نیو صدر: باران‌هایی که سال‌ها مردم منتظرش بودند از آسمان می‌بارد، باران‌هایی که می‌تواند حداقل نجات‌دهنده کشاورزان باشد، اما متاسفانه این اتفاق رخ نمی‌دهد و آن باران‌های نجات‌بخش به سیل‌هایی تبدیل می‌شوند که نه تنها زمین‌های کشاورزی و خانه‌ها را تخریب می‌کند، بلکه جان انسان‌ها را هم می‌گیرد.
این اتفاقی تکراری است که در چند سال گذشته در مناطق مختلف ایران تکرار شده است؛ از سیل‌های فروردین ۹۸ در تمام کشور تا همین سیلاب‌های چند هفته گذشته در شهرهای جنوبی کشور. در چند هفته گذشته بارش باران در مناطق مختلف ایران منجر به ایجاد سیل شدند و شهرهای مختلفی مثل خوزستان، بوشهر، اصفهان، فارس، هرمزگان و یزد خسارت دیده‌اند به طوری که به گفته سخنگوی اورژانس تاکنون در این حوادث ۹ نفر کشته شده‌اند.
البته به نظر می‌رسد بارش باران از آسمان مقصر اصلی خسارت مرگبار این سیل نبوده است و باید دنبال مقصرهای این حادثه را روی زمین پیدا کرد.
بارش‌های چند هفته گذشته توسط سازمان هواشناسی پیشبینی شده بود و حتی به نظر می‌رسد در کنار آنچه در رسانه‌ها اعلام شده بود، هشدارهایی به مسئولان هم داده شده بود. اگرچه به نظر می‌رسد این هشدارها چندان فایده‌ای هم نداشتند.
بهلول علیجانی، بنیان‌گذار اقلیم‌شناسی سینوپتیک در ایران و رییس کارگروه هواشناسی و اقلیم شناسی هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها، در این رابطه به خبرآنلاین می‌گوید: «ما از این بارش‌ها غافل‌گیر نمی‌شویم، سازمان هواشناسی پیشبینی کرده بود. الان هم اگر در رسانه‌ها نگاه کنید هیچ کسی مسئولیت را قبول نمی‌کند، همه تقصیر را گردن هم می‌اندازند. اما واقعیت این است که مقصر سازمان‌های دولتی هستند، این‌ها از قبل به فکر این چیزها نیستند.»
این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که در سال‌های اخیر بارها محققان نسبت به احتمال افزایش باران‌های سیل‌آسا در ایران بخاطر گرمایش جهانی هشدار داده‌اند و حتی برخی تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که بخاطر گرمایش جهانی در برخی مناطق ایران تعداد و شدت سیلاب‌ها افزایش پیدا می‌کند.
گفت‌وگوی خبرآنلاین با علیجانی را اینجا بخوانید:
آقای علیجانی این بارندگی‌هایی را که این چند هفته در جنوب کشور داشتیم و به سیل تبدیل شدند از لحاظ اقلیم‌شناسی چگونه می‌توان توصیف کرد؟
ببینید ما وارد دوره سرد سال شدیم، در این دوره سامانهای بارش‌زا گسترش پیدا می‌کنند و کشور ما را هم می‌گیرند، یعنی ما در این دوره انتظار بارش داریم و این چیز غیرعادی نیست. اما این که بارش شدید و ضعیف باشد بستگی به وضعیت سامانهای دارد که به ایران می‌آید. نشانه‌های مختلفی وجود دارد که الان یک سامانه قوی وارد جنوب کشور شده است، من در نقشه‌ها که دیدم در این روزها سامانه بسیار قوی در سطح بالا بود و یک سامانه کم فشار هم در خلیج فارس وجود داشت.
شدت این سامانه آیا در حدی بود که بخواهد به سیل تبدیل شود؟
شدت بارندگی زیاد بود، اما ممکن است جایی باران خیلی شدیدی ببارد ولی سیل ایجاد نشود. اما موقعی که بارش می‌آید و قدرتش از قدرت نفوذپذیری خاک بیشتر است، روی زمین جاری می‌شود. این که نفوذپذیری خاک را چطور گرفتیم، بحث دیگری است. مثلا در مناطقی که زمین پوشش گیاهی ندارد، مناطق شهری آسفالت شده، شیب و ... همه باعث می‌شوند بارش نتواند به زمین نفوذ کند و روی زمین جاری می‌شود و این باعث شده که سیل بیاید. یعنی نه تنها دلیل سیل بارش باران نیست و عوامل تشدید کننده دیگری هم در سطح زمین وجود دارد که دست به دست هم دادند و این خسارت‌ها را در جنوب غربی کشور ایجاد کردند.
مگر سال ۹۸ آن هیئت سیلاب تشکیل نشد و چیزهایی ننوشتند؟ مگر مشکلات را به رئیس جمهور اعلام نکردند؟ من مدارکش را دارم رئیس جمهور هم این مسائل را به همه وزارت خانه‌ها اعلام کرده است. اما با وجود همه آن کارها باز هم می‌بینیم که سیل آمده است. سیل دست ما نیست، ما از خدا هم می‌خواهیم که باران بیاید، اما نمی‌توانیم آن را مدیریت کنیم.
پس به طور کلی شدت از میزان نفودپذیری خاک بالاتر بود و سریع آب روی زمین جاری شد. علت این موضوع بخاطر این است که پوشش گیاهی زمین کم شده است، پوشش گیاهی که کم می‌شود مدت نگه‌داشت آب روی زمین کم می‌شود. وقتی پوشش گیاهی نباشد یک قطره آب سریع روی زمین حرکت می‌کند.
چند سالی است که تعداد سیل‌ها در ایران به شدت افزایش پیدا کرده است، فکر می‌کنید می‌توانیم سیل یک مخاطره جدید برای کشور بدانیم؟
بله، البته سیل چند سالی است زیاد شده اما یک مخاطره جدید نیست و یک مخاطره قدیمی است، به طور کلی سال ۲۰۱۹ به اندازه مجموع ۱۰ سال قبلش مخاطره داشته است که در بین آن‌ها آمار سیل هم خیلی بالا بود. ۲۰۲۰ هم همینطور است. علت این است که جمعیت زیاد شده، تخریب افزایش پیدا کرده و از سویی تغییراقلیم شکل گرفته است و باران نمی‌بارد و وقتی هم می‌بارد به این طور شدید می‌شود. همه این‌ها دست به دست هم دادند و این خطرات بیشتر و بیشتر شدند.
اما به نظر می‌رسد ما هر بار از ایجاد این سیل‌ها غافل‌گیر می‌شویم و هیچ آمادگی برای آن وجود ندارد، علت این موضوع چیست؟
خیر ما از این بارش‌ها غافل‌گیر نمی‌شویم، سازمان هواشناسی پیشبینی کرده بود، الان هم اگر در رسانه‌ها نگاه کنید هیچ کسی مسئولیت را قبول نمی‌کند، همه تقصیر را گردن هم می‌اندازند. اما واقعیت این است که مقصر سازمان‌های دولتی هستند، این‌ها از قبل به فکر این چیزها نیستند.
مگر سال ۹۸ آن هیئت سیلاب تشکیل نشد و چیزهایی ننوشتند؟ مگر مشکلات را به رئیس جمهور اعلام نکردند؟ من مدارکش را دارم رئیس جمهور هم این مسائل را به همه وزارت خانه‌ها اعلام کرده است. اما با وجود همه آن کارها باز هم می‌بینیم که سیل آمده است. سیل دست ما نیست، ما از خدا هم می‌خواهیم که باران بیاید، اما نمی‌توانیم آن را مدیریت کنیم.
گره کار در این است که مسئولینی که باید مدیریت کنند اولا خودشان از این مسائل علمی آگاهی علمی ندارند، به همین دلیل آن مسئول با خودش می‌گوید با وجود پیشبینی سیل هیچ مشکلی پیش نمی‌آید، بعد می‌بینید که چنین اتفاقی رخ داده است. من فکر می‌کنم دلیل این خسارت مدیریت است وگرنه الان زمان معمولی بارندگی است، تابستان نیست که بگوییم خبری نداشتیم.
شما در این هیئت رییس بخش کارگروه هواشناسی بودید، واقعا بعد از همه مطالعاتی که در آن هیئت انجام شد، شرایط چه فرقی کرد؟ چرا که باز هم شاهد سیل‌های خسارت‌بار در کشور هستیم
این سوال می‌تواند برای همه پیش بیاید. کارهای زیادی انجام شد مثلا ۴۰ جلسه هیئت که برگزار شد و هر گروه خودش حدود ۲۰ جلسه بزگزار کرد. من خودم گزارش‌ها را می‌دیدم و از خودم می‌پرسیدم بعد از تهیه این همه گزارش ارسال نامه به بخش‌های مختلف همان مشکل قبلی سرجایش است، چیزی تغییری نکرده است.
گره کار در این است که مسئولینی که باید مدیریت کنند اولا خودشان از این مسائل علمی آگاهی علمی ندارند، به همین دلیل آن مسئول با خودش می‌گوید با وجود پیشبینی سیل هیچ مشکلی پیش نمی‌آید، بعد می‌بینید که چنین اتفاقی رخ داده است. من فکر می‌کنم دلیل این خسارت مدیریت است وگرنه الان زمان معمولی بارندگی است، تابستان نیست که بگوییم خبری نداشتیم.
الان وقت معمولی بارندگی است و همانطور که گفتم سازمان هواشناسی هم شدت این باران را پیشبینی کرده بود و همه نقشه‌ها وجود دارد. این نشان می‌دهد که ما آمادگی نداشتیم.
فکر می‌کنید بعد از پیشبینی سازمان هواشناسی چه اتفاقی باید رخ بدهد که ما شاهد آن نیستیم؟
ببینید سازمان هواشناسی یک پیشبینی عمومی دارد و در رسانه‌ها اعلام می‌شود که فردا سیل می‌آید. یک سری گزارش محرمانه هم وجود دارد که به همه استانداری‌ها و مناطق حساس مثل استانداری‌ها خبر می‌دهند که چند ساعت بعد چنین بارشی می‌آید و خطراتی دارد. ممکن است مدیران بگویند پیشبینی هواشناسی دقیق نبوده، اما من اینطور فکر نمی‌کنم سازمان در حد توان پیشبینی‌های درستی دارد. هیچوقت پیشبینی صددرصد نیست، پیشبینی روی ۹۰درصد است.
به همین دلیل فکر می‌کنم مشکل عدم آگاه‌سازی مردم است، مثلا در همان کارگروه توصیه شده است که از مسیل‌ها دوری شود. ممکن است اجرای این توصیه به شکل قانونی طول بکشد. اما اطلاعات عمومی مدیران در مناطق خودشان مشخص است و می‌دانند مسیل‌ها کجا قرار دارند، به همین دلیل می‌توانند یک آمادگی نسبی داشته باشند.
بر این اساس فکر می‌کنید راهکار چیست؟
من در آن کارگروه اصرار کردم بنویسند مدیریت کشور باید از روی میانگین خارج شود به سمت مخاطرات حرکت کند، یعنی وقتی برنامه مدیریت را برای چند ماه آینده می‌نویسیم روی خطرات بیشتر توجه کنیم. مثلا گفته می‌شود بارش متوسط کشور میانگین ۲۵۰میلی‌متر است، ما نمی‌توانیم با این مدیریت کنیم. باید بگوییم که امسال در منطقه بوشهر احتمال بارش سیل‌های بیشتر از آستانه حدود ۲۰ یا ۳۰درصد است و بعد برای آن آماده شویم.
کار دیگر این است که آگاهی مدیران در زمینه سیل بالا برود، مدیران باید جغرافیای منطقه را بشناسند و از قبل خودشان را آماده کنند وگرنه در زمان حادثه هیچکاری نمی‌توان انجام داد. باید از قبل آماده بشویم. مثلا در کشور برای زلزله کارهای مختلفی انجام شده است، اما برای مخاطرات سیل آمادگی در کشور فراهم نشده است.
اگر براساس مدیریت مخاطره محور کار کنیم، ابتدای سال می‌فهمیم اگر احتمال بارش سیل شدید در آذر ۵۰ درصد است حتما سعی می‌کنیم برای آن آماده می‌شویم.
۲۳۵۲۳۷