کنجکاوی در مریخ / پرونده هفته

سیاره مریخ از دیرباز برای بشر اسرارآمیز بود. رنگ سرخ این سیاره که تفاوت زیادی با دیگر سیارات درخشان منظومه شمسی داشت؛ الهه جنگ را در ذهن‌ها تداعی می‌کرد و حرکت برگشتی آن در آسمان که به‌مراتب مشهودتر از حرکت سیارات مشتری و زحل بود، اسرارآمیز بودن آن را دوچندان کرده بود. تلاش برای توصیف حرکت دقیق سیاره مریخ به ارایه مدل بطلمیوسی از منظومه شمسی منجر شد؛ هرچند این مدل زمین‌مرکزی اشتباهات زیادی داشت، اما نخستین نمونه موفق از استفاده از تقریب ریاضی در توصیف طبیعت است. پس از آن‌که کوپرنیک و کپلر توانستند با استفاده از مدل خورشیدمرکزی روش ساده‌تری برای توصیف حرکت سیارات و بخصوص حرکت عجیب سیاره مریخ ارائه دهند، این آیزاک نیوتن بود که با استفاده از قوانین حرکت و جاذبه عمومی خود، مدلی دقیق برای توصیف حرکت سیارات منظومه شمسی ارائه کرد.
پس از ابداع تلسکوپ و موفقیت منجمان در ساخت تلسکوپ‌های بزرگ، نخستین بار شیاپارلی، اخترشناس ایتالیایی بود که مریخ را با دقتی کم‌نظیر رصد کرد و عوارضی خطی در سطح آن مشاهده کرد که آن‌ها را کانالی (به معنی شیار) نام نهاد، اما این عبارت به اشتباه، کانال ترجمه شد و این سرآغاز داستان جستجوی حیات فرازمینی در مریخ شد. مشهورترین این جستجوگران، پرسیوال لاول، تاجر متمول آمریکایی بود که زندگی و ثروت خود را وقف جستجوی موجودات مریخی کرد و در نقشه‌های عجیب و غریبی که از سطح سیاره سرخ رسم کرد، شبکه‌ای عجیب و مهندسی‌شده از راه آب‌ها را ترسیم کرد. هرچند که به‌تازگی مشخص شد آن‌چه لاول از دریچه تلسکوپ می‌دید ناشی از آسیبی بود که در اثر رصدهای غیراصولی به شبکیه چشمانش وارد آمده بود.
علاوه بر این، تمدن پیشرفته سیاره مریخ و تلاش آن‌ها برای تسخیر سیاره پرآب همسایه دست‌مایه داستان‌های علمی‌تخیلی فراوانی شد که مشهورترین آن‌ها جنگ دنیاها اثر اچ.جی.ولز بود. اورسون ولز، این اثر را در 1938/1317 به‌صورت نمایشنامه‌ای رادیویی اجرا کرد، اما بسیاری از مردم ایالات متحده که از وسط برنامه به شنیدن آن مشغول شدند، آن را جدی گرفتند و به سنگربندی خانه‌ها و خیابان‌ها اقدام کردند! در سال 2005/1384 نیز استیون اسپیلبرگ، فیلم سینمایی جنگ دنیاها را بر اساس همین داستان علمی‌تخیلی ساخت.

آغاز عصر فضا
پس از موفقیت اتحاد جماهیر شوروی در کسب افتخارات نخستین ماموریت‌های فضایی، آن‌ها تلاش کردند نخستین سفینه‌های زمینی را به مریخ ارسال کنند؛ اما تلاش آن‌ها شکست خورد و این آمریکایی‌ها بودند که توانستند در طول 52 سال اخیر، آمار بهتری در انجام موفق ماموریت‌های فضایی به مقصد مریخ از آن خود کنند. جدول زیر، این ماموریت‌ها را به ترتیب مشخص کرده است.همان‌طور که می‌بینید، بیش از دو سوم این ماموریت‌ها با شکست مواجه شده و همین باعث شده نفرین سیاره سرخ به کابوس طراحان ماموریت‌های فضایی به مقصد مریخ بدل شود.
 

فضاپیماهایی که تاکنون به مریخ رسیده‌اند، نشان داده‌اند که سیاره مریخ دارای جوی بسیار رقیق است، آب به طور مایع در سطح آن (مگر در شرایطی خاص) وجود ندارد ولی ذخایر عظیمی از یخ آب بخصوص در مناطق قطبی و در اعماق در عمق اندکی از سطح وجود دارد. اما در گذشته مریخ، آب مایع به‌صورت سیلاب و رودخانه وجود داشته است. هنوز هیچ نشانه‌ای از وجود حیات بر سطح مریخ یافت نشده است.

گران‌قیمت‌ترین کاوشگر فضایی
روبات کیوریاسیتی که 16 مرداد بر سطح مریخ فرود آمد (جزئیات مراحل فرود را در اینجا مشاهده کنید )، از ژنراتوری رادیواکتیو نیرو می‌گیرد و تا 2 سال می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد. این روبات با تجهیزات پیشرفته خود قرار است به دنبال نشانه های آلی از حیات احتمالی در مریخ بگردد. این روبات در دامه کوه مرکزی دهانه گیل فرود آمده، جایی که می‌تواند با صعود در دامنه، نشانه‌های حیات را در ادوار تاریخی این سیاره بررسی کند. در اینفوگرافیک زیر (برگرفته از مجله دانستنیها) می‌توانید تجهیزات علمی این روبات را مشاهده کنید. برای مشاهده اینفوگرافیک در ابعاد بزرگ،اینجا را کلیک کنید.

در حال حاضر، مهندسان ناسا در حال آزمایشتجهیزات مختلف روبات مریخ‌نورد کیوریاسیتی هستند تا پس از مشخص شدن وضعیت آن‌ها، ماموریت اصلی این روبات را آغاز کنند. تصاویری که این روبات طی روزهای اولیه ماموریت گرفته، نشان‌دهنده سالم بودن دوربین‌هاست. تصویر زیر که توسط دوربین موقعیت‌یابی این روبات مستقر بر دکل آن گرفته شده، این روبات 1 تنی را در سطح مریخ نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد که روبات در وضعیت کاملا سالم و آماده به کار قرار دارد.

5353