برنامه گازی روسیه برای تصرف دنیا/ رفاقت گازی راهکارایرانی برای بازی برد- برد

آذرجزایری: روسیه در حال حاضر به 21 کشور دنیا گاز صادر می کند و البته در نظر دارد تا سال 2030 صادرات گاز را به اکثر کشورهای دنیا گسترش دهد.
بنابراین در چنین شرایطی رفاقت گازی با روسیه بیش از رقابت جوابگو خواهد بود و کارشناسان نیز بر این امر تاکید دارند. این امر در شرایطی است که روسیه اولین دارنده ذخایر گازی جهان است و ایران در جایگاه دوم قراردارد و اتحاد این دوکشور قدرتمند گازی می تواند علاوه بر حفظ منافع دو کشور به یک قدرت بزرگ بدل شود. چراکه قرن حاضر قرن گاز است و پیش بینی می شود طی سالهای آینده نفت جایگاه خود را به گاز تسلیم خواهد کرد و گاز به قدرت اصلی انرژی دنیا بدل می شود.
براساس گزارش آژانس بین المللی انرژی و شرکت BP، درطی سال‌های گذشته صنعت گاز، نقش برجسته‌ای در دیپلماسی خارجی روسیه ایفا کرده و این کشور از اهرم گاز به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های ارتقای امنیت ملی و اقتدار اقتصادی خود بهره برده است. روسیه پس از فرو‌پاشی شوروی سابق در صدد بازیافتن نقش تعیین‌کننده خود در سیاست و اقتصاد جهانی بوده و با سرمایه‌گذاری گسترده در صنعت گاز و با دستیابی به سهم قابل توجه از بازار‌های جهانی گاز به ویژه اتحادیه اروپا تا حدود زیادی در تحقق این هدف موفق بوده است.

روسیه کوشش کرده با احداث خطوط لوله، مسیر‌های اصلی بازار هدف خود را از تکیه به جغرافیای خاصی در اروپا آزاد کند با تنوع بخشی به مسیر خطوط گاز‌رسانی، مشتریان بازار هدف خود را از تامین گاز طبیعی مطمئن کند.
سهم عمده‌ای از گاز روسیه به کشور‌های آلمان، ترکیه، ایتالیا و فرانسه صادر می‌شود که در این میان عمده گاز مصرفی ترکیه یعنی به میزان 64 درصد از روسیه تامین می‌شود.
با توجه به اینکه استراتژی صادرات روسیه خط لوله بوده است بررسی خط لوله‌های موجود و پیش‌بینی شده صادرات گاز روسیه مهم و کلیدی است.

خط لوله استراتژیک اروپایی
این پروژه با هدف متنوع کردن مسیر‌های صادرات گاز روسیه با اتحادیه اروپا و دسترسی مستقیم روسیه به بازار آلمان، فرانسه، انگلستان، هلند و ایتالیا در پی چالش‌های این کشور با اوکراین طراحی شد.
این خط لوله به طول 1200 کیلومتر گاز طبیعی میدان Shtokman روسیه را از طریق بندر Vyborg در کرانه دریای بالتیک به بندر Gerifswald در شمال آلمان منتقل می‌کند.
ساخت اولین خط لوله این پروژه با ظرفیت 5/27 میلیارد متر مکعب در آوریل سال 2010 شروع شد و در ژوئن سال 2011 به پایان رسید و خط دوم در ماه می سال 2011 شروع شد و در ماه آوریل 2012 به پایان رسید که از فصل آخر سال 2012 انتقال گاز از طریق این لوله آغاز خواهد شد. ظرفیت خط لوله Nord Stream 55 میلیارد متر مکعب است.
خط لوله ای برای ترکها
این پروژه با هدف افزایش صادرات گاز روسیه به ترکیه و به عنوان مکمل صادرات گاز روسیه به ترکیه از طریق خط لوله اوکراین، مولداوی، رومانی و بلغارستان طراحی شد.
موافقتنامه اولیه در این زمینه در 15 دسامبر سال 1997 میان روسیه و ترکیه امضا شد که در قالب آن شرکت‌های گاز پروم و بتاش قرارداد انتقال گاز از طریق این خط لوله به مدت 25 سال را امضا کردند. در فوریه سال 1999 نیز گاز پروم و انی یک یادداشت تفاهم جهت اجرای این خط لوله امضا کردند. مالکیت و اجرای بخش خشکی پروژه با شرکت گاز پروم و مالکیت بخش دریای این خط با کنسرسیوم گاز پروم و انی است. در سال‌های 2006، 2007، 2008و 2009 از طریق این خط لوله به ترتیب 5/7، 5/9، 10،1 و 9.8 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر شده است. همچنین کل حجم گاز منتقل شده از طریق جریان آبی در ماه سپتامبر 2010 بیش از 5.1 میلیارد متر مکعب است. ظرفیت طرح خط لوله گاز 16 میلیارد متر مکعب گاز در سال است. همچنین مطالعات و طراحی اولیه Blue Stream 2 جهت صادرات گاز روسیه به خاورمیانه به ویژه اسرائیل آغاز شده است.
این پروژه نیز با هدف متنوع کردن مسیر‌های صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا به ویژه کشور‌های مرکزی و جنوبی این قاره طراحی شد.
ابتدا در سپتامبر 2006 با انعقاد قراردادی میان گازپروم و ENI مقرر شد تا سال 2035 روسیه به‌طور مستقیم به ایتالیا گاز صادر کند و مقدار آن در سال 2010 تا پایان دوره به 3 میلیارد متر مکعب در سال برسد. براین اساس نیاز به احداث خط لوله‌ای ویژه کاملا احساس شد. در سال 2008 روسیه با کشور‌های بلغارستان و مجارستان برای عبور خط لوله از این دو کشور قرارداد همکاری امضا کردند. همچنین در این سال گاز‌پروم و شرکت دولتی گاز صربستان Srbijagas برای ساخت بخشی از این خط لوله (مسیر شمال غربی) که از داخل خاک صربستان عبور می‌کند به توافق رسیدند. در ادامه نیز روسیه و یونان برای ساخت قسمتی از پروژه South Stream (مسیر جنوب شرقی) که از یونان می‌گذرد، قرارداد همکاری امضا کردند. دوره اجرای این پروژه از سپتامبر 2010 تا دسامبر 2019 است.
سدی برای ترکمنستان
این خط لوله با هدف انتقال گاز ترکمنستان و قزاقستان از طریق روسیه به بازار اتحادیه اروپا و جلوگیری از صدور گاز ترکمنستان Transcaspian و سایر مسیر‌های احتمالی طراحی شده است. توافق اولیه جهت احداث این خط لوله در 125 می 2007 طی نشست مشترک روسای جمهور این سه کشور انجام شد. طی نشست ژولای 2008 نیز مقرر شد سالانه 30 میلیارد متر مکعب از ترکمستان و 10 میلیارد متر مکعب از قزاقستان با این خط لوله به روسیه انتقال یابد. طول این خط لوله که بخشی از آن هم‌اکنون در حال بهره‌برداری و بخش‌های دیگرش در دست اجرا می‌باشد، 1700 کیلومتر است که 500 کیلومتر آن در ترکمنستان و 1200 کیلومتر آن در قزاقستان واقع شده است.
از سال 1995 شرکت گاز پروم در حال ساخت خط لوله گاز از میدان Urengoy واقع در سیبری شرقی به شهر Torzhok (یکی از نقاط کلیدی سیستم یکپارچه عرضه گاز) است. این خط لوله قسمت بسیار مهمی از سیستم انتقال گاز طرح‌ریزی شده Peregrebnoye-Ukhta-Torzhok - Urengoy-Nadym است که ظرفیت عرضه گاز به مناطق مصرف‌کننده شمال غربی روسیه را افزایش داده و همچنین امنیت عرضه گاز از طریق خط لوله Europe-Yamal را تضمین می‌کند. طول این خط لوله 2200 کیلومتر و ظرفیت آن در مقاطع مختلف از 5/20 تا 5/28 میلیارد متر مکعب متغیر است. در سال 2006 لوله‌گذاری طرح به اتمام رسید و 4 ایستگاه تقویت فشار اجرا شدند و در سال 2007، 3 ایستگاه و در سال 2008 نیز 2 ایستگاه تقویت فشار دیگر هم اجرا شد تا 31 دسامبر 2009 ده ایستگاه فشار قوی از مجموع 13 ایستگاه برنامه‌ریزی شده اجرا شدند و تا پایان سال 2012، دیگر تأسیسات موردنیاز این پروژه تکمیل خواهند شد.
برنامه ریزی برای 2025
تولید گاز میادین حوزه یامال مربوط به میادین دریای کارا است که شروع تولید آن از سال 2025 برامه ریزی شده است.
در ژانویه 2002 گاز پروم شبه‌جزیره Yamal را به عنوان اولویت استراتژیک شرکت اعلام کرد. توسعه تجاری میدان‌های گازی Yamal تولید گاز منطقه را به 250 میلیارد متر مکعب افزایش می دهد و این منطقه در تضمین تحقق هدف رشد تولید نقشی حیاتی و مهم دارد. ذخایر سرشار میدان Bovanenkovo یکی از اهداف اصلی توسعه در Yamal به شمار می‌رود. برای عرضه گاز از میدان Bovanenkovo یکی از اهداف اصلی توسعه در Yamal به‌شمار می‌رود. برای عرضه گاز از میدان Bovanenkovo با یک برنامه تولید 115 میلیارد متر مکعبی - که با توسعه ذخایر ژوراسیک میدان در بلندمدت به 140 میلیارد متر مکعب هم خواهد رسید - یک سیستم انتقال چند خطی شبه‌جزیره Yamal را به مرکز روسیه وصل می‌کند. طول مسیر 2400 کیلومتر شامل کریدور انتقال Ukhta - Bovanenkovo به طول 1100 کیلومتر (با ظرفیت طراحی شده bcm 140) و خط لوله Ukhta-Torzhok به طول 1300 کیلومتر با ظرفیت طراحی شده bcm 5/81 است.
طرحی برای چینی ها
تنوع بخشیدن به بازارهای گاز و نفوذ در بازارهای جدید حوزه آسیا پاسفیک به ویژه چین از راهبردهای گاز پروم است. مزایای قطعی صادرات گاز به چین، نزدیکی بازار چین در مقایسه با اروپا و عدم حضور کشورهای واسطه است. در سال 2007 میزان تقاضای گاز چین تقریباً معادل تولید داخلی این کشور بود اما از این سال به بعد چین با مازاد تقاضا مواجه خواهد شد و تقاضای گاز این کشور در سال 2020 و 2030 به ترتیب 145 و 2000 BCM در سال خواهد بود. در 21-22 مارس 2006 گازپروم و CNPC پروتکلی برای صادرات گاز که دربرگیرنده مدت زمان، مقدار، مسیر انتقال و فرمول قیمت‌گذاری بود، امضا کردند. در 7 ژولای 2007 کمیته سازماندهی پروژه آلتای تشکیل شد و در 21 سپتامبر همان سال توافقنامه همکاری میان گازپروم و ایالت آلتای با هدف هماهنگ کردن و افزایش ظرفیت سیستم انتقال گاز و ساخت خط لوله گاز آلتای انجام شد. در 24 ژوئن 2009 یادداشت همکاری در زمینه گاز طبیعی بین روسیه و چین انعقاد شد و در 27 سپتامبر 2010 شرایط عرضه گاز طبیعی از روسیه به چین تمدید شد. اولین عرضه برای اواخر سال 2015 برنامه‌ریزی شده است. براساس موافقت‌نامه‌های صورت گرفته مدت قرارداد 30 سال و حجم عرضه پس از رسیدن به ظرفیت طراحی 30 میلیارد متر مکعب در سال خواهد بود. پروژه آلتای در واقع مسیر یک صادرات گاز روسیه به چین است که به دلیل فراهم بودن بخشی از زیرساخت‌های ارتباطی در مقایسه با صادرات گاز به چین از طریق خط لوله ساخالین - ولادی وستک در اولویت است. طول این خط که گاز آن از میادین سیبری غربی تأمین می‌شود تا محل اتصال به خط لوله سراسری شرقی - غربی چین 2800 کیلومتر است. در عین حال روسیه در حال تدوین طرح صادرات گاز به صورت ING به چین، کره‌جنوبی و ژاپن است.

منابع و ماخذ:
1- مقاله نقش گاز در امنیت ملی، با قلم اکبرترکان مشاور رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، زینب ابوطالبی پژوهشگر گروه پژوهشی امور زیربنایی، دانشجوی دوره دکترای اقتصاد دانشگاه و حامد فرنام پژوهشگر گروه پژوهشی امور زیربنایی، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی دانشگاه تهران
2- BP Statistical Review, British Petroleum, 2011-2012
3- Burke, Sharon, "Natural Security" , Center for a New American Security, Working
Papers, June 2009
4- Russia Oil & Gas Report, Business Monitor International, Q3 2009, JUNE 2009
 /22131