پنج‌هزار دانشجو هر سال از ایران خارج می‌شوند تا در یکی از دانشگاه‌های خارجی عمدتا در یکی از چهار کشور مالزی، آمریکا، کانادا و انگلیس تحصیلات‌شان را ادامه بدهند.
مسئولان و نهادهای رسمی و دولتی ایران اصولا علاقه چندانی به اعلام آمار مربوط به مهاجرت دانشجویان از کشور ندارند. حالا حسن مسلمی نایینی، معاون امور بورس و دانشجویان خارج سازمان دانشجویان با ارائه آماری تخمینی اعلام کرده سالانه 5هزار دانشجو از ایران خارج می‌شوند.
این آمار مربوط به دانشجویانی است که بدون استفاده از تسهیلات بورسیه و با هزینه شخصی برای ادامه تحصیل از ایران خارج می‌شوند. او براساس آمار دانشجویانی که برای معافیت تحصیلی مراجعه می‌کنند، این آمار را ارائه کرده و گفته است: «در سال گذشته تعداد یک‌هزار و ۷۰۰ دانشجو برای گرفتن معافیت تحصیلی (برای خروج از کشور و ادامه تحصیل) به وزارت علوم مراجعه کردند که معمولا دو و نیم برابر این تعداد نیز بدون نیاز به گرفتن معافیت تحصیلی به خارج کشور می‌روند. چهار کشور مالزی، آمریکا، کانادا و انگلیس به ترتیب چهار کشوری هستند که بیشترین پذیرش را از دانشجویان ایرانی دارند.»
او در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به این‌که چه تعداد دانشجو به ایران بازگشته‌اند، گفته از آمار مربوط به بازگشت دانشجویان اطلاعات دقیقی ندارد و این آمار در اختیار امور دانش‌آموختگان سازمان دانشجویان است. با این همه به گفته او در سال 91 بیش از 3000 مدرک در سازمان دانشجویان ارزشیابی شده است؛ سه‌هزار نفری که به نظر می‌رسد بیشتر به دلیل افزایش ناگهانی و شدید قیمت ارز در سال 91 و پس از آن‌که که برای تامین هزینه‌های تحصیل دچار مشکل شدند، گزینه بازگشت به ایران و ادامه تحصیل در دانشگاه‌های داخلی را انتخاب کرده‌اند. سال‌هاست بخشی از فرآیند خروج دانشجویان از کشور وابسته به عملکرد موسساتی است که شرایط ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارجی را برای دانشجویان فراهم می‌کنند.
به گفته نایینی، 191 موسسه برای اعزام دانشجویان به خارج از کشور فعالیت می‌کنند او از این موسسه‌ها خواسته تا همان‌طور که برای ادامه تحصیل دانشجویان در دانشگاه‌های خارجی تلاش می‌کنند زمینه بازگشت آن‌ها به کشور پس از فراغت از تحصیل را هم فراهم کنند.
او از خانواده‌ها خواست برای اعزام دانشجوی خود به موسسات مجاز مراجعه کنند. اسامی موسسات مجاز در سامانه اداره کل بورس وزارت علوم اعلام شده است. یکی از مزیت‌های اعزام دانشجو به خارج از کشور از طریق موسسه‌های مورد تایید این است که«اگر دانشجو از این طریق اعزام شود، در صورتی که مشکل یا شکایتی باشد امکان پیگیری آن وجود دارد.»
به گفته نایینی، موسسات غیرمجاز معمولا چندین کار مختلف انجام می‌دهند، برای مثال دفتر هواپیمایی هستند و در کنارش دانشجو هم به خارج اعزام می‌کنند.
آمار پنج‌هزار نفری دانشجویانی که سالانه به خارج از کشور می‌روند همان‌طور که مسلمی نایینی گفته، آماری تخمینی است؛ آماری که نعمت احمدی، عضو هیات علمی و استاد دانشگاه تهران درباره آن گفت: «من به هیچ آمار داخلی اعتقاد ندارم اما آمار خروج سالانه 5 هزار نفر با توجه به جمعیت 75میلیون نفری و این‌که جمعیت کشور جوان است، کم است و به نظر می‌رسد آمار خروج دانشجویان ایران بیش از این‌ها باشد.»
او گفت: «آمار افرادی که به قصد تحصیل از ایران می‌روند ایده‌آل است و همه دنیا کوشش می‌کنند بخشی از نیروهایشان برای ادامه تحصیل از کشور خارج شوند اصل مساله در ارتباط با برگشتن است. این‌که دانشجویانی که برای ادامه تحصیل می‌روند و دیگر بر نمی‌گردند نگران کننده است.»
به گفته احمدی، یکی از مهم‌ترین دلایلی که دانشجویان تحصیلکرده خارج از کشور بر نمی‌گردند، فراهم نبودن زمینه اشتغال برای آن‌هاست. او ادامه داد: «دانشجویان فکر می‌کنند در ایران امنیت شغلی ندارند و تا در وضعیت اشتغال درست نشود همین شرایط ادامه خواهد داشت. چندی پیش وزیر اقتصاد اعلام کرده بود به‌زودی 5میلیون فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها به جامعه بیکاران کشور اضافه می‌شوند چون ما به میزان دانشجویانی که وارد آموزش عالی می‌شوند اشتغال نداریم. این امر موجب می‌شود دانشجویانی که به خارج از کشور می‌روند اگر امکان زندگی و اشتغال در آنجا داشته باشند همان‌جا بمانند.
در یک ماه گذشته یکی از برنامه‌های دولت در حوزه آموزش عالی، برنامه‌ریزی‌هایی برای ایجاد تعادل بین تقاضای بازار کار و تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است. جعفر توفیقی، سرپرست فعلی وزارت علوم گفته یکی از اولویت‌های اصلی‌اش در ارتباط با دانشگاه‌ها توجه به موضوع بیکاری فارغ‌التحصیلان و چاره‌اندیشی برای آن است.
توفیقی گفته: «بعضی اعتقادشان این است که برای حل معضل بیکاری باید دانشگاه‌ها، ظرفیت‌ها و رشته‌ها را محدود کنیم، اما اعتقاد من این است که راهکار حل مشکل اشتغال فارغ‌التحصیلان، کاهش ظرفیت و تعطیلی دانشگاه‌ها نیست. البته اعتقاد دارم دانشگاه‌ها در توسعه ظرفیت‌های اشتغالی کشور نقش دارند که یکی از این نقش‌ها از طریق آموزش‌های کارآفرینی است و باید از دانشگاه این توقع برود که فارغ‌التحصیلان آن تنها جویای کار نباشند بلکه خود اقدام به کارآفرینی کنند.»
افزون بر دانشجویانی که با انگیزه‌های اشتغال و اقتصادی و شرایط بهتر زندگی، ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج را انتخاب می‌کنند، شرایط سیاسی به‌ویژه محدودیت‌های شدید در دانشگاه‌های داخلی و همچنین افت محتوای آموزشی به دلیل شرایط نامناسب جذب اعضای جدید برای هیات‌های علمی دانشگاه‌ها هم بر شمار افرادی که در سال‌های اخیر به طرفداران ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارجی افزوده شده‌اند، افزوده است. بسیاری از دانشجویانی که شماری از آن‌ها در این سال‌ها به بهانه فعالیت‌های سیاسی از تحصیل محروم شده‌اند برای ادامه تحصیل چاره‌ای جز درخواست پذیرش از دانشگاه‌های خارجی نداشتند.
پیش از این کمیسیون حقوق‌بشر دفتر تحکیم وحدت، در گزارشی با عنوان «8 سال نقض حق تحصیل شهروندان ایرانی در دانشگاه‌های کشور» اعلام کرده بود در فاصله سال 84 تا 91 یعنی دوره هشت‌ساله ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، بیش از 1000 دانشجو از تحصیل محروم شده‌اند؛ دانشجویانی که عمدتا در مقطع تحصیلات تکمیلی فوق لیسانس و لیسانس به آن‌ها اجازه ثبت‌نام و حضور در دانشگاه‌ها داده نشد یا این‌که حین تحصیل اخراج و تعلیق شدند؛ دانشجویانی که در ماه‌های اخیر و پس از آن‌که توفیقی به عنوان سرپرست وزارت علوم منصوب شد شرایط تازه‌ای پیش رویشان قرار گرفته است.
توفیقی گفته دانشجویانی که به دلایل سیاسی محروم از تحصیل شده‌اند را به دانشگاه‌ها بازمی‌گرداند. همان‌طور که گفته برای اشتغال دانشجویان هم برنامه دارد؛ برنامه‌هایی هم برای ایجاد انگیزه بیشتر در دانشجویان ایرانی برای این‌که بمانند دارد. هرچند با همه این‌ها هنوز معلوم نیست آیا مجلس شورای اسلامی به وزارت توفیقی در دولت روحانی رای اعتماد می‌دهد یا این‌که از رییس‌جمهوری می‌خواهد برای بار سوم وزیر دیگری را برای این وزارتخانه پیشنهاد کند.
47301