سفر سه‌روزه رئیس‌جمهور آمریکا به غرب آسیا در چند روز اخیر در صدر اخبار قرارگرفته است. از کسب امتیاز برای انتخابات آینده آمریکا و کاهش نارضایتی عمومی تا تثبیت پادشاهی بن سلمان و تشکیل ناتو عربی ازجمله تحلیل‌ها و اخباری است که طی این سفر مطرح‌شده است. همایون امیرزاده کارشناس ارشد امنیت ملی معتقد است که سفر بایدن به ایران اهداف آشکار و نهانی دارد که یکی از اهداف که کمتر به آن اشاره‌شده بحث خرید نفت ارزان از کشورهای منطقه بوده است. امیرزاده می‌گوید جو بایدن با انجام این سفر نشان داد ارزش‌های حقوق بشری آمریکایی چگونه در برابر نفت رنگ می‌بازند. با او درباره آینده برجام پس‌ازاین سفر و فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی ایران صحبت کردیم. همچنین ارتباط سفر بایدن با حضور غیرمنتظره پوتین در تهران را نیز بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
از دیدگاه شما جو بایدن برای رسیدن به چه اهدافی به منطقه سفر کرده است؟ مهم‌ترین اهداف رئیس جمهور آمریکا از سفر به اسرائیل و عربستان چیست؟
سفر بایدن به خاورمیانه از چند جهت قابل ارزیابی است. این سفر یک سری اهداف آشکار و اعلام شده و یک سری اهداف پنهان به دنبال داشته است. از جمله اهداف اعلامی که رسانه‌های آمریکایی، عبری و عربی از مدت‌ها پیش روی آن مانور داده‌اند عادی سازی روابط بین عربستان و اسرائیل، ایجاد سامانه یک پارچه پدافند هوایی منطقه‌ای به رهبری آمریکا و مشارکت کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به اضافه‌ی سه کشور اردن، عراق و مصر بوده است. موضوع افزایش تولیدات نفت عربستان به خاطر بحران انرژی که زیر سایه جنگ روسیه و اوکراین، آمریکا و غرب را تهدید می‌کند نیز جز اهداف اعلامی این سفر بود. ایران هراسی نیز همیشه در معادلات و مولفه‌های اثرگذاری آمریکا در منطقه مطرح بوده است. موضوع تقویت ایران هراسی که به نوعی در ادبیات بایدن به عنوان صیانت از کشورهای منطقه در مقابل تهدیدات ایران قرائت شده از اهدافی بود که پیش از سفر اعلام شد.
از دیدگاه بنده مهم‌ترین موضوعی که در این سفر کمتر به آن اشاره شد و جز اهداف پنهان این سفر بود بحث تامین انرژی ارزان از طریق کشورهای منطقه به نفع اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها بود. این موضوع جز مهم‌ترین اهداف این سفر است. چیزی که آمریکایی‌ها امروز به شدت به آن نیاز دارند بحث نفت ارزان است. جو بایدن با انجام این سفر نشان داد ارزش‌های حقوق بشری آمریکایی چگونه در برابر نفت رنگ می‌بازند. او که در شعارهای انتخاباتی خود را مدافع مسائل حقوق بشری به خصوص در بحث قتل جمال خاشقچی می‌دانست، با حضور در منطقه سطح خود را پایین آورد. این حرکت بایدن در بسیاری از رسانه‌ها به خصوص در رسانه‌های چینی با عنوان گدایی نفت تعبیر شد.
تاثیر این سفر در آینده منطقه چگونه خواهد بود؟
سفر بایدن به منطقه برای ائتلاف یک پارچه علیه ایران با استقبال سرد کشورهای منطقه همراه بوده است. اگر چه واقعیت موجود این است که این کشورها به علت وابستگی شدیدی که به آمریکا دارند سعی می‌کنند راه میانه‌ای را در پیش گیرند. حتی عربستان سعودی با یک عقلانیت سیاسی در این زمینه قدم برداشته و محتاطانه با این سفر برخورد کرده است که به چند مورد آن اشاره خواهم کرد. حال تصور بنده این است که اگرچه منطقه می‌تواند آبستن اتفاقات سیاسی برای آینده باشد و جمهوری اسلامی ایران باید با قوت، دقت و درایت تحولات منطقه را رصد کند و در جاهایی که لازم است ورود مدبرانه‌ای داشته باشد اما به نظر می‌رسد که تحولات آینده منطقه نمی‌تواند آن چیزی باشد که آمریکایی‌ها در این سفر مورد انتظارشان بوده است.
معتقدم تا موضوع مهمی مانند فلسطین که در این سفر بسیار با بی‌اعتنایی بایدن مواجه شد، حل نشود؛ چالش‌های خاورمیانه تمام نخواهد شد. مسئله فلسطین در سفر آمریکایی‌ها تنها به یک دیدار خیلی سرد و بدون هیچ نگاه به آینده با «محمود عباس» یک عنصر خنثی و حتی مخرب در مسئله فلسطین ختم شد. موضوع فلسطین که به عنوان مهم‌ترین موضوع چالشی خاورمیانه بوده در این سفر کمتر مورد توجه قرار گرفته است. آمریکایی‌ها هم می‌دانند تا این موضوع با یک نگاه درستی حل و فصل نشود مسئله خاورمیانه به این آسانی برطرف نخواهد بود.
از نحوه‌ی استقبال از بایدن، سایه سنگین مسائل حقوق بشری بر روی این سفر تا رد دستاوردهای رئیس جمهور آمریکا توسط عربستان و سایر کشورها این موارد گواه این است که منطقه به سمت و سویی نخواهد رفت که آمریکایی‌ها در این سفر خواستار آن بودند.
سفر بایدن به اسرائیل و عربستان چه تاثیری در روابط این دو کشور در آینده خواهد داشت؟
آمریکایی‌ها در مذاکراتی که در اورشلیم با رژیم صهیونیستی داشتند، یک خط قرمزی را ترسیم می‌کند که آن سروری رژیم اشغالگر قدس در منطقه است. طبیعتا کشورهای منطقه حتی عربستان سعودی که یکی از کشورهای همراه آمریکا است با این نگاه و خط قرمز آمریکا احساس ناامنی خواهند کرد از همین رو به خاطر منافع ملی خودشان هم که شده در زمین آن‌ها بازی نخواهند کرد. نمونه آن را وقتی بحث عادی سازی روابط بین عربستان و اسرائیل در این سفر مطرح شد، شاهد بودیم. بایدن پرواز مستقیم خود از اورشلیم به جده را به عنوان یک گام محسوس در بحث عادی سازی روابط بین عربستان و اسرائیل مطرح کرد در حالی که وزیر امور خارجه عربستان این موضوع را صراحتا رد نمود. همه ما می‌دانیم عربستان به عادی سازی روابط تمایل دارد اما مولفه‌های اثرگذارِ جدی وجود دارد که سبب می‌شوند آنگونه که مورد نظر بایدن است، عربستان سعودی نتواند در این زمین بازی کند.
ناتوی خاورمیانه‌ای قابلیت اجرا دارد؟
یکی از چالش‌های سفر بایدن طرح مسئله دفاعی به خصوص پدافند هوایی یکپارچه به فرماندهی آمریکا و عضویت کشورهای منطقه خلیج فارس یعنی شورای همکاری خلیج فارس به اضافه چهار کشور اردن، مصر، عراق و اسرائیل بوده است. دیدیم کشورهای منطقه هیچ استقبال و تمایلی نسبت به این موضوع نشان ندادند و خودشان هم می‌دانند که در این زمینه پذیرش این موضوع یعنی مقابله جدی با کشور مقتدری مثل ایران. اگر چه رجزخوانی‌های اسرائیلی‌ها در این خصوص بسیار پررنگ بود اما با کم‌ترین نتیجه‌ای همراه شد کما اینکه مقامات عربستان سعودی هم تصریح کردند که از این سامانه اطلاعی ندارند و هیچ گفت و گویی در این زمینه صورت نگرفته است. اگر هم گفت و گویی انجام شده است از آن بی‌اطلاع هستند.
نسخه خاورمیانه‌ای ناتو قطعا محکوم به شکست است. در صورت موفق شدن نیز منطقه را با آشوب بیشتری مواجه می‌کند. کما اینکه شاهد هستیم یکی از نتایج گسترش مرزهای ناتو در قلمرو روسیه منجر به حمله نظامی روسیه به اوکراین شده است. اگرچه امکان شکل گیری ناتوی خاورمیانه‌ای مورد نظر آمریکا و اسرائیل تقریبا محال است اما در صورت محقق شدن این ماجراجویی خطرناک عواقبی به مراتب زیان بار تر از جنگ روسیه و اوکراین خواهد داشت. چراکه خلیج فارس قلب جهان است و به این سادگی موضوع قابل کنترل نخواهد بود.
سفر بایدن به منطقه چه فرصت‌ها و تهدیدهایی برای ایران ایجاد می‌کند؟
همزمان با این سفر می‌بینم که نشانه‌هایی از گشایش یا بازسازی روابط ایران و امارات مطرح می‌شود. در کنار آن استقبال از مذاکراتی که از مدت‌ها قبل بین ایران و عربستان آغاز شده است را شاهد هستیم. گرچه که به نظر می‌رسد این سفر ادامه گفتگوهای سازنده ایران و عربستان را با کندی مواجه می‌سازد. اما ما باید با دیپلماسی فعال تهدیدات را به فرصت تبدیل کنیم. این موضوع که عراق یا دیگر کشورها به صراحت اعلام می‌کنند که نمی‌خواهند در محوری علیه کشورهای دیگر قرار بگیرند، پاسخ منفی به مطالبات آمریکایی‌ها برای یکپارچه‌سازی منطقه بر علیه ایران است که می‌توان به عنوان دستاوردهای محتاطانه سفر به آن نگاه کرد؛ اینکه که کشورهای منطقه دیگر بله قربان گوی محض آمریکا نیستند. همچنین اعلام مواضع سازنده امارات، مصر، قطر و حتی عربستان سعودی در جهت تمایل این کشورها برای تعمیق روابط با ایران در حاشیه سفر بایدن به منطقه نشان داد سیاست منزوی کردن ایران نیز شکست خورده است.
از طرف دیگر هرچند که برای اولین بار نیست آمریکایی‌ها بلند پروازی‌ها و فرصت طلبی خودشان در منطقه را به صورت عریان نشان می‌دهند اما نباید به سادگی از کنار طرح‌هایی نظیر ناتوی خاورمیانه‌ای که می‌تواند نسخه‌ای از ناتوی اروپایی‌ها و غربی‌ها باشد، عبور کنیم باید با ایجاد همگرایی مثبت در منطقه این توطئه‌ها را خنثی کنیم. کشورهای منطقه بیش از هرزمان دیگری به همگرایی احتیاج دارند. این همگرایی بدون حضور ایران محقق نمی‌شود. یکی دیگر از تهدیدات این سفر اعلام رسمی خرید برق عربستان از سوی عراق است. اینکه عراق به جای ایران، عربستان را انتخاب کرده است تهدیدی برای آینده روابط ایران و عراق می‌تواند تلقی شود. در این زمینه باید هشدارهای لازم از جانب ایران داده شود.
ﺳﻔﺮ ﺑﺎﯾﺪن ﺑﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن چه تاثیری بر ﺑﺮﺟﺎم دارد؟
یکی از اهداف غیر اعلامی سفر بایدن می‌تواند تضمین امنیت ناشی از قبول برجام به عربستان سعودی باشد. البته یکی از موضوعات مهم سفر جلوگیری از به نتیجه رسیدن برجام به نفع جمهوری اسلامی ایران نیز ارزیابی می‌شود. رژیم اشغالگر قدس نشان داد در جهت به سرانجام نرسیدن برجام از هیچ تلاش و جنایتی فرو گذاری نخواهد کرد و بدنبال کسب نتایج حداکثری این سفر برای شکست مذاکرات برجام و منزوی ساختن ایران است.
حضور بایدن در منطقه و سفر غیرمنتظره پوتین {و اردوغان} به ایران، آیا می‌تواند معنای خاصی داشته باشد؟
روسیه هم به عنوان شریک راهبردی جمهوری اسلامی برای استفاده از ظرفیت‌های خلیج فارس و کریدورهای مطمئن جهت به کارگیری در شرایط فشار غرب به سمت گرانیگاه منطقه یعنی ایران معطوف شده است. حضور پوتین در ایران اگرچه اعلام شده است هیچ ارتباطی با سفر بایدن به منطقه ندارد اما در معادلات سیاسی و امنیتی حرف خودش را دارد. این سفر از جهات مختلف می‌تواند اهمیت داشته باشد هم در تنگنای بوجود آمده‌ی سیاسی-امنیتی روسیه به خاطر جنگ اوکراین، هم مسائل مربوط به انرژی و مولفه‌های قدرت و امنیت ملی کشورهایی که الان در مقابله با زیاده‌خواهی آمریکا صف آرایی کردند، این سفر می‌تواند سفر مهمی تلقی شود.
اینکه روسیه ایران را به عنوان یک کشور تعیین کننده، پذیرفته است و می‌داند بدون ایران هیچ اتفاق مورد انتظاری در منطقه رخ نخواهد داد درک درستی است که روسیه دارد. طبیعتا روسیه به دنبال منافع خود در منطقه است. همه کشورها این رویه را در پیش دارند. حضور پوتین در ایران در جهت ایجاد قطب‌های امنیتی ـ منطقه‌ای مطمئن و موضوع انرژی است. روسیه دارای بسترهای اطمینان بخشی برای اقتصاد ایران در حوزه‌های مختلف از جمله بحث حمل و نقل کالا، تقویت کریدور شمال-جنوب و صادرات محصولات کشاورزی است. ایران می‌تواند از این سفر استفاده کرده و یک اتفاق پایاپای اقتصادی را رقم بزند.
۳۱۱۳۱۱