری از تلاش ها و زحمات وحمایت های ارزنده این انتشارات سخن گفت، کاش نشانی،تلفن، نشانی الکترونیکی واقدامات و کتاب های منتشر شده و... آن نیز در این کتاب نفیس و مرجع هم آورده می شد، زیرا اقدام این ناشر در انتشار این اثر نفیس بسیار ارزنده ومهم است.
جلد اول کتاب،امیدی را در دل مخاطبان روشن کرده که ان شاء الله جلدهای بعدی کتاب در راه باشد و بی شک یکی از آن مجلدات به شعر بومی وکردی در استان اختصاص داده خواهد شد.
روی جلد عنوان فرعی«مجموعه مقالات بررسی تحلیلی شعر فارسی ایلام»آورده شده.البته بهتر بود که کلمه «یادداشت ها»ی هم اضافه می شد، زیرا با بررسی و خوانش کتاب در کنار برخی مقالات که توسط نویسندگان و دانشگاهیان نوشته و تالیف شده و از اصول و معیارهای علمی پیروی کرده، برخی نیز یادداشت هایی کوتاه هستند که نمی توان عنوان مقاله بر آن نهاد و تنها نگاه و یادداشت هایی کوتاه و حتی خوانش هایی بر مجموعه هایی شعری اند. البته سپیدنامه به درستی در مقدمه ی کوتاهی که بر این کتاب نوشته به این سوال و ابهام پاسخ داده است:
«...یادداشت ها و مقالات عمومی در کنار مقالات تخصصی قرار گرفتند تا با هماوایی یکدیگر تصویر شعر فارسی ایلام را ترسیم نمایند...»کتاب در شناسنامه ،دارای ویراستار ادبی است و زحمت ویرایش و پیرایش این اثر عظیم را بر دوش گرفته است.البته در بخش ها وسطرهایی از کتاب اشتباهاتی وجود دارد که جای تامل دارد و نقش ویراستار را زیر سوال برده است.
طرح روی جلد:
به قول موریس سنداک «وظیفه ی تصویرگر و طراح جلد، گسترش معنا و روشن فکری است». «تصویر روی جلد» ارتباط عمیقی با «عنوان» دارد. اگر متن و عنوان روی جلد و کتاب قابل ترجمه باشد، تصویر روی جلد، ابداً نیازی به ترجمه ندارد، زیرا به راحتی و امکان، هویت دنیای رمان را بر روی جلد به زبان رنگ و طرح و تکنیک و تصویر، فریاد می زند.
تصاویری که قدرت اثرگذاری مستقیم و مؤثر بر مخاطب دارد. هرگاه با عنوانی زیبا و جذاب همراه شود، بی شک، مخاطب را به سوی خود می کشاند«وحید اسدی» گرافیست جوان ایلامی طراحی کتاب را انجام داده است.وی با به کارگیری قابلیت های گرافیکی طرحی بر کتاب زده که بیشتر جنبه های کتاب های گرافیکی در ذهن مخاطب را نشان می دهد. طراح جوان می توانست با بهره گیری از برخی فاکتورهای موجود (ایلام،شعر و...) و نیز بهره گیری از عناصری چون خیال و تخیل و ...تصویری روی جلد به وجود می آورد که ارتباط نزدیک تری با مخاطب برقرار می کرد.البته انتخاب رنگ آبی ملایم و لطیف و زیبا و نیز کادری سفید رنگ دارای برجسته گی هایی است که چشم نواز است و زیبا.
تیراژ و یک پیش نهاد
کتاب در تیراژ هزارجلدی و در کیفیتی مطلوب منتشر شده.چاپ اول این کتاب در این تیراژ مناسب است و چه خوب است که ادارات و سازمان های فرهنگی(ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی،کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،آموزش و پرورش، سازمان بسیج هنرمندان، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس) در راستای حمایت های مالی از مولفان بومی برای تکمیل و تقویت کتاب ها و افزایش بنیادهای مطالعاتی از این اثر خریداری نمایند و ناشر و مولفان را در ادامه تدوین وانتشار جلدهای بعدی اثر دلگرم نمایند.قیمت 25هزارتومان مبلغ زیادی نیست و نمی تواند حتا خرید چندین جلد از آن هم بارمالی سنگینی به ادارات یاد شده تحمیل نماید. زیرا این کتاب منبع و مرجعی ارزنده و ارج مند وکاربردی برای تمام مخاطبان و پژوهشگران شعر ایلام باشد.
نکته ی مهم دیگر این که در انتشار این اثر، مشارکت سازمان ها و نهادهای فرهنگی خود برخی از انجام وظایف فرهنگی شان است که خوش بختانه حوزه ی هنری، اداره ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و معاونت فرهنگی و امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان استان ایلام، خود اضلاع مثلثی را تشکیل داده اند تا این کتاب در کیفیتی مطلوب منتشر شود؛ اما مشارکت «بانک انصار» در انجام و فرجام این فرایند ارزنده ی فرهنگی، خود جایی بسی خوش وقتی دارد که مجموعه ای اقتصادی در کنار انجام فعالیت های ذاتی و تخصصی، مشارکتی فرهنگی داشته که خود ارزشی بزرگ است و می تواند الگویی برای سایر بنگاه ها و مجموعه های اقتصادی باشد.
بخش های کتاب:
بخش اول شعر فارسی ایلام نگاهی اجمالی به شعر فارسی ایلام و بخش دوم شاعران فارسی سرای ایلام
بخش اول از بیست مقاله و یادداشت و خوانش تشکیل شده و بخش دوم از 63 مقاله و یادداشت وخوانش.در مجموعه تعداد کمی آثار در این کتاب خیلی خوب و ارزنده است.این کمیت در کتاب برگرفته از فراخوان سازمان مرد نهاد (انجمن طلایه داران فردای روشن) در سال 92 نبوده است، بلکه تلاش و همت پدیدآورندگان بوده تا به «شاعران و منتقدین ایلامی داخل و خارج استان اطلاع داده شود تا دست نوشته هایی را که در مورد شعر فارسی ایلام نوشته اند یا مطالبی را که دیگران درخصوص شعرهایشان نگاشته بودند را جهت چاپ در کتاب ارسال نمایند.»صفحه ی دوم مقدمه
کتاب نگاه نو، می تواند مرجعی مناسب و مطمئن برای پاسخ گویی به برخی از نیاز های پژوهشگران و منتقدان و دنبال کنندگان شعر ایلام باشد.به مدد حضور مطرح شاعرانی چون:«جلیل صفربیگی، بهروز یاسمی، عبدالجبار کاکایی، آفاق شوهانی و...»که از این میان حضور جلیل صفربیگی در عرصه ی رباعی خود به تنهایی، بار معنوی نبض رباعی کشور را در ایلام مدیریت و راهبری می کند و سایران نیز در قالب های تخصصی، معرف و نمایان گر شعر معاصر ایلام بوده اند.از این میان نمی توان نقش دکتر«ایرج خالصی» از دهه ی چهل تاکنون در معرفی این ادبیات در سطح کشور را نادیده گرفت.
این که شاعرانی قدرت مند و روزنامه نگار و منتقدانی چیره قلم هم چون: «بهزاد خواجات،مهرنوش قربانعلی،یوسفعلی میرشکاک،سریا داوودی حموله» و دیگران با نقد و یادداشت و خوانش اشعار شاعران ایلامی، بر معرفی جدی تر و حرفه ای تر این جریان شعری در سطح گسترده تر دامن زده اند، تا بهانه ای به دست کج اندیشان تنگ نظر در خصوص ناقدان و شاعران و روابط دوستانه شان به وجود نیاورند، که شاعران برای هم نقد نوشته اند!!البته تعدادی از این نقد ها و یادداشت ها را در نشریات و روزنامه ها و بازنشرشان در برخی از و بلاگ های شاعران خوانده ام بهتر بود که منبع انتشار آن ها هم یاد و نشانی داده می شد.
**
به هر حال،کتاب «نگاه نو»با تمام این خصوصیات، مرجعی معتبر برای معرفی وبازشناسی ادبیات شعری استان ایلام است.