ریزش کارآفرینی در ایران

سید ابراهیم علیزاده ـ جدای از آمارهای رسمی داخلی و خارجی، از سخنان کارشناس ها هم پیداست که وضعیت کارآفرینی در کشور با افت قابل توجه ای مواجه شده است.

بررسی وضعیت کارآفرینی ایران از چند منظر قابل بررسی است که یکی از آن ها آمارهای بین المللی و داخلی است. در مورد آمارهای بین المللی می توان به آخرین آمار کنسرسیوم دیده بان جهانی کارآفرینی اشاره کرد که در عمده شاخص های ایران یا نسبت به سال گذشته شاخص ها با با افت مواجه بوده و یا امتیاز کسب شده ایران کمتر از میانگین کشورهای عضو دیده بان جهانی کارآفرینی است. طبق گفته مدیر دفتر دیده‌بان جهانی کارآفرینی (GEM) در ایران براساس آمار دیده‌بانی جهانی کارآفرینی شاخص ترس از شکست در ایران در سال 88 نسبت به سال 87 به میزان 10 درصد افزایش یافته است.

براساس اعلام این کنسرسیوم شاخص قصد کارآفرینانه ایران نیز در سال گذشته از رقم 37 درصد در سال 87 به رقم 28 درصد کاهش یافته که معنای آن این است که از هر 100 جمعیت فعال اقتصادی ایران در سال گذشته 28 نفر قصد کارآفرینی داشته اند که از این تعداد 12 نفر توانسته اند به بازار کار ورود کنند و از آن ها با عنوان کارآفرینان نوپا یاد می شود. به گفته محمد رضا زالی، رتبه ایران در این بخش از 54 کشور جایگاه بیستم است. همچنین کارآفرینی نوپای مردان و زنان در ایران به ترتیب ‌14 و چهار درصد بوده در حالی که میانگین این شاخص ها در کشورهای عضو GEM به ترتیب 12 و هفت درصد بوده است.

اما کارآفرینان پس از راه اندازی کسب و کار، وارد مرحله‌ کسب وکار جدید می‌شوند که این موضوع نیز با شاخص کارآفرینی جدید مدنظر کنسرسیوم دیده بان جهانی کارآفرینی است و وضعیت ایران در این شاخص نیز نسبت به کشورهای دیگر چندان مطلوب نیست. رتبه ایران در این بخش هم در حالی با سه امتیاز جایگاه بیست و چهارم است که میانگین جهانی این شاخص چهار درصد محاسبه شده است.

در شاخص درک فرصت‌های کارآفرینانه در ایران نیز امتیاز ایران 33 درصد در حالی محاسبه شده است که این رقم کمتر از میانگین 38 درصدی کشورهای عضو GEM است.

بدترین شاخص ایران نیز طبق گفته مدیر دیده بان جهانی کارآفرینی در ایران در شاخص کارآفرینی بین المللی بوده است که وی علت آن را مربوط به مسائل بوروکراتیک و پیچیده بودن فرایندهایی مانند صادرات و واردات عنوان می کند.

در مورد آمارهای داخلی وضعیت کارآفرینی در ایران نیز می توان به آمارهای توازن بازار کار ایران اشاره کرد که آمارهای سال 88  نشان می دهد راه اندازی کسب و کار در کشور به گونه ای نبوده که بتواند نیازها را پاسخ دهد.

براساس محاسبه صورت گرفته بر پایه میزان اشتغال اواخر دهه هفتاد بر پایه اسناد برنامه سوم توسعه در سال 88 تعداد نیروی کار عرضه شده در بازار کار 26 میلیون نفر و میزان تقاضای نیروی کار بیش از 22 میلیون نفر بوده است که این محاسبه، بیکاری حدود چهار میلیون نفری و نرخ بیکاری 15 درصدی را نشان می دهد. آمارهای مرکز آمار کشور نیز نرخ بیکاری 15 درصدی را در حالی تایید می کند که طبق برنامه چهارم قرار بوده این نرخ اکنون 4/8 درصد باشد.

یکی از معانی این فاصله نیز همین است که کسب و کاری راه اندازی نشده که فرصت های شغلی ای جدیدی ایجاد شود تا بتواند نرخ بیکاری کشور را تعدیل کند.

*ریزش کارآفرینی در کشور

مدیر دیده بان جهانی کارآفرینی در ایران افت کارآفرینی در کشور را بیشتر در ادراکات، اذهان و قصد و نیت انجام کارآفرینی می داند و عنوان می کند: وضعیت در کشورهای دیگر دنیا نیز به دلیل بحران جهانی همین طوری بوده است.

 زالی در گفت وگو با خبرآنلاین در مورد تاثیر عواملی مانند عملکرد بانک ها در این افت، اظهار می کند: « این گونه موارد موضوعات اقتصادی و اجتماعی ای هستند که ریشه همه آن ها در بحران های جهانی اقتصادی است. چون قبل از این مثلا قصد کارآفرینی و ترس از شکست در ایران بهتر بود.»

وی تصریح می کند: « اکنون مردم خودشان دقیقا تشخیص می دهند که چه زمانی کار کنند. همین که مشاهده شده کشورها به سمت رکود پیش می روند، مردم خیلی دل و دماغی برای راه اندازی کسب و کار پیدا نمی کنند و می ترسند که به دلیل شرایط اقتصادی شکست بخورند.»

یکی دیگر از استادان دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران نیز بحران جهانی اقتصادی را در افت کارآفرینی خیلی موثر می داند.

توماس شات، کارشناس دانمارکی که مدیر دیده بان جهانی کارآفرینی در دانمارک نیز هست، در گفت وگو با خبرآنلاین بحران مالی جهانی را یکی از بزرگترین بحران هایی ذکر می کند که در بسیاری از کشورها روی کارآفرینی تاثیرات منفی گذاشته است.

وی در این مورد توضیح می دهد:« به دلیل اینکه بانک ها این ریسک را قبول نمی کنند که در جاهایی که ریسک مالی وجود دارد، سرمایه گذاری کنند، بنابراین میزان سرمایه گذاری ها در دنیا کاهش یافته است. مثلا در دانمارک سرمایه گذاری ها به نصف رسیده است. با وجود این، در یک سری کشورها مانند کارآفرینی افزایش یافته است.»

این استاد دانشگاه در مورد علت افزایش کارآفرینی در کشورهایی مانند آمریکا بیان می کند: «با توجه به اینکه در این کشورها  خیلی ها شغل خود را از دست داده اند و دیگر کارمند دولتی نیستند، بنابراین دنبال کار می گردنند. پس باید چه کار کنند؟ باید به کارآفرینی رجوع و بیزینس های کوچک را تجربه کنند.»

وی در مورد اثرات این بحران جهانی بر کارآفرینی در کشورهایی در حال پیشرفت مانند ایران نیز اظهار می کند: «در ایران هم من فکر می کنم مسئله کارآفرینی ریزش پیدا کرده است و این وضعیت تا وقتی ادامه دارد که بانک ها آن قدرت و اشتیاق را برای سرمایه گذاری پیدا کنند. به عبارتی تا وقتی که بانک ها نخواهند سرمایه گذاری بیشتری کنند، این آثار همچنان ادامه دارد.»

به جز این موضوع بحران جهانی که کارشناسان آن را علت اصلی افت کارآفرینی در ایران می دانند، عواملی مانند سیاست گذاری های کلان اقتصادی در مسائل مربوط به بانکداری، مالیات و حمایت های دولت هم در این افت تاثیر داشته اند. مراجعه به این گونه شاخص های ایران در گزارش اخیر مجمع جهانی اقتصاد نیز تایید کننده این است. چرا که براساس اعلام مجمع جهانی اقتصاد، کشور ایران از نظر شاخص شفافیت سیاست‌گذاری‌های دولتی در میان 139 کشور جهان در رده 129 ، از نظر  شاخص دشواری اشتغال در رده 75 و از نظر شاخص انحصار یا تسلط موجود در بازار در رده 54 قرار دارد.

همچنین این گزارش نشان می دهد نرخ مالیات در ایران چندان مشوق سرمایه‌گذاری نیست. چرا که ایران با رتبه 72 از میان 139 کشور نتوانسته جایگاه خوبی را کسب کند.

*حمایت در حد حرف دولت از کارآفرینی

این افت کارآفرینی در کشور در حالی مشاهده می شود که مراجعه به برنامه های وزیر کار نشان می دهد که وی از همان بدو ورود به این وزارت خانه نگاه خاصی به کارآفرینی داشته است اما تاکنون شاید جز برگزاری یک همایش کارآفرینی در دو هفته قبل و تصویب بسته حمایت از کارآفرینان اقدام خاص دیگری از سوی این وزارتخانه مشاهده نشده است.

در این بسته حمایتی نیز به گفته معاون وزیر کار بحث حمایت مالی ای مدنظر نیست و بیشتر بر مواردی مانند تدوین لایحه سازمان نظام کارآفرینان تاکید شده است.

با وجود این، از جمله برنامه هایی که عبدالرضا شیخ الاسلامی پیش از این برای کارآفرینی کشور مطرح کرده است می توان به «ارتقای مهارت‌های فردی و شاخص‌کارآفرینی»، « توسعه و حمایت از مراکز رشد و کارآفرینی و سازمان‌های غیردولتی در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی و کارآفرین» ، «ایجاد، اصلاح و تقویت نهادهای پشتیبانی کننده توسعه کارآفرینی واحدهای کوچک و متوسط» ، «تشویق و هدایت خیرین به سوی کارآفرینی» ، «تاسیس بانک ایده و تجربه کارآفرینان و بسترسازی برای انتقال تجربه‌های کارآفرینان به یکدیگر برای تسهیل و تسریع در راه‌اندازی بنگاه‌های مشابه » ، «برنامه‌ریزی برای تشکیل کارگاه‌ها و باشگاه‌های هم افزایی تجربه و دانش کارآفرینان » و «ایجاد پارک مجازی اشتغال به منظور جهت‌دهی به سرمایه‌گذاران و کارآفرینان و فراهم کردن امکان ایده‌یابی برای کارآفرینان » اشاره کرد که گویی هنوز از هیچ کدام خبری نیست.