علیرضا بوژمهرانی: پرسشی که این روزها دوستان و همکاران از بنده می‌پرسند این است که چرا عید فطر این‌قدر دیر اعلام شد؟ هلال ماه که موقع غروب دیده می‌شود، پس چرا آخر شب اعلام عید شد؟
برای پاسخ به این پرسش، باید رویدادهای روز شنبه ستاد استهلال را توضیح بدهم؛ اما قبل از ورود به این کار ذکر دو نکته ضروری است. اولا «موضوع رویت هلال از دو جنبه نجومی و فقهی قابل بررسی است. وظیفه رصدگران فقط کار کردن در بخش نجومی رویت هلال است. ما نه دخالتی در بخش فقهی داریم و نه وظیفه‌ای. شاید زمانی برسد که هلالی را ببینیم اما در بخش فقهی این رویت نتواند حجت شرعی لازم برای اثبات اول ماه را تامین کند و برعکس، شاید زمانی ما هلالی را نتوانیم ببینیم اما بنا به دلایل دیگر حجت شرعی لازم برای اثبات اول ماه تامین بشود. این موارد مرتبط با تخصص ما نیست و نباید در محافل نجومی مورد بحث قرار گیرد.»
ثانیا «به نظر می‌رسد برخی از استانداردهایی که تاکنون مورد توجه و نظر کارشناسان محترم رویت هلال بوده باید مورد بررسی و تجدید نظر قرار گیرد. یکی از این موارد مدت زمان رویت هلال توسط رصدگران است. تاکنون قانون نانوشته‌ای داشتیم که به حداقل زمان مثلا» 30 ثانیه برای رویت هلال قائل است. این حداقل برای این وضع شده بود تا هر گونه تردید و ابهام رصدگران در مورد رویت هلال برطرف شود. اصل این قاعده یعنی «لزوم به اطمینان رسیدن رصدگر» درست است، اما در عین حال باید دید که چه کسی رصد را انجام داده و چه سابقه‌ای در رویت هلال دارد؟ یادم است وقتی که برای رصد هلال رمضان 1423 به شیراز سفر کرده بودم، استاد ارجمند جناب آقای مهندس میرسعید هم در استان کرمان برای رویت این هلال اقدام کردند و موفق شدند به مدت 4 ثانیه هلال ماه رمضان را رویت کنند. در گفتگوی تلفنی که با جناب میرسعید داشتم به ایشان عرض کردم 4 ثانیه رویت آقای میرسعید معادل چندین دقیقه رصد بنده و یا دیگر رصدگران است؛ چرا که تجربه در این میان، بسیار بسیار اهمیت داره. با این مقدمه رویدادهای روز شنبه در ستاد استهلال را مرور می‌کنم.
صبح شنبه 28 مرداد
بنا بر هماهنگی قبلی صبح روز شنبه در ستاد مستقر شدم. هماهنگ شده بود که جنابان آقایان مهندس میرسعید، حجت‌الاسلام دکتر موحدنژاد و دکتر سمیعی هم بعدازظهر تشریف بیاورند. جناب مهندس رستمی هم متاسفانه درگیر بیماری پدر بزرگوارشان بودند و نمی‌تونستند در ستاد باشند (در همین جا از همه دوستان می‌خواهم برای شفای عاجل ایشان، سوره حمد را قرائت کنند). اول صبح چند تماس تلفنی با برخی رصدگران داشتم. از فرصت استفاده کردم و مقدمات برنامه بعدازظهر را فراهم کردم. مختصات هلال برای دقایق قبل از غروب در تهران را هم آماده کردم تا در صورت مساعد بودن شرایط جوی، در ستاد استهلال و با دوربین 20 در 80 برای رویت هلال تلاش کنم.
اولین خبر
اولین خبر را پیش‌ازظهر از آقای عباس احمدیان دریافت کردم. آقای احمدیان که از رصدگران کارکشته در رویت هلال (به خصوص رویت در روز) هستند و رکوردهایی در این زمینه دارند، تماس گرفتند و گفتند با تلسکوپ از آسمان عکس گرفتند و سپس در پردازش تصویر توانستند هلال را آشکار کنند. این عکس‌ها با پست الکترونیکی به دستم رسید. تشخیص هلال در این عکس‌ها قدری دشوار بود.
طبق پیش بینی فنی و کارشناسی یکی از رصدگران هلال که در زمینه هواشناسی هم تخصص دارند، شرایط جوی در اکثر مناطق کشور را به وخامت بود و به مرور پوشش ابر و غبار حکم‌فرما می‌شد. این پیش‌بینی خیلی زود محقق شد. مهم‌ترین تاثیر شرایط جوی این شد که تا ساعت 17 هیچ خبری در ستاد نبود و هیچ گزارشی دریافت نشده بود. تصمیم گرفته شد اگر تا حدود ساعت 17 رصدگران با ستاد تماس نگیرند، ما تماس بگیریم و وضعیت را جویا بشیم.
اولین گزارش
ساعت کمی از 17 گذشته بود که اولین گزارش دریافت شد. 3 رصدگر مستقر در ارتفاعات گیان (جاده قم – تفرش) موفق شده بودند هلال را به مدت نیم ساعت و به طور متناوب با تلسکوپ 8 اینچ (20 سانتی‌متری) رویت کنند. مشغول صحبت با این دوستان و ثبت گزارش آن‌ها بودم که گزارش سایت مارشینان اصفهان هم رسید. 4 رصدگر مستقر در این سایت موفق به رویت هلال شده بودند. در هر دوی این گزارش‌ها رصدگران دقایقی قبل از اطمینان کامل، هلال را می‌دیده‌اند اما به‌دلیل عبور مکرر لایه‌های نازک ابر از روی هلال، مدت زمان رویت آنان آن‌قدر کوتاه می‌شد که نتوانسته بودند به اطمینان قلبی برسند؛ اما با بهبود شرایط هر 7 نفر مطمئن به رویت هلال شدند که البته در همین حالت نیز هر بار رویت آنان بیشتر از 6 تا 7 ثانیه نبود و هلال مجددا زیر لایه‌ای نازک از ابر قرار می‌گرفت. سومین گزارش با شرایطی مشابه از شهر جدید صدرا واقع در شمال شیراز دریافت شد که حکایت از موفقیت 2 رصدگر در رویت هلال داشت.
تحلیل گزارش‌ها
تا حدود ساعت 18:30 دست‌تنها بودم و اساتید محترم تشریف نیاورده بودند. کار تحلیل این سه گزارش را شروع کردم. در این تحلیل از عکس‌های ارسالی آقای احمدیان هم استفاده شد. جناب موحدنژاد و جناب سمیعی هم تشریف آوردند. مجددا «با هر سه گروه صحبت کردند. نکته مهم و در خور توجه در مورد این گزارش‌ها این بود که هر سه رصد در محدوده زمانی 16:30 تا 17:30 انجام شده بود و طول کمانی که رصدگران گزارش می‌کردند خیلی نزدیک به هم (از حداقل 90 درجه تا حدود 120 درجه) بود. عکس‌هایی که آقای احمدیان ارسال کرده بودند نیز کمانی با همین حد و اندازه (البته قبل از ظهر) را نشان می‌داد. بنده اعتقاد داشتم این سه گزارش، هر یک دیگری را تایید می‌کند. رصدگرانی که گزارش کرده بودند، کاملا شناخته شده و متخصص بودند و توصیفات آن‌ها از هلال مشابه هم بود.»
گزاش دیگری از لامرد (جنوب استان فارس) دریافت شد که حکایت از موفقیت 2 رصدگر در رویت هلال با تلسکوپ 5 اینچ (12 سانتی‌متری) داشت. همچنین گزارش دیگری نیز از کمیجان استان مرکزی دریافت شد که سه رصدگر موفق به رویت هلال با تلسکوپ شده بودند. در این دو گزارش، رصدگران مطمئن بودند که هلال را دیدند اما به نظر می‌رسید در روش کارشان و یا در نوع گزارش‌دهی مشکلی وجود دارد. به عنوان مثال رصدگران محترم کمیجان هر یک طول کمانی بسیار متفاوت از دیگری بیان می‌کردند. شاید این موضوع در اثر استرس و خوشحالی ناشی از رویت هلال ایجاد شده باشد؛ اما هر دلیلی که وجود داشت، این اختلاف روایت‌ها باعث می‌شد که گزارش ارزنده دوستان قدری تضعیف شود. رصدگران پر تلاش لامرد برای رویت هلال عازم کوهستان شده بودند و موقع صحبت با بنده تذکر می‌دادند که موقعیت استقرار کنونی آنان خطرناک است. مدت زمان‌های رویت هر یک از این دو بزرگوار نیز بسیار کوتاه بود. هر دو به رصد خود اطمینان داشتند اما این گزارش در مقایسه با سه گزارش اول، قدری ضعیف‌تر به نظر می‌رسید.
بقیه چه کار کرده بودند؟
نکته دیگری که باید به آن می‌پرداختیم این بود که چرا از خیل عظیم رصدگران و گروه‌هایی که برای رویت هلال اقدام کرده‌اند فقط سه گزارش مثبت دریافت شده بود؟ به هر کسی بگویند از بین بیش از 150 گروه، فقط سه گروه موفق به رویت هلال شده است، اولین چیزی که به ذهن او خطور می‌کند این است که شاید آن سه گروه دچار خطا و اشتباه شده باشند. پس ما باید بررسی می‌کردیم تا ببینیم دلیل عدم موفقیت دیگر گروه‌ها چیست؟
تا زمان تنظیم گزارش اولیه، گزارش بیش از 115 گروه مبنی بر عدم رویت هلال دریافت شده بود. نگاهی گذرا به فهرست این گروه‌ها نشان می‌داد که تقریبا تمامی گروه‌های ممتاز و درجه اول ستاد استهلال، به دلیل مواجه شدن با شرایط نامناسب جوی اعلام عدم رویت هلال کرده‌اند. در 21 موردی هم که آسمان صاف بود، رصدگران یا ابزار مناسب نداشته‌اند و یا از تجربه کافی برای رویت هلال در روز برخوردار نبوده‌اند. نتیجه این‌که عدم رویت هلال در این گروه‌ها نمی‌توانست مانعی برای پذیرش سه گزارش قم، اصفهان و شیراز باشد.
گزارش سرنوشت‌ساز
این تحلیل‌ها تا حدود ساعت 20:30 به طول انجامید. در حالی‌که گزارش اولیه می‌رفت تا با سه گزارش مثبت، 2 گزارش مشروط و 115 گزارش منفی تنظیم و ارائه شود، گزارش دیگری ارائه شد که از شهرستان خوی (شمال آذربایجان غربی) ارسال شده بود. من این برگه را دیده بودم، اما چون مشغول نوشتن گزارش نهایی بودم فکر می‌کردم دوستان دیگر با این رصدگران تماس خواهند گرفت. بنا شد پس از تماس با این گروه، گزارش جمع‌بندی و ارسال شود. تماس گرفتم و صحبت کردم. رصدگران گزارش می‌دادند که مقارن غروب خورشید و بعد از غروب موفق به رویت هلال با تلسکوپ شده‌اند. این رصد از جنبه های مختلف حائز اهمیت بود زیرا اولا در شمالی‌ترین بخش کشور و ثانیا مقارن غروب خورشید و بعد از غروب انجام شده بود. اساتید هم با این رصدگران صحبت کردند. مختصات رصدگاه را به صورت تقریبی به‌دست آوردیم و پارامترهای هلال و خورشید را با آن چه رصدگران مشاهده کرده بودند تطبیق دادیم. موردی برای ایراد وارد کردن به گزارش پیدا نکردیم الا این‌که رصدگران را نمی‌شناختیم. خود رصدگران گله‌مند بودند که چندین سال است در عرصه رویت هلال رمضان و شوال فعالیت می‌کنند اما حمایت چندانی از آن‌ها به عمل نیامده است.
گزارش نهایی شامل 3 گزارش رویت در روز، یک گزارش خوی، گزارش‌های لامرد و کمیجان، گزارش‌هایی که خود رصدگران اطمینان قطعی به رویت خود نداشتند (برای بیان این‌که حتی به این گزارش‌ها نیز توجه شده است)، جدول گروه‌هایی که اعلام عدم رویت هلال کرده بودند و نظریه کارشناسان حاضر در ستاد استهلال، آماده و از طریق مسئولین محترم به محضر مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) تقدیم شد. در حالی‌که منتظر دریافت نظر معظم له بودیم، از اصفهان خبرهای جدید رسید. گروه آقای احمدیان هم موفق به رویت هلال شده بودند. رصدگران دولت‌آباد، هلال را در پردازش تصویر آشکار کرده بودند و در نجف آباد، هلال ماه در لحظاتی قبل از غروب ماه با دوربین دوچشمی دیده شده بود. این خبرها بلافاصله به دفتر منتقل شد. یک گزارش هم از مناطق کردنشین دریافت شد دال بر رویت هلال با چشم غیرمسلح که با توضیحات ارائه شده توسط اینجانب، هموطنان گرامی آن خطه متوجه شدند چار خطا و اشتباه شده‌اند. غیر از این هیچ گزارش دیگری در مورد رویت با چشم غیر مسلح دریافت نکردیم.
ماجرای یک تماس طولانی!
مسئولین ستاد استهلال تماس گرفتند و دستور دادند در مورد گزارش خوی بیشتر کار و بررسی کنیم. مجددا با این دوستان صحبت شد. یک گزارش مغایر داشتیم که بیان می‌کرد آسمان خوی تمام ابری بوده و این گزارش می‌توانست نقض‌کننده گزارش اول باشد. نکته دیگری که باید کنترل می‌شد، این بود که چه کسی رصدگران خوی را تایید می‌کند؟
همین کار به ظاهر ساده نزدیک به 2 ساعت به طول انجامید. با ستاد استهلال استان آذربایجان غربی تماس گرفته شد ولی در جریان این رصد نبودند. تلاش کردیم با امام جمعه محترم خوی تماس بگیریم، اما تلفن‌های مکرر ما با شماره همراه، دفتر و منزل ایشان بدون پاسخ ماند. مسئول استهلال خوی (حجت‌الاسلام معصومی) در حال اقامه نماز جماعت بودند و بعد از نماز هم به منبر رفته بودند. از خود رصدگران پرسیدیم چه کسی با شما و کار شما آشناست؟ گفتند شخص امام جمعه خوی. گفتیم نتوانسته‌ایم ایشان را پیدا کنیم. گفتند ما هم‌اکنون در حال رصد اجرام سماوی هستیم، الان سریعا به خوی بازمی‌گردیم تا امام جمعه را بیابیم و ایشان با شما تماس بگیرند.
بلاخره پس از تماس‌های پی در پی موفق شدیم با حجت الاسلام معصومی صحبت کنیم. در این صحبت معلوم شد که اولا ایشان این رصدگران را می‌شناسند و آن‌ها را تایید می‌کنند و ثانیا، گزارشی که در مورد آسمان تمام ابری خوی ارائه شده بود مربوط به زمان بعد از غروب ماه بوده و نه قبل از آن.
با این توضیحات، دیگر ابهامی در مورد گزارش خوی وجود نداشت و نتیجه به مسئولین ستاد اعلام شد. ساعت 22:30 بود. دقایقی بعد حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مروی رئیس محترم ستاد استهلال با خبر اثبات حلول ماه شوال برای مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) به محل ستاد بازگشتند ...
نتیجه‌گیری
همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، تاخیر در اعلام اثبات حلول ماه شوال، ناشی از دقت نظر ویژه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) نسبت به گزارش‌ها و لزوم بررسی همه جانبه موضوع بود. بعضی وقتا ممکن است تکمیل ادله شرعی برای اثبات حلول ماه نو نیاز به زمان و انجام بررسی‌های گسترده داشته باشد. ممکن است تعداد گزارش‌ها کم باشد و یا نحوه رویت شدن هلال به‌گونه‌ای باشد که نتواند حجت شرعی لازم برای اثبات حلول ماه جدید را به سادگی فراهم کند. شاید باورش برای دوستانی که این نوشته را می‌خوانند سخت باشد که بشنوند بنده و اساتید محترم حاضر در ستاد حدود 10 دقیقه در مورد نوشتن یا ننوشتن فقط یک کلمه (کلمه اکثر) در بخشی از گزارش کارشناسی گفتگو می‌کردیم تا بتونیم اولا حق مطلب را بیان کنیم و ثانیا گزارشمان جهت‌دار نشود و همان چیزی را که روی داده است، بیان کنیم (بی هیچ عرض و منظوری).
شاید بعضی‌ها بگویند چرا این‌قدر مته به خشخاش می‌گذارید؟ در پاسخ باید بگویم بار مسئولیت کسانی که به عنوان کارشناس در ستاد حاضرند، بسیار بسیار سنگین است (مهندس میرسعید یه بار کارش به بیمارستان کشیده شد و امسال هم بنده دچار گرفتگی و درد شدید عضلانی شدم که هنوز هم ادامه دارد). بحث عمل واجب و یا حرام میلیون‌ها نفر در میان است. نباید کاری سرسری گرفته شود. وقتی نوشتن و یا ننوشتن فقط یه کلمه می‌تواند تاثیر مهمی در نتیجه‌گیری بگذارد، حق همین است که این‌کار در نهایت دقت انجام شود. از آن‌جاکه این موضوع بار شرعی سنگینی دارد، وقت گذاشتن برای رسیدگی دقیق‌تر امری اجتناب‌ناپذیر است و این همان چیزی است که برای هلال شوال 1433 روی داد.
به سهم خودم لازم می‌دانم از تلاش و همت والای تمامی رصدگران محترم هلال تشکر و قدردانی کنم. به حمدالله همه ما توانستیم وظیفه‌ای را که بر عهده داشتیم انجام بدهیم. مهم نیست که چه کسی هلال را دید و چه کسی ندید. مهم این است که این موفقیت‌های علمی و رصدی متعلق به تمامی اعضای جامعه بزرگ و پرتوان رصگران هلال ماه در ایران است. نهالی را که بزرگانی همچون استاد محمدرضا صیاد با زحمت و مشقت فراوان کاشتند، امروز تبدیل به درخت تنومند و پر ثمری شده که در خدمت مردم عزیر ایران است.
توضیح خبرآنلاین: عکس آغازین مطلب، هلالی با سن 23 ساعت را نشان می‌دهد که شبیه به هلالی است که روز شبه 28 مرداد در آسمان تشکیل شده بود، با این تفاوت که به دلیل روشن بودن زمینه آسمان، کنتراست این هلال بسیار کم بود.
منبع: وبلاگ علیرضا بوژمهرانی
5353