روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در سال 2013 نسبت به سال قبل از فراز بیشتر و نشیب کمتری برخوردار بود. در سال 2012 مناسبات دو کشور دارای فراز و نشیب هائی بود و در مقاطعی نظیر زمان برگزاری مراسم یوروویژن در باکو، شاهد التهاب در روابط دوکشور بودیم، اما در سال 2013 با تقویت ارتباطات مسئولین دو کشور این وضعیت مدیریت شد و روند ایجاد آرامش و اطمینان بیش از گذشته گردید.در واقع با دیدار مقامات ارشد دو کشور در حوزه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی سرعت رشد روابط بیشتر شد و دو طرف عزم جدی خود را برای توسعه همه جانبه همکاری های فیمابین نشان دادند.
سفر ˈرامیز مهدی افˈدبیر شورای امنیت ملی جمهوری آذربایجان و هیات همراه وی به ایران در اوایل سال جاری میلادی که در واقع پاسخی بود به دیدار ˈسعیدجلیلیˈ دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی کشورمان از باکو و دیدارهای وی با رییس جمهوری و دیگر مقامات بلند پایه ایران و حصول تفاهمات سیاسی و امنیتی در جریان این سفر، بیانگر عزم جدی دو طرف برای تعمیق روابط دو کشور است.
متعاقب این امر و با فاصله ای کوتاه، حضور هیات بلند پایه جمهوری آذربایجان به سرپرستی شیخ الاسلام الله شکور پاشازادهˈ رییس اداره مسلمانان کل منطقه قفقاز در کشورمان و ملاقات های صمیمانه با مقام معظم رهبری ، رییس جمهور ، رییس مجلس و دیگر مقامات سیاسی ،فرهنگی و دینی کشورمان نوید بخش آغاز دوره جدیدی از مناسبات دوستانه میان دو کشور دوست و همسایه بود.
دیدارهایی در این سطوح، نسبت به سال های گذشته کم سابقه تلقی شد و این وضعیت را می توان نشان دهنده افزایش تفاهم و اعتماد متقابل بین دو کشور دانست. بسیاری از ناظران سیاسی نیز در همان مقطع این سفرها را از آن حیث که هر دو کشور در آستانه انتخابات سرنوشت ساز ریاست جمهوری قرار داشتند ، در توسعه مناسبات فیمابین و رفع سوء تفاهمات احتمالی مهم ارزیابی کردند.
برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران و موفقیت دولت تدبیر و امید در این دوره ، همچنین اعلام مواضع اعتدالی توام با تکریم و احترام متقابل در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از سوی رییس جمهور جدید ایران ، فرصتی استثنایی در اختیار کشورهای دوست از جمله جمهوری آذربایجان، قرار داد تا با تغییر نگاه های سنتی خود به ایران، انتخاب شایسته ملت ایران را مورد تقدیر قرار دهند.
حضور ˈاوگتای اسدافˈ رییس مجلس ملی جمهوری آذربایجان در مراسم تحلیف ریاست جمهوری کشورمان و ابلاغ پیام تبریک رسمی ˈالهام علی افˈ رییس جمهوری آذربایجان به این مناسبت و نیز دیدارهای وی با روسای جمهور و رییس مجلس شورای اسلامی و سایر مقامات کشورمان نمونه بارز بروز مودت و یکدلی بود که بازتاب گسترده ای در رسانه های دو کشور داشت.
از سوی دیگر ارسال پیام تبریک دکتر حسن روحانی، رییس جمهوری کشورمان به مناسبت برگزاری موفقیت آمیز انتخابات ریاست جمهوری در آذربایجان و انتخاب مجدد الهام علی اف به ریاست جمهوری این کشور و نیز اعلام آمادگی رییس جمهوری اسلامی ایران برای توسعه مناسبات با کشور دوست و برادر جمهوری آذربایجان حاکی از آغاز دور جدیدی از تعامل و همگرایی بین دو کشور است.
سیاست خارجی ابلاغی از سوی رییس جمهوری ، که منطبق بر حسن همجواری و توسعه مناسبات با کشورهای همسایه است، در مناسبات ایران با جمهوری آذربایجان در سال جاری میلادی شکل واقعی به خود گرفت.
در این میان اراده مقامات دو کشور برای توسعه همکاری ها بخصوص در زمینه افزایش مبادلات بازرگانی و توسعه تجارت از روزهای نخستین سال میلادی جاری شتاب بیشتری یافت و
مبادلات اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان در سال 2013 حدود 23 در صد افزایش یافت و با احتساب تجارت چمدانی و درآمدهای ناشی از گردشگری،ترانزیت،انتقال انرژی و خدمات فنی مهندسی به بیش از یک میلیارد دلار رسید.اگرچه با توجه به ظرفیت های تجاری، شبکه های ارتباطی و تزانزیتی کالا و انرژی موجود بین دو کشور، این حجم مبادلات راضی کننده نیست اما بنظر می رسد با توجه به مقدمات مثبتی که در سال 2013 آماده شد، می توان حجم مبادلات تجاری موجود را در سال 2014 بیش از پیش افزایش داد. برای مثال حضور هیات اقتصادی 30 نفره ایران به سرپرستی ˈیحیی آل اسحاقˈ رییس اتاق بازرگانی ، صنایع ، معادن و کشاورزی تهران در اواخر سال جاری میلادی در باکو از نمونه های موفق همگرایی اقتصادی بین ایران و جمهوری آذربایجان بود که نوید آینده ای بهتر برای این مناسبات را می دهد.
در این فرصت ، علاوه بر امضاء دو یادداشت تفاهم بین اتاق بازرگانی تهران و کانون عالی کارفرمایان ایران با کنفدراسیون سازمان های کارفرمایی جمهوری آذربایجان ، مذاکرات موفقیت آمیزی بین بازرگانان دو طرف انجام شد که در برخی موارد منجر به انعقاد قرارداد شد و زمینه همکاری های بعدی بین دو طرف فراهم آمد.
تبادل هیات های اقتصادی و ملاقات این هیات ها با مقامات عالی رتبه دو کشور و همچنین برگزاری جلسات مشترک بین نمایندگان بخش خصوصی ایران و جمهوری آذربایجان ، زمینه مساعدی را برای آشنایی دو طرف با فرصت های سرمایه گذاری و ظرفیت های اقتصادی یکدیگر فراهم آورده است.
روابط پارلمانی ایران و جمهوری آذربایجان نیز در سال 2013 شاهد تحولات مثبت و امید بخش بود. حضور ˈفاطمه رهبرˈ رییس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی ایران و عضو کمیته مرکزی حزب موتلفه اسلامی در اولین اجلاس شاخه زنان کنفرانس بین المللی احزاب سیاسی آسیا در جمهوری آذربایجان ، سفر ˈکاظم جلالیˈ عضو کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس شورای اسلامی به این کشور در جریان برگزاری نشست کمیته اجرایی و شورای بین المجالس اسلامی و همچنین حضور ˈجواد جهانگیرزادهˈ نماینده مردم ارومیه و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی به همراه سه تن از نمایندگان مجلس در باکو بیانگر اراده دو طرف در تقویت مناسبات پارلمانی دو کشور بود.در مقابل، چهار تن از نمایندگان و روسای کمیسیون های مختلف پارلمان جمهوری آذربایجان در ترکیب هیات همراه شیخ الاسلام پاشازاده به ایران سفر کردند که دیدارهای آنها با رهبر معظم انقلاب اسلامی و دیگر مقامات بلند پایه کشورمان موجب تقویت مناسبات دوستانه دو مجلس شد.
در حوزه فرهنگی نیز با توجه به علائق مشترک دو کشور در حوزه های فرهنگی و دینی ، ارتباط خوبی در سال 2013 میلادی بین علمای ایران و علمای جمهوری آذربایجان و همچنین اندیشمندان و صاحب نظران دو کشور در مقاطع مختلف برقرار شد.
یکی از تحولات مهم در این حوزه، رونمایی از کتاب ˈفرزانگان قفقازˈ بود که به همت محقق و پژوهشگر علوم دینی از کشورمان حجت الاسلام مولائی و با همکاری اداره مسلمانان قفقاز و دفتر نمایندگی ولی فقیه در جمهوری آذربایجان چاپ و منتشر شد و طی مراسمی رسمی با حضور شخصیت های مهم سیاسی ، فرهنگی و دینی جمهوری آذربایجان و ایران از نویسنده کتاب در این کشور تجلیل به عمل آمد.
اجرای برنامه های متنوع فرهنگی از جمله برگزاری دوره های آموزش زبان فارسی، تجلیل از اساتید دانشگاهی، نویسندگان، شعرا و ایران شناسان در مقاطع مختلف، انتشار چند جلد کتاب مرتبط با فرهنگ و ادبیات ایران و نیز برنامه ریزی و هدایت ویژه برنامه های فرهنگی نظیر معرفی نوروز در ایران ، شب یلدای ایرانی ، برگزاری جشنواره غذای ایرانی با مشارکت مستقیم دانشجویان آذری گروه مترجمی زبان فارسی دانشگاه خزر جمهوری آذربایجان از سوی رایزنی فرهنگی سفارت ایران در باکو از دیگر رویدادهای مهم حوزه فرهنگی بین دو کشور در سال 2013 بود.
در این میان ثبت آمار قریب به یک میلیون گردشگر ورودی به ایران از مرزهای جمهوری آذربایجان در سال 2013 که اغلب شامل سفرهای زیارتی و سلامت بود، نکته حائز اهمیتی است که نیازمند برنامه ریزی و مدیریت مسئولان فرهنگی ، بهداشتی و حتی مسئولان گمرکی کشورمان در ایجاد تسهیلات لازم برای تقویت این بخش از روابط میان دو کشور است.
در سال 2013 بروز برخی مشکلات و سوتفاهمات مقطعی در مرزهای دو کشور و ضرورت مدیریت این قبیل مشکلات،مسیر مذاکرات مسئولین مرزی را هموار کرد.برگزاری مشترک کمیسیون مرزی دو کشور در آخرین ماه سال 2013 نوید بخش حل مشکلات مرزی بود و مذاکرات اینچنینی باید در سال 2014 نیز ادامه یابد.در حامل حاضر همه گذرگاه های مرزی ایران و جمهوری آذربایجان باز است و تنها محدودیت عبور کامیون های با وزن بیش از 30 تن در گذرگاه مرزی ˈجلفاˈ وجود دارد که این نیز با قدیمی بودن پل این گذرگاه در ارتباط است.ایران برای نگهداری این پل و به منظور حفظ منافع ساکنان ˈنخجوانˈ محدودیت برای عبور کامیون های بالای 30 تن از این پل را اعمال کرده است.
جمهوری اسلامی ایران در سال 2013 نیز همانند گذشته تمایل خود را برای میانجیگری در حل مناقشه قره باغ نشان داد و اعلام کرد در صورت درخواست جمهوری آذربایجان و ارمنستان آماده است با استفاده از ظرفیت های خود در منطقه و جهان برای حل این مناقشه از طریق صلح آمیز اقدام کند . این پیشنهاد ایران از سوی مقامات آذری و محافل سیاسی و اجتماعی این کشور مثبت ارزیابی شد .از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران، ثبات منطقه که لازمه آن حل مناقشه های موجود و جلوگیری از بروز زمینه برای هرگونه مناقشه جدید است، صرفا در چارچوب همکاری های منطقه ای میسر است و نیروهای فرامنطقه ای در این مورد اقدام مثبت و موثر انجام نداده اند یا قادر به آن نیستند.
نمونه این وضعیت تلاش بیش از 20 ساله گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا برای حل مناقشه قره باغ است که تاکنون هیچگونه نتیجه عملی نداشته و فعالیت های این گروه در طول این مدت فقط مذاکره برای مذاکره بوده است.
همکاری جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور قدرتمند و تاثیر گذار در مسائل منطقه ای و بین المللی و جمهوری آذربایجان به عنوان یک کشور همسایه مهم با مشترکات تاریخی، فرهنگی و دینی با ایران ، در تامین امنیت و صلح و ثبات منطقه حائز اهمیت است و می تواند نقش موثری در همگرایی منطقه ای داشته باشد.
در مجموع زمینه توسعه همکاری ها در دولت جدید ایران که تاکید جدی بر توسعه همه جانبه مناسبات با کشورهای اسلامی، به ویژه کشورهای همسایه دارد ، بیش از پیش فراهم است و با توجه به درایت و دور اندیشی مسئولین دو کشور،چشم انداز همکاری ها در سال 2014 را می توان امیدبخش تصور کرد.
نظر شما