احمد قوام، معروف به «قوام السلطنه» در 1252 ش. در تهران متولد شد. پدرش میرزا ابراهیم معتمد السلطنه از رجال دورۀ ناصری و جدش قوام الدوله وزیر دفتر استیفا بود. مادرش طاووس خانم، دختر میرزا محمدخان مجدالملک سینکی، صاحب رسالۀ مجدیه و پدر میرزا علی خان امین الدوله است. قوام تحصیلات مقدماتی را به اتفاق برادرش حسن وثوق نزد آموزگاران خصوصی سپری کرد، سپس در زمینه ادبیات فارسی و صرف و نحو عربی، عروض و قافیه و معانی بیان و ریاضیات قدیم ادامه تحصیل داد و مدتی نیز در مدرسه مروی به آموزش فلسفه و حکمت اشتغال ورزید. تلاش او در حسن خط موجب شد که در شمار خطاطان درجة اول قرار گیرد.
وقتی قوام به سن رشد رسید، معتمدالسلطنه شمه‌ای از تحصیلات و نمونه‌ای از خط او را نزد ناصرالدین شاه برد و برای فرزند خود تقاضای شغل و لقب کرد. شاه او را جزء پیشخدمتان مخصوص قرار داد و به «دبیر حضور» ملقب کرد. فرمان مشروطیت ایران، که به امضای مظفرالدین شاه، به قلم قوام است.
گمانم اینست اینک که به روزهای برگزاری جلسات مجلس شورای اسلامی برای رای اعتماد به وزرای کابینه آقای روحانی نزدیک می شویم ، جالب باشد خبری از 92 سال پیش در 27 خرداد سال 1300 شمسی بگیریم. در آن روز نیز قوام السطنه برای گرفتن رای اعتماد وزرایی را به شرح برنامه زیر به مجلس شورای ملی معرفی کرد:
کابینه به شرح زیر در تاریخ 27 جوزا{خرداد} 1300 معرفی شده‌اند:
آقای قوام‌السلطنه رییس‌الوزراء و وزیر امور خارجه
- آقای سردار سپه وزیر جنگ
- آقای محتشم‌السلطنه وزیر معارف
- آقای فهیم‌الملک وزیر مالیه
-آقای وحیدالملک وزیر پست و تلگراف
- آقای مشارالسلطنه وزیر عدلیه
- آقای عمیدالسلطنه وزیر فوائد عامه و تجارت
معاونین: خبیرالسلطنه معاون پست و تلگراف (15 سرطان)
- منصورالسلطنه معاون عدلیه (17 اسد)
- صدیق حضرت معاون مالیه (3 میزان)
در این موقع که بر حسب تمایل مجلس شورای ملی و اعتماد آقایان نمایندگان محترم از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی مأمور تشکیل دولت‌شده‌ام زاید نمی‌دانم خاطر آقایان نمایندگان محترم را متذکر نمایم که موفقیت در رفع مشکلات و اجرای اصلاحات فقط در صورتی مقدور است که‌موافقت کامل بین مجلس و دولت موجود باشد خوشبختانه پس از اعتمادی که به این موافقت و معاضدت صمیمانه حاصل نموده‌ام بار دیگر برای قبول‌مسئولیت حاضر شده و امیدوارم به ابقاء این موافقت بتوانم به وظائف مسئولیت عمل نمایم.
آقایان نمایندگان محترم مستحضر هستند که پروگرامی را که در کابینه سابق خود به مجلس مقدس پیشنهاد کرده بودم مورد تصویب و تصدیق مجلس‌واقع شده و کابینه سابق نیز با موافقت مجلس همان پروگرام را تعقیب نمود. چون در کابینه سابق بحرانهای متوالی مانع از اجراء تمام مواد آن گردید و‌عملیاتی را که نسبت به بعضی از مواد آن شروع شده بود ناقص و ناتمام ماند لهذا دولت حاضره در نظر دارد همان پروگرام را که در دو نوبت به تصویب‌مجلس رسیده است تعقیب و تکمیل نماید و بیش از پیش ساعی خواهد بود که روابط حسنه را با کلیه دول متحابه محفوظ و برقرار دارد و قبل از هر‌اقدام به وسیله قوای نیرومند نظام که برای استقرار نظم و امنیت کاملاً قادر است آسایش عمومی را در تمام مملکت بعون‌الله تأمین خواهد نمود و نیز در‌اسرع اوقات برای اصلاح ادارات مخصوصاً وزارت مالیه متخصصینی را که اقدام در استخدام آنها نموده بودم و دولت سابق نیز اقدامات سابقه را تعقیب‌کرده بود هر چه زودتر لایحه استخدام آن به مجلس شورای ملی پیشنهاد خواهد شد.
به علاوه چون اصلاح امور اقتصادی و حتی‌الامکان تعدیل موازنه‌صادرات و واردات مملکتی و همچنین تهیه وسایل کار برای اشخاص بیکار از اهم مقاصد است دولت حاضره در نظر دارد از بدو شروع به کار به تهیه‌موجبات آن اقدام نماید و نیز تسویه کار نفت شمال که یکی از وسایل بهبودی اوضاع اقتصادی است در اولین قدم با موفقیت مجلس شورای ملی شروع‌خواهد شد. ضمناً خاطر آقایان نمایندگان محترم را متذکر می‌سازم که چون عده از جرائد متأسفانه از نبودن قانون هیأت منصفه سوء استفاده نموده و‌رویه را اتخاذ کرده‌اند که بالنتیجه موجب هرج‌ومرج و تزلزل امنیت است لذا برای جلوگیری از تکرار این وضعیات انتظار دارم هر چه زودتر قانون هیأت‌منصفه به تصویب مجلس شورای ملی رسیده وسائل محاکمه مطبوعات مطابق قانون فراهم گردد. در خاتمه از خداوند مسئلت می‌کنم با معاونت‌مجلس شورای ملی و موافقت صمیمانه که از آقایان نمایندگان محترم احساس نموده‌ام به اجرای تمام مواد پروگرامی که از تصویب مجلس گذشته است‌موفقیت حاصل نمایم.
مصطفی ترک همدانی
وکیل دادگستری
ایمیل: hamedani_law@yahoo.com