یک تهدید ناملموس و جدی محیط زیست؛ معدن‌ها/ تخلیه فاضلاب معادن در رودخانه ها و زمین های کشاورزی

طهورا شهبازی: راه پیدا کردن به دل کوه یا کندن زیر زمین همراه دستاوردهای خود از دست داده هایی نیز دارد، آن هم وقتی محیط زیست به چشم نیاید. اکتشاف، استخراج، حمل و تخلیه مواد معدنی با فرسایش خاک، آلودگی هوا، آب و تهدید زندگی حیوانات به نوعی ردپای خود را بر پیکره طبیعت باقی خواهد گذاشت. گاهی نیز کوه خواری معادن چنان پیش روی می کند تا تنها گردو خاکی برای طبیعت یادگار کوه از بین رفته باشد.

یکی از اثرات منفی معدن کاری بر محیط زیست راه یافتن فاضلاب ها و پسماندها به طبیعت و جاری شدن آنها در رودخانه ها خواهد بود. گاهی معدن ها بی توجه به دفع صحیح پسماندها، انباشت آنها در محل های نامناسب و عدم تصفیه فاضلاب خود  برای تخریب محیط زیست مصمم می شوند. این بی توجهی ها وقتی تاثیرات بیشتر خود را نشان می دهد که عدم رعایت فاصله لازم معادن تا مراکز حساس طبیعی و زیستگاه های انسانی نیز به معضلات دیگر اضافه شود. نخستين مشكل زيست محيطي صنعت معدن فاضلاب اسیدی منابع است که باعث نابودی آبزیان و زیست بوم آنها می شود. همچنین توانايي سمي کردن آب هاي زيرزميني و به خصوص آب هاي آشاميدني از جمله اثرات این فاضلاب هاست.

معصومه ابتکار رییس سازمان حفاظت از محیط زیست نیز در مهرماه سال ۹۳ درباره حیطه عملکرد معدن ها گفت: از مرحله اکتشاف تا مرحله بهره‌برداری و پایان کار معدن باید تمام مقررات محیط زیست شامل تخریب نکردن سرزمین، آلوده نکردن منابع آب عدم ایجاد گرد و غبار رعایت شود. اگر عرصه سرزمینی دستخوش تخریب شود نه تنها به منشا زیبایی و منظر طبیعت آسیب می‌زند بلکه بعدا منشا گرد و غبار و آلودگی بسیار زیادی خواهد شد. همچنین هنگامی که فعالیت معدنی به پایان می‌رسد عرصه سرزمینی باید به حالت اولیه برگردد.

تعدی به حریم محیط زیست در حالی صورت می گیرد که براساس قوانین مختلف حفظ محیط زیست وظیفه ای عمومی تلقی می شود. قوانینی که به دفاع از محیط زیست پرداخته و حد و حدود معدن کاری را مشخص می کنند. اصل پنجاهم قانون اساسی، قانون برنامه چهارم توسعه، قانون معادن و  قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست به رعایت حق محیط زیست اشاره می کنند.

بیشترین تعداد معادن  با فاضلاب در اصفهان

بر اساس گزارش مرکز آمار ایران نتايج حاصل از اطلاعات محيط زيستي طرح آمارگيري از معادن در حال بهره برداري سال 1391 نشان مي دهد كه از تعداد 5316 معدن در حال بهره برداري، 1460 معدن ( ۲۷.۵٪) داراي فاضلاب هستند.
از اين تعداد، معادن استخراج شن و ماسه، سنگ تزئيني و سنگ آهك به ترتيب با 347 ،832 و 148 معدن، بيشترين معادن داراي فاضلاب را به خود اختصاص داده اند. بر اساس اطلاعات جدول زیر از سال ۱۳۸۸ با افزایش سال ها تعداد معادن نیز بیشتر شده است. نگاهی به عددهای معادن دارای فاضلاب نشان می دهد از میان معادنی که دارای فاضلاب هستند تعداد کمی از آنها مجهز به سیستم تصفیه فاضلاب هستند. استان هاي اصفهان، كرمان و لرستان به ترتيب با 159 ،226 و 100 معدن، بيشترين تعداد معادن داراي فاضلاب را داشته اند.

نتايج آمارگيري نشان مي دهد كه در سال 1391، از تعداد 1460 معدن داراي فاضلاب، 459 معدن (۳۱/۴درصد) داراي سيستم تصفيه فاضلاب بوده اند؛ كه از اين تعداد، 3 معدن از تصفيه شيميايي، 435 معدن از تصفيه فيزيكي و 22 معدن نيز از روش هاي شيميايي و فيزيكي براي تصفيه فاضلاب استفاده كرده اند.

۹۶۳معدن با فاضلاب بدون تصفیه

یکی از معضلاتی که فاضلاب ها و پسماندهای کارخانه ها، صنایع، معادن و حتی پسماند خانگی به طبیعت تحمیل می کنند انتخاب مکان نامناسب برای انباشت زباله ها است. شهرهای ساحلی شمالی و جنوبی کشورمان سال هاست که با رها کردن زباله ها در مناطق ارزشمند و حساس یا محل های نزدیک به زیستگاه های انسانی نه تنها محیط زیست بلکه جان مردم را با خطر مواجه کرده اند. بر اساس آمارهاي موجود، محل دفع فاضلاب 784 معدن در زمين هاي غيركشاورزي، 241 معدن در چاه، 170 معدن در رودخانه، 51 معدن در زمين هاي كشاورزي و 274 معدن در ساير محل هاست. تخلیه فاضلاب ها در چاه یا رودخانه ها در آخر آنها را به جان آبزیان و انسان ها پیوند می زند. و باعث رسوخ در آب های زیر زمینی می شود.

بر اساس آمارهاي موجود، در معادن داراي فاضلاب و بدون سيستم تصفيه فاضلاب، از میان ۹۶۳ معدن دارای فاضلاب بدون تصفیه محل دفع فاضلاب 586 معدن در زمين هاي غيركشاورزي، 152 معدن در چاه، 49 معدن در رودخانه، 37 معدن در زمين هاي كشاورزي یعنی زمین هایی که بعد از آن مواد غذایی از آنجا کشت می شود ریخته می شود و 156 معدن در ساير محل ها است.

باطله های معادن می تواند  آلودگي آب زيرزميني و سطحي ، رسوب در شبكه هاي زهكشي، توليد گرد و غبار و ... را در پی داشته باشد. علاوه بر دقت در حمل و دفع باطله ها در حين عمليات، تكليف نگهداري دائم آن پس از بستن معدن نيزباید مشخص شود. نتايج نشان مي دهد از ۳۵۴۸ معدن داراي باطله در سال ۱۳۹۱، ۵۰۹ معدن از مخزن سد باطله استفاده کرده یعنی مواد باطله و زایدشان را در شیارها و دره های منطقه تخلیه می کنند، ۲۷۲۵ معدن نیز از مخزن دپوي باطله یعنی تخلیه مواد باطله و زاید در یک محل روی هم و ۳۱۵ معدن از ساير روش ها براي دفع مواد باطله معدن استفاده كرده اند.  

۴۷۲۳۳