گروه فرهنگ و هنر: جشنواره هنر مقاومت که حالا در بعد بین الملی برگزار میشود، امسال به سومین سال حیاتش قدم میگذارد. بانی این جشنواره انجمن هنرهای تجسمی انقلاب و دفاع مقدس است که زیر مجموعه بنیاد روایت فعالیت میکند. جشنواره امسال نسبت به دورههای گذشته از لحاظ کمی رشد قابل توجهی داشته، هم تعداد رشتههای جشنواره افزایش یافته و هم تعداد آثار شرکت کننده در آن. اما از لحاظ کیفی باید منتظر برپایی جشنواره ماند و آثار ارئه شده را دید و پس از آن در موردش قضاوت کرد.
حبیب الله صادقی دبیر جشنواره و محمد حبیبی مدیر اجرایی آن چندی پیش مهمان کافه خبر بودند و در مورد این جشنواره، هنر مقاومت، و کم و کیف برپایی این رویداد فرهنگی سخن گفتند.
سیر هنرمقاومت
صادقی که یکی از پیشگامان هنر انقلاب است معتقد است که رویکرد این جشنواره به هنر مقاومت شعاری نیست. او میگوید: «اگر ما معنای مقاومت را به عنوان یک مفهوم و یک پندار اجتماعی بخواهیم در فرهنگ اجتماعی دنیا دنبال کنیم، صرفا اتفاقی نیست که فقط بخواهد در کشور ما بیفتد.»
اوکه سال ۱۳۳۶ در تهران به دنیا آمده و نقاشی را از ۸ سالگی آغاز کرده برای روشن ساختن این موضوع به سراغ ریشههای تاریخی فرهنگ مقاومت درجهان میرود: «مقاومت در فرهنگ اجتماعی دنیا ریشه دارد. از قرن ۱۵ یا ۱۶ میلادی همزمان با پدیدههایی که در غرب اتفاق میافتد، آغاز میشود. دوره رنسانس، فرایندهای دوره جنگ اول و دوم، اتفاقاتی که در مبارزات ملی و میهنی در دنیا مطرح میشود و... همه و همه زمینههایی را برای هنرمندان به وجود آورده تا بیایند و بر اساس آن دستاوردهای سرزمینی و اقلیمی خود را در مقابل دشمن روایت کنند. آنها در آثار خود کوشیدهاند تا مقاومتشان را برجسته سازند و ارزشهایی را که برایشان مهم است، مطرح کنند. مثل طرح وضعیت دهقانان درمقابل خوانین. کارگران در مقابل سرمایه داران و...»
صادقی که درسال ۱۳۸۴ مدیریت موزه هنرهای معاصر ایران را به عهده داشت، معتقد است که هنرمندان با طبع لطیفی که دارند، مفاهیم مرتبط با مقاومت با که ارزشهای آزاد زبان هنر بیان میکنند و آزاد سازی مردم، آئین، کیش، فرهنگ و سرزمینشان را برابر قدرتهای یکه تاز برجسته میسازند.»
او با اشاره به اسطوره آرش در فرهنگ ایران ادامه میدهد: «حتی در شکل تاریخی فداکاری به آن حد است که آرش کمانگیر مطرح میشود، مردی که تمام وجود و توان و جانش را در زه کمان میگذارد و تیر را تا مرز توران پرتاب میکند.»
این عضو پیوسته فرهنگستان هنر ایران پس از این مقدمه به سراغ وضعیت هنر مقاومت در ایران میرود و به وضعیت این هنر در پیشینه فرهنگی ایران و برجسته شدن آن در دوران انقلاب و دفاع مقدس اشاره میکند: «هنر مقامت، اتفاقی نیست که ما پس از انقلاب آن را در فرهنگمان داشته باشیم، در واقع این یک فرضیه یا روایت است که در گفتارها، پندارها و ادبیات تاریخی ما همواره قهرمانان و آدمهایی را داریم که اهل حکمت و بلند مرتبگی بودند و جایگاه رفیعی داشتهاند. این قهرمانان یا درمبارزه کشته میشوند یا با حداقل امکانات پیشقراول هستند. نمونه بارز و بسیار ارجمند این مساله نیز در خود پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن دوران دفاع مقدس وجود دارد؛ دورانی که در آن ۴۳ کشور جهان، متحد المرکز - به محوریت آمریکا واسرائیل- میآیند و با ملتی میجنگند که پس از پیروزی انقلاب، هنوز نتوانسته بود پادگانهایش را سر و سامان بدهد و وضعیت لجستیکی و امکانات نظامیاش را در اختیار بگیرد.»
حبیب الله صادقی و محمد حبیبی
به عقیده صادقی یکی از جلوهها یا تجلیات هنر مقاومت، حوزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی است؛ «این جشنواره همچون عنوانش پنجرهای است برای روایت دوم که آن را آغاز کردهایم، در واقع مقاومت به معنای هنر اجتماعی در جهان است تا ما همراهان این معنا را در جهان شناسایی کنیم و ببینیم در هر گوشه از جهان چه اتفاقی افتاده است. به همین خاطر یک تیم پژوهش شکل گرفت، کار کرد و به این نتیجه رسید که هنر مقاومت یک موضوع اجتماعی و سیاسی و بخشی نیست، بلکه موضوعی جهانی است.»
دبیر جشنواره هنرمقامت معتقد است که نگاه این جشنواره منبعث از نگاه انقلاب ایران است؛ «انقلاب ما یک انقلاب جهانی است و نگاه جهانی و ارزشی دارد، هر گوشه جهان مظلومی سیلی بخورد، ما در غمش شریک هستیم، در این جشنواره هم ما میکوشیم که بتوانیم راویان مظلومیت را در جهان همراهی کنیم.»
یک هنر اجتماعی
او اما نگاه آسیبشناسانه هم به این مفهوم دارد. صادقی میگوید: «ما باید این را یقین بدانیم که هنر مقاومت، هنر شعاری تبلیغاتی نیست، از سوی دیگر یک هنر حکومتی و دولتی هم نیست، در واقع همانطور که گفتم یک هنر اجتماعی و خویشتن فرماست. شکل گیری این هنر در ایران هم همین مساله را نشان میدهد.»
صادقی برای تبیین این موضوع خاطرهای را از خلق یک تابلو در سالهای دور روایت میکند: «من سال ۱۳۵۵ دانشجوی سال اول دانشگاه هنر بودم. شما اگر به کتاب ۱۰ سال نقاشان مراجعه کنید میبیند که خود من تابلو بزرگی را خلق کردم و در آن به نبرد نور و تاریکی پرداختم. من این تاfلو را همانطور که گفتم سال ۱۳۵۵ خلق کردم و کار کاملا خویشتن فرما بود. در واقع آن زمان نه تنها نظام اجتماعی، حکومت و دولت پشت آن نبود، بلکه به نوعی با آن هم مخالف بودند. سایر هنرمندان هم به همین شکل قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کارشان را آغاز کردند و در دوران پس از پیروزی انقلاب و در زمان دفاع مقدس آن را ادامه دادند.»
این نقاش ادامه میدهد: «اگر ما هنر را به عنوان یک بیان موثر و هنرمند را به عنوان یک حقیقت جوی تعالی خواه که به دنبال کشف رمز و راز و یافتن حقیقت و عدالت است، در نظر بگیریم، آن وقت متوجه میشویم که اگر هنرمند این صفت خویشتن فرمایی را از دست بدهد و به یک هنرمند سفارشی تبدیل شود، قطعا این هنرسفارشی باعث زمین خوردن جشنواره میشود و آن را به محلی برای عرضه آثار شعاری وتبلیغاتی تبدیل میکند که کارش ترویج اندیشه دولتی و سیاسی است. به اعتقاد ما هنرمند به عنوان یک انسان مصلح و عدالت خواه، باید نقد از درون را بشناسد، همراه این معنا باشد و زوایای آن را کشف کند.»
به اعتقاد صادقی، «ما باید صفت خویشتن فرمایی هنرمند را تقویت کنیم. خوشبختانه من به عنوان کسی که از ابتدا در جریان شکل گیری این جشنواره در مرکز فرهنگی روایت فتح و انجمن تجسمی انقلاب و دفاع مقدس بودهام و میدانم که در این مرکز و این انجمن هم کسی به دنبال چنین مباحثی نیست. استقلال هنرمند و خویش فرمایی او برای ما کاملا محترم است.»
او میگوید: «شما اگر به طول و عرض این بنیاد و انجمن نگاه کنید، در مییابید که این بنیاد یک سازمان عریض و طویل نیست، در واقع چند نفر از هنرمندان علاقمند به این حوزه در آن مشغول فعالیت هستند و میکوشند بدون شعار و رفتارهای هیجانی کار علمی درستی انجام دهند. من فکر میکنم یکی از حسنها و برکات این کار نیت خویشتن فرمایی است و اصل این خویشتن فرمایی جزو وجوه ممتاز این کار است.»
به اعتقاد صادقی، هنرمندان انقلاب اندیشه مقاومت را در جهان دنبال میکنند از کنار رنجها، غصهها و قصههایی که در دنیا رخ میمیدهد به سادگی عبور نمیکنند. او میگوید: «شما محورها و نشانهشناسی کتاب اول و دوم را نگاه کنید، حوزههای دیداری این کار از برکت آزادی خرمشهر و روز مقاومت شکل و معنا میگیرد. اما همراهان آن منطق که در آزادی خرمشهر و دوران دفاع مقدس حضور داشتهاند، زمانی که به سرزمین و مراکز خود بازگشتند، نیامدند زیر سایبان خوشی بنشینند و این معنا را فراموش کنند. اینها دغدغه آزادی بشر داشتند و دارند وبه دنبال تعالی خواهی خود و ملت دنیا هستند.»
استقبال خوب
صادقی در مورد استقبال از رویکرد جشنواره در حوزه بین الملل هم میگوید: «زمانی که ما این معنا (هنرمقاومت) را در حوزه بین المللی مطرح کردیم و گفتیم که ما به دستو قرآن است که چنین باوری داریم. این فرمان از جانب خدا در ذهن و قلب و دل ماست که ما در مظلومیت شما شریک هستیم. ما به دنبال این هستیم که تناسب و اعتدال را در این عالم روایت کنیم. حقیقت جویی و حقیقت خواهی و دفاع از مظلوم در دستور کار این انقلاب هست و و این جشنواره هم حاصل چنین تلاشی است.»
او به تفاوت آثار تولید شده با نگاههای مختلف هم میپردازد: «شما اگر به اکسپرسیونیسم در جریان جنگ اول و دوم بنگرید، آنجا با هنر منفعلی مواجه هستید که چهره آدمها و انسانهای در هم تنیده و سوخته را که مورد ظلم قرار گرفتهاند، نشان میدهد. ما الان هنر منفعل نمیخواهیم، ما میگویم نباید مثل اکسپرسیونیستها عمل کنیم؛ یعنی اگر رنجها را نشان میدهیم، باید مرهم و درمان را هم نشان بدهیم.»
به گفته صادقی، «در نقطه آغاز که اعلام جهانی کردیم، نقطه خوبی بود، همراهان طرح خوب جلو آمدند و در نقطه سوم، در بخش بینالملل شایستهتر و جدیترعمل کردیم. اگر آن فشارها، ترورها و جنگ نرم برعلیه انقلاب و فرهنگ ما نبود، بیشتر میتوانستیم، اتفاق را دنبال کنیم.»
او میافزاید: «نخستین جشنواره را زمانی که من رئیس موزه هنرهای معاصر بودم، برگزار کردیم و در موزه کارها به نمایش در آمد، استقبال خوبی هم شد. در دومین دوره هم به لحاظ نشانهشناسی و تنوع روایت و تنوع گفتارها با کثرت خوبی مواجه بودیم. در جشنواره سوم هم که در تاریخ مقرر در مرکز صبا برگزار میشود، آماری که دارم دلالت و حکایت از یک حشنواره پرتوان و پر توفیق میکند. ما به دنبال نقد کمبودهای دستگاه فرهنگی خودمان هستیم، ولی نقد مصلحانه و سالم و معتدل که از دل آن کاری در بیاید.»
با این حال دبیر جشنواره هنر مقاومت از برخی کاستیها هم دلخور است. او میگوید: «فکر میکنم معنایی که ما دنبال میکنیم به ردیف، بودجه و اعتبار نیاز دارد تا به آن در سطح ملی توجه شود. این نقد را اعلام میکنم که متاسفانه ما در کشور این بودجه را نداریم. مرکز روایت فتح یکه و تنها، ولی با باورمندی آمده و دارد این کار را انجام میدهد. آرزو میکنم در دورههای بعد شواری عالی انقلاب فرهنگی، مجلس و دولت ردیف مناسب و سازمان متناسبی ایجاد کنند تا بشود با آن موزه هنر انقلاب اسلامی برپا شود. ما متاسفانه در این زمینه کمبود داریم. کارها خلق میشود، اما نباید در انبارها بماند، این آثارباید عرضه شوند. الان کسانی که وارد ایران میشوند، برای دیدن آثار مربوط به هنرمندان انقلاب اسلامی کجا باید بروند.»
او در این زمینه به ویژگی هنر انقلاب هم اشاره میکند، ویژگی که من فکر میکنم، هنر انقلاب ما را از هنر اجتماعی دنیا ممتاز میکند، این است که کار هنرمندان ما سفرشی نیست که قابلیت عرضه نداشته باشد. در کشورهای کمونیستی و سوسیالیستی شاهد بودیم که کارها شعاری بود و کسی جرات نمیکرد، این آثار را بیاورد و نشان بدهد، اما در اینجا اینگونه نیست هنرمند انقلاب هنرمند مصلح است و نقد از درون را در دستور کار دارد و خویش قرماست.»
صادقی پیشبینی میکند که این جشنواره نهایتا در دهمین دوره خود میتواند به عنوان یکی از جشنوارههای بزگ و موثر در غرب آسیا مطرح شود.
۱۲ رشته، ۵۵۰۰ اثر
ساختار برپایی جشنواره اما موضوعی بود که محمد حبیبی مدیر اجرای جشنواره در مورد آن صحبت کرد. او گفت که ما سومین جشنواره هنر مقاومت را در۱۲ رشته برگزار کردیم، فرقی که این دوره جشنواره با دوره گذشته داشت، این بود که جشنواره دوم در هشت رشته برگزار شد، ولی در جشنواره سوم، شورای سیاستگذاری تصمیم گرفت حکیمانه برخورد و چهار رشته به این جشنواره اضافه کند.»
محمد حبیبی
تصویر سازی، نگارگری، خط و نقاشی و پژوهشهای تخصصی چهار رشتهای هستند که به گفته حبیبی به جشنواره سوم هنر مقاومت اضافه شدهاند. او میافزاید: «امسال در مجموع بیش از ۴ هزار اثر در حوزه کشوری به بخشهای مختلف جشنواره رسیدهاست. بیش از یک هزار و ۵۰۰ اثر هم از ۷۷ کشور به حوزه بینالملل رسیده است.»
فرانسه، ایتالیا، آمریکا، روسیه، ترکیه، مالزی، بنگلادش، عربستان، کوبا، ونزوئلا، عراق، پاکستان، کشورهای آسیای میانه و... از جمله کشورهایی هستند که آثار هنرمندانشان به جشنواره سوم مقاومت رسیده است. حبیبی میگوید: «از نظر کیفی میشود گفت که جشنواره امسال رتبه بالاتری نسبت به دوره گذشته دارد.»
امسال به اعتقاد حبیبی سعی شده این جشنواره به شکلی برگزار شود که حضور بیشتر، بهتر و فعالتر دانشجویان را داشته باشیم. او ادامه میدهد: «به همین خاطر ۳۱ ورک شاپ دانشجویی در ۱۱ استان از جمله تهران، خراسان رضوی، یزد، کرمان، خوزستان، مازندران، اردبیل، همدان، هرمزگان، شیراز و زاهدان برگزار کردیم. البته ما هرسال یک ورکشاپ به مناسبت آزاد سازی خرمشهر در ۳ خرداد داریم که با همکاری موزه فلسطین برگزار میشود. امسال هم دانشجویان نخبه ۸ دانشگاه تهران را دعوت کردیم واین ورک شاپ، به صورت موضوعی برگزار شد و اثار تولید شده از سوی دانشجویان برای جشنواره ارسال شد.»
صادقی در مورد بحث تجلیل از هنرمندان پیشکسوت در حوزه هنر مقاومت هم میگوید: «تجلیل از بزرگان چراغ راه آینده است وچنین اتفاقاتی ضروری است، اما راقمان این سطور به دنبال تجلیل شدن یا مورد لطف قرار گفتن نبوده و نیستند، آنها کماکان دارند کارشان را صورت میدهند، من فکر میکنم عزیزانی که چهرههای ماندگار را طرح میکنند، بهتر است که نگاهی به این حوزه داشته باشند تلاش کسانی را ببینند که برای هنرمقاومت در این سه دهه تلاش کردهاند.»
به گفته حبیبی جشنواره امسال قرار است از اول تا آخر آذر در موسسه فرهنگی هنری صبا برگزار شود.
۵۷۵۷
نظر شما